Γιάννης Φραγκούλης
Η Αντίσταση των εκπαιδευτικών (The Teachers’ Protest) αποτελεί μια πολύ ξεχωριστή αντιφασιστική ταινία που συνδυάζει σκίτσα, μυθοπλασία και ντοκουμέντα. Προβλήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα με πρωτοβουλία του περιοδικού Σελιδοδείκτης.
To 1942 η Νορβηγία βρίσκεται υπό κατοχή. Οι εκπαιδευτικοί είναι υποχρεωμένοι να γίνουν μέλη της Ναζιστικής Ένωσης Εκπαιδευτικών και να διδάσκουν στις τάξεις τους τις ναζιστικές ιδέες. Οκτώ χιλιάδες από αυτούς γράφουν επιστολές διαμαρτυρίας. Απειλούνται με περικοπή μισθού, απόλυση και καταναγκαστικά έργα. Παρ’ όλα αυτά, αρνούνται να συμμορφωθούν. Σε μια απελπισμένη προσπάθεια να τους «σπάσει», η ναζιστική κυβέρνηση συλλαμβάνει 1.000 άνδρες εκπαιδευτικούς. Τους στέλνει σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, 480 χιλιόμετρα πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο. Το εκπαιδευτικό σύστημα βρίσκεται σε χάος και τώρα ξεκινά η μεγάλη μάχη.
Πρώτη ύλη έμπνευσης αποτέλεσαν τα σκίτσα του Herlov Åmland. Ο Jon Seal σκηνοθετεί αυτή την ταινία, που ανήκει στην κατηγορία του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ. Μυθοπλασία, animation και ντοκουμέντα φτιάχνουν μια στιβαρή ταινία, προϊόν σοβαρής και λεπτομερούς πολιτικής ανάλυσης. Ο σκηνοθέτης ξέρει ότι υπάρχει ένα γεγονός: η αντίσταση των εκπαιδευτικών που είναι μαζική και έρχεται σε άμεση ρήξη με τη ναζιστική κυβέρνηση της Νορβηγίας το 1940. Οι εκπαιδευτικοί διεξάγουν ανένδοτο αγώνα, με κίνδυνο να φυλακιστούν ή ακόμα και να εκτελεστούν. Δεν κάνουν πίσω. Ο ναζιστής ηγέτης χάνει την μάχη. Παραδέχεται ότι οι εκπαιδευτικοί κέρδισαν και η Νορβηγία δεν έγινε ένα ναζιστικό κράτος. Όταν τελειώνει αυτή την ομιλία του μπροστά σε κοινό, φεύγει δακρυσμένος.
Μια άγνωστη στο ευρύ κοινό ιστορία αντίστασης και αξιοπρέπειας
Μπορούν οι διανοούμενοι να επαναστατήσουν και να αλλάξουν το πολιτικό σκηνικό; Ο Αντόνιο Γκράμσι αναφέρει ότι ένας διανοούμενος μπορεί μόνο να υποστηρίξει την πάλη των επαναστατικών τάξεων. Το παράδειγμα των Νορβηγών εκπαιδευτικών ανατρέπει αυτή τη θεωρητική εκδοχή. Ο Νίκος Πουλαντζάς, στο Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός, αναγνωρίζει τους τρεις πυλώνες του κράτους: τα σώματα ασφαλείας, την εκκλησία και την εκπαίδευση. Ο Χίτλερ ήξερε πολύ καλά ότι αν κατάφερνε να διαβρώσει την εκπαίδευση, τότε ο ναζισμός θα κυριαρχούσε στη Νορβηγία. Το ίδιο πίστευαν και οι εκπαιδευτικοί εκείνης της χώρας. Η πάλη τους ήταν συνειδητή και η στρατηγική τους καλά σχεδιασμένη.
Η ταινία αναπαριστά τα γεγονότα αυτά, αξιοποιώντας σχετικό αρχειακό υλικό. Ο ρυθμός που δημιουργείται με το μοντάζ διευκολύνει τον θεατή να συνθέσει τη δική του άποψη, με βάση αυτά που η ταινία τού προσφέρει. Η μάχη των εκπαιδευτικών είναι ένα παράδειγμα. Η ναζιστική θηριωδία ένα γεγονός. Ξεκινώντας από αυτά μπορούμε να σκεφτούμε τους ταξικούς αγώνες σήμερα. Μπορεί το πολιτικό πλαίσιο να μην είναι το ίδιο, όμως η κρατική απολυταρχία εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο. Στόχος και πάλι είναι η εκπαίδευση. Αν διαμορφώσουμε τη συνείδηση του ανθρώπου από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, τότε είναι εύκολο να τον κάνουμε πειθήνιο όργανο στο κυρίαρχο σύστημα, ένα γρανάζι στον μηχανισμό του, φέρεται να πιστεύουν αυτοί που σχεδιάζουν την αρχιτεκτονική του ιμπεριαλιστικού συστήματος. Και έχουν δίκιο.
Στη χώρα μας βλέπουμε ότι στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση διαμορφώνεται η συνείδηση του ανθρώπου. Είμαστε μάρτυρες ανατριχιαστικών φαινομένων. Ο φασισμός ελλοχεύει στα σχολεία. Η αντίσταση θα πρέπει να ξεκινήσει από το εκπαιδευτικό σύστημα, αν θέλουμε να δημιουργήσουμε πολίτες που θα μάχονται για την ελευθερία και την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων.