Γιάννης Ελαφρός
Ο μεγάλος ραψωδός της εργατικής τάξης, ο Κεν Λόουτς, μας δίνει μια ακόμα συγκλονιστική ταινία επικεντρωμένη στις νέες εργασιακές σχέσεις που διαλύουν τις ζωές των ανθρώπων και στα κοινωνικά προβλήματα που οξύνονται.
Είχε συμβεί πριν τρία χρόνια και στην προβολή του εξαιρετικού Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ. Όταν τελείωσε το φιλμ, οι θεατές έμειναν καθηλωμένοι στις θέσεις τους, με μια βαθιά συγκίνηση να τους πλημμυρίζει. Το ίδιο συνέβη και με την προβολή της νέας δημιουργίας Δυστυχώς απουσιάζατε (Sorry we missed you) του μεγάλου ραψωδού της εργατικής τάξης Κεν Λόουτς. Η ταινία είναι του ίδιου επιπέδου με το Ντάνιελ Μπλέικ, που κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Καννών, και επιχειρεί κατάδυση στη σκληρή πραγματικότητα μιας εργατικής οικογένειας στο Νιούκαστλ. Το απλό μα τόσο βαθύ και σφαιρικό σενάριο του σπουδαίου Πολ Λόβερτι, μόνιμου συνεργάτη του 83χρονου Κεν Λόουτς, αναδεικνύεται άψογα από τους ερασιτέχνες ηθοποιούς, που φέρνουν τα ίδια τα πρόσωπα των λαϊκών στρωμάτων στο προσκήνιο.
Το Δυστυχώς απουσιάζατε, ακολουθώντας το γνωστό στιλ του Λόουτς, επικεντρώνει στις νεότατες μορφές εργασιακών σχέσεων που βαθαίνουν την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Με αυτή την έννοια είναι ουσιαστικά μοντέρνα ταινία. Ο πατέρας Ρίκι, αφού άλλαξε δεκάδες χειρωνακτικές εργασίες, αποφασίζει να αγοράσει ένα βαν και να γίνει διανομέας, αλλά με συμφωνία φραντσάιζ, να γίνει «αφεντικό του εαυτού του», όπως λέει. Η μητέρα, η Άμπι, φροντίζει ηλικιωμένα άτομα ως εξωτερικός συνεργάτης με σύμβαση μηδενικών ωρών (zero hours contract), δηλαδή χωρίς ωράριο, δουλεύοντας από το πρωί μέχρι το βράδυ. Παρά την ελπίδα του Ρίκι πως θα αλλάξει η ζωή τους και θα καταφέρουν να αγοράσουν σπίτι και να φύγουν από το μίζερο ενοίκιο, τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως τα περίμενε, καθώς η σύγχρονη τρομερή μηχανή του ψηφιακού παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού συνθλίβει και φτύνει τις ζωές, υποτάσσοντας απόλυτα τον δήθεν «ελεύθερο αυτοαπασχολούμενο» στις τρελές νόρμες της. Στην περίπτωση του Ρίκι δεν είναι η γιγαντιαία εργοστασιακή αλυσίδα, αλά Μοντέρνοι Καιροί του Τσάρλι Τσάπλιν, αλλά ένας μικρός ψηφιακός ασύρματος καταγραφέας που δεν ελέγχει κυρίως τα πακέτα, αλλά τους διανομείς που δεν έχουν χρόνο ούτε για κατούρημα.
Όταν ρώτησαν πρόσφατα τον σκηνοθέτη σε μια συνέντευξη στη Μοντ γιατί επιμένει να κάνει ταινίες για «την εργατική τάξη που εξαφανίζεται», απάντησε: «Ποιος εξαφανίζεται; Τι σας επιτρέπει να το πείτε; Ποιος νομίζεις ότι καθαρίζει εδώ;» Γύρω από αυτή την αμείλικτη και ακλόνητη κεντρικότητα του εργατικού και εργασιακού ζητήματος, ο αειθαλής Λόουτς ανοίγει σφαιρικά μια σειρά ζητήματα, επικεντρώνοντας στη βίαιη απομάκρυνση πατέρα – έφηβου γιου, που ο καθένας βουλιάζει στα δικά του αδιέξοδα. Η βέβηλη ματιά και η –βαθιά πικραμένη– φωνή μιας νέας γενιάς που ψάχνει τον λόγο της (και το logo της), η ανεργία και τα σφαγιαστικά φοιτητικά δάνεια, η βαριά μοναξιά των ηλικιωμένων, η διπλή και τριπλή εργασία της γυναίκας (της υπέροχης Άμπι), η απατηλή πώρωση του ποδοσφαίρου, φωτίζονται –έστω σύντομα– σε μια δυνατή ταινία που δεν γίνεται μελό και διανθίζεται με βρετανικό χιούμορ.
Όπως και στο Εγώ ο Ντάνιελ Μπλέικ, ο Κεν Λόουτς δεν έχει πολιτικό και κοινωνικό χάπι έντ, παρότι ο ίδιος είναι πολιτικά ενεργός. Ανάσες ελπίδας και αντίδρασης στο σύστημα υπάρχουν στο Δυστυχώς απουσιάζατε και βγαίνουν κυρίως από τη θηλυκή πλευρά της εργατικής οικογένειας, ενώ δεν λείπει η αναφορά στη μεγάλη απεργία των ανθρακωρύχων τη δεκαετία του ’80, ενάντια στη νεοσυντηρητική κυβέρνηση Θάτσερ, που σημάδεψε την περιοχή.
Αλλά ο Λόουτς δεν ωραιοποιεί καταστάσεις. Ό,τι λείπει, λείπει, όπως λένε οι Ζαπατίστας, και η εργατική πολιτική, η επαναστατική και κομμουνιστική Αριστερά απουσιάζουν σήμερα εκκωφαντικά στη Βρετανία — και όχι μόνο. Αλλά το «δυστυχώς απουσιάζατε» έχει πολλούς παραλήπτες. Τις βρετανικές κυβερνήσεις αλλά και το «νεοφιλελεύθερο πρότζεκτ» της ΕΕ (σύμφωνα με τον Λόουτς), αν και θεωρεί πως δεν είναι απάντηση το Brexit, καθώς ηγεμονεύεται από την ακροδεξιά πτέρυγα του κεφαλαίου. Αλλά και την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία («έχει αποτύχει και εκλογικά και ουσιαστικά»), καθώς και την ενσωμάτωση της «νέας αριστεράς» τύπου ΣΥΡΙΖΑ που ο Λόουτς έχει αναδείξει επανειλημμένα.
Δυστυχώς απουσιάζατε, λοιπόν. Ας ελπίσουμε να μην μας το πει η σύγχρονη εργατική τάξη στις επόμενες στροφές.