Στο νέο του βιβλίο με τίτλο Εξεγερμένες πόλεις (εκδόσεις ΚΨΜ) ο Βρετανός γεωγράφος, Ντέιβιντ Χάρβεϊ, αναλύει τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο δομημένο περιβάλλον μετά την κρίση του ’70 και ως αποτέλεσμα αυτής όπως και τις νέες δυνατότητες που ανοίγονται για το επαναστατικό κίνημα από τη στιγμή που οι πόλεις μετατράπηκαν σε πεδία ταξικής αναμέτρησης.
του Θάνου Ανδρίτσου
Κυκλοφόρησε τον Μάρτιο το νέο βιβλίο του Ντέιβιντ Χάρβεϊ, με τίτλο Εξεγερμένες πόλεις (Rebel Cities) από τις εκδόσεις ΚΨΜ σε μετάφραση της Κατερίνα Χαλμούκου. Είναι μια προσεγμένη έκδοση ενός σημαντικού όσο και επίκαιρου βιβλίου, που συμπυκνώνει μια ερευνητική πορεία χρόνων του Βρετανού γεωγράφου.
Ο αρκετά γνωστός και στην Ελλάδα, λόγω των συχνών επισκέψεών του στη χώρα και των δημόσιων παρεμβάσεών του, Ντέιβιντ Χάρβεϊ, είναι ένας από τους πιο αναγνωρισμένους σύγχρονους μαρξιστές. Καθηγητής στη Νέα Υόρκη και εκ των σημαντικότερων εκφραστών της ριζοσπαστικής γεωγραφίας, έχει γίνει ευρύτερα γνωστός μέσα από τις μελέτες του για τις καπιταλιστικές κρίσεις, τις μεταβολές των τελευταίων δεκαετιών, το νέο ιμπεριαλισμό κ.ά. Οι Εξεγερμένες πόλεις, του 2012, αποτελούν ένα πολιτικό – επιστημονικό μανιφέστο με σαφή στόχο την παρέμβαση στα κινήματα που έχουν εκδηλωθεί μετά το ξέσπασμα της κρίσης, από τη Γουόλ Στριτ μέχρι την πλατεία Ταχρίρ και από το Σύνταγμα μέχρι τη Χιλή.
Η συλλογιστική του είναι αρκετά σαφής. Η αστικοποίηση είναι μια από τις πιο βασικές διαδικασίες για τη συσσώρευση και την κυκλοφορία του κεφαλαίου και ειδικά σε περιόδους κρίσης, όπου το κεφάλαιο στρέφεται στη γη εξαιτίας της αδυναμίας επαρκούς κερδοφορίας από τον κύκλο της παραγωγής. Έτσι, οι πόλεις αποτελούν βασικά πεδία στα οποία ασκείται όχι μόνο η κυριαρχία της αστικής τάξης αλλά και η οικονομική εξουσία της και η απόσπαση υπεραξίας. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, τότε οι ίδιες πόλεις αποτελούν αρένα ταξικής αναμέτρησης και όπλο για την αντικαπιταλιστική πάλη.
Στο βιβλίο προηγείται στην ελληνική έκδοση ένας πρόλογος του ομότιμου καθηγητή Γεωγραφίας, Κωστή Χατζημιχάλη, που αναδεικνύει βασικές πλευρές του έργου του Χάρβεϊ κι ένας εκτενής πρόλογος του συγγραφέα που αναφέρεται στη σκέψη του μεγάλου Γάλλου στοχαστή Ανρί Λεφέβρ που αποτέλεσε από τους πρώτους που προσέγγισαν παρόμοιες θεωρητικές τοποθετήσεις και ακολουθούν δύο διακριτά μέρη.
Το πρώτο, αναδεικνύει βασικές παραμέτρους για τη σύγχρονη κρίση, υποστηρίζοντας ότι έχει τις ρίζες της στην πόλη και ειδικά στο ρόλο της αστικοποίησης και των επενδύσεων στη γη και το χτισμένο περιβάλλον μετά την κρίση της δεκαετίας του ’70. Κατά τη γνώμη του, δεν είναι καθόλου τυχαία η έναρξη της παγκόσμιας κρίσης στην αγορά ακινήτων των ΗΠΑ και της Βρετανίας. Η χρηματιστική υπερεπέκταση και όλο το ασταθές χρηματοπιστωτικό σύστημα βασίστηκε στη γη, την αγορά κατοικίας, τις επεμβάσεις στις πόλεις και την προσπάθεια επιχειρηματικοποίησής τους και μετατροπής τους σε μηχανές κέρδους. Αυτό δεν ήταν απλώς μια νεοφιλελεύθερη επιλογή αλλά μια αναγκαία πολιτική για την υπέρβαση των κρισιακών φαινομένων. Όπως περιγράφει μια φράση του Μπίνιαμιν Άπελμπομ, ο καπιταλισμός για να ξεπερνά την ύφεση πάντοτε έχτιζε σπίτια και τα γέμιζε με πράγματα. Ή, όπως τονίζει εδώ και χρόνια ο Χάρβεϊ, το κεφάλαιο βρίσκει μέσα από το χώρο μια προσωρινή και ασταθή «λύση» στα προβλήματα της υπερσυσσώρευσης από την παραγωγή και την κατανάλωση, τόσο μέσα από την επένδυση στο χτισμένο περιβάλλον και την παρέμβαση στο κομμάτι της αναπαραγωγής, όσο και μέσα από τη γεωγραφική μεταφορά και την άνιση γεωγραφικά ανάπτυξη.
Στο δεύτερο μέρος στρέφει την προσοχή του στους «από κάτω» και στον τρόπο που μπορεί η πληττόμενη κοινωνία να αξιοποιήσει την πόλη για την αντικαπιταλιστική πάλη. Τοποθετείται κριτικά σε μεγάλο κομμάτι της «παραδοσιακής Αριστεράς», που εκφράζει μια «υποτίμηση και παρανόηση της δύναμης που έχουν τα αστικά κινήματα να πυροδοτήσουν όχι μόνο ριζοσπαστικές αλλά και επαναστατικές αλλαγές» και από την άλλη, αρνείται τις αιτιάσεις των υποστηρικτών των νέων κοινωνικών κινημάτων ως αγώνες που δεν έχουν ταξικό χαρακτήρα.
Ο ανώτερος στόχος του αντικαπιταλιστικού αγώνα είναι η κατάργηση των ταξικών σχέσεων και της αντίθεσης κεφαλαίου – εργασίας. Όμως, η ταξική και πολιτική κυριαρχία του κεφαλαίου συντελείται από ένα σύνολο διαδικασιών στις οποίες η αστικοποίηση παίζει κεντρικό ρόλο. Κάθε αντικαπιταλιστικός αγώνας δεν πρέπει μόνο να οργανώνεται εντός της εργασιακής διαδικασίας, αλλά να διαμορφώνει μια διαφορετική πολιτική και κοινωνική εναλλακτική που αναπτύσσεται σε τοπικό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Αναγνωρίζουμε τρεις βασικούς θεωρητικούς στόχους.
Πρώτον, την αναδιαμόρφωση του «εδάφους» των τοπικών αγώνων. Αφού η συσσώρευση του κεφαλαίου και η απόσπαση της υπεραξίας δεν γίνονται μόνο μέσα από την παραγωγή αλλά στη συνολική κυκλοφορία του κεφαλαίου μέχρι την ολοκλήρωση της υπεραξίας, τότε οι αγώνες στο σύνολο αυτής είναι εξίσου ταξικοί.
Δεύτερον, την επέκταση της σκέψης για την τάξη σήμερα. «Η ίδια η αστικοποίηση παράγεται» από χιλιάδες εργάτες. Αν μάλιστα, υιοθετήσουμε ότι η εργατική δύναμη είναι αυτή που παράγει αξία, τότε το δυναμικό αυτό αυξάνεται συμπεριλαμβάνοντας τα εκατομμύρια που απασχολούνται στο σύνολο των επιχειρήσεων και υπηρεσιών που λειτουργούν μέσα στις σύγχρονες πόλεις.
Τρίτον, το ξαναγράψιμο της ιστορίας των εργατικών αγώνων του παρελθόντος, που ακόμα κι όταν βασίζονταν στους βιομηχανικούς εργάτες, είχαν πολύ ευρύτερη διάσταση μέσα στους τόπους που διενεργούνταν. Για παράδειγμα, τα εργατικά συμβούλια στο Τορίνο συνοδεύονταν με τις κοινότητες των «Σπιτιών του Λαού» τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.
Οι Εξεγερμένες πόλεις είναι ένα συναρπαστικό αλλά και πολλαπλά σημαντικό ανάγνωσμα. Οι ερευνητές θα συναντήσουν μια στέρεα μεθοδολογικά, επιστημονική κατάθεση σε ένα ανερχόμενο ερευνητικό πεδίο. Οι μαχητές των κοινωνικών κινημάτων, μια θεωρητική προσπάθεια παρέμβασης με στόχο την αναβάθμιση και τη νικηφόρα προοπτική των αγώνων. Τέλος, οι Έλληνες αναγνώστες, θα συναντήσουν αρκετές αναφορές στους πρόσφατους αγώνες τους αλλά και μια σημαντική προσφορά στη μελέτη για τη σύνδεση του εργατικού κινήματος με τα κινήματα της πόλης στο πλαίσιο της ιστορικά αναγκαίας και σήμερα επιτακτικής αντικαπιταλιστικής επανάστασης.