Αφιέρωμα στον Θ. Αγγελόπουλο: «Ο Μεγαλέξανδρος»

Σε κοινέςΚατηγορίες

Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: Η δύναμη της εικόνας και η αδυναμία του πολιτικού λόγου

Δουργούτι (Down)Town

Βασίλης Τσιράκης

Ο Μεγαλέξανδρος: Ένα σχόλιο στην ιδιοκτησία και την εξουσία

Η υπόθεση

Παραμονή πρωτοχρονιάς του 20^ου αιώνα μια ομάδα ληστών που μόλις έχει αποδράσει από τις φυλακές, απαγάγει μια παρέα άγγλων αριστοκρατών οι οποίοι είχαν επισκεφτεί το Σούνιο για να θαυμάσουν την ανατολή του νέου αιώνα ανάμεσα από τις κολώνες του.

Στην πορεία προς τον βορρά ο αρχηγός των ληστών Αλέξανδρος στέλνει μήνυμα στην κυβέρνηση πως για την απελευθέρωση των ομήρων απαιτεί αμνηστία και επιστροφή της γης στους χωρικούς. Στη διαδρομή γίνεται παντού δεκτός με ενθουσιασμό, βαφτίζει παιδιά, ενώ απαγχονίζει έναν από τους ληστές που αποπειράθηκε να βιάσει μια όμηρο.

Φτάνοντας στο χωριό του οι χωριανοί τον υποδέχονται με τιμές και του ανακοινώνουν πως στο χωριό έχουν εγκαθιδρύσει ένα καθεστώς κομμούνας, κοινοκτημοσύνης και ισότητας. Αυτό προκαλεί δυσαρέσκεια στους ληστές οι όποιοι μετά από χρόνια στη φυλακή διαπιστώνουν πως δεν τους ανήκει πια τίποτα.

Την κατάσταση μπλέκει ακόμα περισσότερο ο ερχομός μιας ομάδας αναρχικών που ενσωματώνονται στην κοινότητα, αλλά και ενός γαιοκτήμονα που αναγγέλλει την απόδοση των κτημάτων στους χωρικούς και την διαγραφή των χρεών τους, ενώ η κυβέρνηση απορρίπτει τα αιτήματα των ληστών για την απελευθέρωση των ομήρων και περικυκλώνει με στρατιώτες το χωριό.

Το σενάριο

Σε αντίθεση και με τις τρεις προηγούμενες ταινίες, στον Μεγαλέξανδρο ο χρόνος κυλά γραμμικά χωρίς εμπρός-πίσω ή άλματα στην ιστορία, η οποία να σημειωθεί πως έχει πολύ μικρή βαρύτητα στην ταινία (υπάρχουν ελάχιστες αναφορές σε ιστορικά γεγονότα και αυτές αποσπασματικές).

Έτσι οι αφηγηματικοί άξονες είναι δύο: Ο μύθος (Μέγας Αλέξανδρος) και το πραγματολογικό (χωρικοί-ληστές-αναρχικοί), ενώ οι ηθοποιοί όπως και στις προηγούμενες ταινίες του δεν είναι χαρακτήρες, αλλά φορείς ιδεών, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που ειδικά στον Μεγαλέξανδρο θα μπορούσαμε να τους χαρακτηρίσουμε ως κομμάτια του «σκηνικού» της ταινίας.

Άλλωστε ο ίδιος ο Αλέξανδρος σε όλη την ταινία είναι σχεδόν βουβός, παίζοντας με το βλέμμα του, τις χειρονομίες του και το σώμα του (βλέπε κρίση επιληψίας).

Συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε πως το σενάριο επικεντρώνεται στο ζήτημα της εξουσίας και ειδικότερα στη σχέση ατομικής ιδιοκτησίας – εξουσίας, διατυπώνοντας το ερώτημα αν η κοινοκτημοσύνη στην ιδιοκτησία φέρνει νομοτελειακά την κοινοκτημοσύνη και στην εξουσία.

Η σκηνοθεσία

Μετά τις «Μέρες του 36» και τους «Κυνηγούς» το πλάνο σεκάνς είναι και στον «Μεγαλέξανδρο» το βασικό μοτίβο της σκηνοθεσίας. Μόνο που εδώ δεν αποσκοπεί στην μεταβολή του ιστορικού χρόνου, αλλά στην περιγραφή-μετάπλαση του χώρου. Γι αυτό και στην κίνηση της κάμερας επικρατούν τα κυκλικά πανοραμίκ σε σχέση με τα τράβελινγκ.

Ακόμα βασικό σκηνοθετικό στοιχείο που καθορίζει την ταινία είναι η τελετουργικότητα, είτε θρησκευτική (βάπτιση, μυστικός δείπνος), είτε παραδοσιακή (λαϊκό πανηγύρι, μουσική χορός), είτε πολιτική (συνάντηση χωρικών–αναρχικών).

Χαρακτηριστικά σκηνοθετικά ευρήματα που αναδεικνύουν την σκηνοθετική φιλοσοφία του Αγγελόπουλου, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε, το σπάσιμο των δεικτών του ρολογιού της πλατείας από τους αναρχικούς, την φωτογράφιση του Αλέξανδρου μπροστά σε ένα τεράστιο τελάρο-πανό που απεικονίζει ένα φτερωτό δράκο, την εικόνα με τον γαιοκτήμονα να κάθεται σε μια πολυθρόνα στη μέση του κάμπου, την παράδοση των όπλων των χωρικών στην πλατεία, την δίκη του Αλέξανδρου με τους δικαστές στη μία πλευρά της χαράδρας και τους κατηγορούμενους στην απέναντι κάτω από συνεχή βροχή.

Συντελεστές:

1980, Έγχρωμη, 210 λεπτά

Σκηνοθεσία: Θόδωρος Αγγελόπουλος

Σενάριο: Θόδωρος Αγγελόπουλος, Συνεργασία στο σενάριο: Πέτρος Μάρκαρης

Βοηθοί σκηνοθεσίας: Λευτέρης Χαρωνίτης Σταύρος Καπλανίδης, Στέφανος Δανιηλίδης

Διεύθυνση φωτογραφίας: Γιώργος Αρβανίτης, Βοηθός οπερατέρ: Αντρέας Σινάνος

Σκηνικά: Μικές Καραπιπέρης, Κοστούμια: Γιώργος Ζιάκας

Μουσική: Χριστόδουλος Χάλαρης

Μοντάζ: Γιώργος Τριανταφύλλου

Ήχος: Αργύρης Λαζαρίδης, Μιξάζ: Θανάσης Γεωργιάδης

Ερμηνευτές:

Omero Antonutti (Μεγαλέξαντρος), Εύα Κοταμανίδου (κόρη του Μεγαλέξαντρου),

Μιχάλης Γιαννάτος (Δραγουμάνος), Γρηγόρης Ευαγγελάτος (Δάσκαλος),

Χριστόφορος Κ. Νέζερ (γαιοκτήμονας), Μιράντα Κουνελάκη (κυρία Τσελέπη),

Θάνος Γραμμένος, Τούλα Σταθοπούλου, Φώτης Παπαλάμπρου, Ηλίας Ζαφειρόπουλος, Ε. Γκότσης, Χ. Πισιμίσης, Γ. Κωβαίος, Χ. Τιμοθέου, Χ. Σταματέλος, Francesco Carnelutti, Brizio Montinaro, Laura de Marchi, Claudio Betan, Norman Mozzato

Παραγωγή: RAI, ZDF, Θόδωρος Αγγελόπουλος, ΕΚΚ

Εκτέλεση παραγωγής: Φοίβη Σταυροπούλου. Διεύθυνση παραγωγής: Στέφανος Βλάχος

Διακρίσεις:

– Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας

– Βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (Fipresci)

– Βραβείο Cinema Nuovo Φεστιβάλ Βενετίας

– Βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ)

Απόσπασμα από το σενάριο

«Ο δάσκαλος βγαίνει από το σπίτι των αναρχικών. Στρίβει στο δρομάκι. Μέσα από το σπίτι ακούγεται μια φυσαρμόνικα.

Έκανε κρύο εκείνο το βράδυ στο Μιλάνο.

Ψηλά στο μπαλκόνι, ένας από τους αναρχικούς κρεμάει τις σημαίες. Την κόκκινη και τη μαύρη. Μια γλυκιά ησυχία είναι απλωμένη στο χωριό. (1)

Σούρουπο.

Από τη γέφυρα ακούγεται μουσική και τρεις γύφτοι, βιολί, κλαρίνο τουμπελέκι, μπαίνουν στο χωριό. Τα παιδιά τρέχουν από πίσω. Οι γύφτοι πάνε προς το σχολείο που βρίσκεται στην άκρη του χωριού σε ένα ψήλωμα. (2)

Στην αίθουσα του σχολείου έχει μαζευτεί όλο το χωριό, άντρες, γυναίκες. Οι γύφτοι μπαίνουν μέσα παίζοντας και γίνονται δεκτοί με ενθουσιασμό. Ο Δάσκαλος έρχεται με τους αναρχικούς, τη Θαλή και τον μικρό Αλέξανδρο στο σχολείο.

Οι χωρικοί μόλις τους βλέπουν ησυχάζουν, παίρνουν θέση γύρω από τα τραπέζια.

Ο Δάσκαλος φέρνει τους αναρχικούς μπροστά σε τρεις χωρικούς, δυο άντρες και μια γυναίκα, που φαίνονται να αποτελούν ένα είδος Κοινοτικής Επιτροπής. Κάθονται όλοι.

Σιωπή.

Τότε η γυναίκα από την επιτροπή, Θαλή, ρωτάει απευθυνόμενη στους αναρχικούς:

Ποιοι είστε;

Ο Δάσκαλος μεταφράζει.

Ιταλοί αναρχικοί, κυνηγημένοι από την αστυνομία, απαντάει ο Μάσιμο.
Τι θέλετε;

Ο Δάσκαλος μεταφράζει.

Ζητάμε να μείνουμε όσο χρειάζεται.

Ο Δάσκαλος μεταφράζει.

Ένας από τους τρεις της Κοινοτικής Επιτροπής, ο πιο γέρος, γέρνει μπροστά.

Θα σεβαστούμε αυτά που πιστεύετε. Αλλά για να μείνετε πρέπει να σεβαστείτε τους όρους της κοινότητας.

Ο γέρος κάνει μια παύση. Σιωπή.

Δουλειά στην κοινοτική βιοτεχνία, στη φύλαξη των προβάτων, αλλού! Υποταγή στις αποφάσεις των λαϊκών δικαστών. Υπεράσπιση της κοινότητας αν χρειαστεί. Σεβασμός της κυρίαρχης θέλησης της κοινότητας. Εδώ κανείς δεν έχει τίποτα δικό του. Όλα είναι κοινά. Άνδρες και γυναίκες έχουν τα ίδια δικαιώματα.

Μια σιωπή. Όλοι κοιτάζουν τους αναρχικούς. Το πρόσωπο του Μάσιμο είναι χαραγμένο από μια βαθειά συγκίνηση. Τα μάτια του είναι υγρά. Σηκώνει αργά τη γροθιά του. Οι σύντροφοι του τον μιμούνται το ίδιο συγκινημένοι.

Πανηγυρισμός στην αίθουσα. Τα όργανα αρχίζουν να παίζουν…»

(1),(2): Οι σκηνές αυτές κόπηκαν στο μοντάζ.
Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο: «Θ. Αγγελόπουλος, 10 3/4 , τόμος πρώτος», Εκδόσεις Αιγόκερως 1997.
Δείτε πως η σκηνή αυτή του σεναρίου υλοποιήθηκε στην πράξη με ένα πλάνο σεκάνς, στο αμέσως επόμενο βίντεο-απόσπασμα από την ταινία.

Δείτε:

Το πλάνο σεκάνς διάρκειας 3:25 λεπτών, του διάλογου μεταξύ της Κοινοτικής επιτροπής των χωρικών και των αναρχικών κατά την υποδοχή των τελευταίων στο χωριό (βλέπε απόσπασμα σεναρίου).

Το πλάνο σεκάνς διάρκειας 6:50 λεπτών, με την αντίδραση των ληστών στη γιορτή που ακλούθησε μετά την υποδοχή των αναρχικών από την Κοινοτική επιτροπή.

Το πλάνο σεκάνς του δείπνου των ληστών με τον ερχομό τους στο χωριό, διάρκειας 2:35 λεπτών με ακίνητη κάμερα.

Στο παρακάτω απόσπασμα:

α) Από 0:00 – 3:48 το πλάνο σεκάνς της σύλληψης των άγγλων αριστοκρατών στο Σούνιο.

β) Από 5:32 – 6:46 το πλάνο σεκάνς του γαιοκτήμονα στον κάμπο με ακίνητη κάμερα.

α) Από 7:18 – 9:51 το βουβό πλάνο σεκάνς της αναγγελίας της απαγωγής στις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές (δώστε ιδιαίτερη προσοχή στην περίτεχνη κίνηση της κάμερας).

Στο παρακάτω απόσπασμα:

Από 0:00 – 5:53 την σκηνή της γιορτής στο Παλάτι την παραμονή πρωτοχρονιάς του 1900, η οποία αποτελείται από τρία πλάνα. (Το 1^ο από 0:00 – 3:10, το 2^ο από 3:10 – 3:48 και το 3^ο από 3:48 – 5:53).