Η Αντιγόνη του Σοφοκλή δια χειρός Τσέζαρις Γκραουζίνις
Βασίλης Τσιράκης
Επίκαιρη και ανατρεπτική η θεατρική μεταφορά της σπουδαίας αντιπολεμικής τραγωδίας από τον καταξιωμένο Λιθουανό σκηνοθέτη. Μια παράσταση για όλους, μυημένους και μη.
«Οχι, δεν θεωρώ την Επίδαυρο το σημαντικότερο θέατρο του κόσμου. Δεν ήταν όνειρό μου — καθόλου. Δεν νιώθω έτσι. Δεν είχα αυτή την επιθυμία. Είμαι όμως περίεργος να δω πώς λειτουργεί». Η παραπάνω δήλωση του Τσέζαρις Γκραουζίνις έγινε πριν δέκα ακριβώς χρόνια, λίγο πριν την πρώτη του εμφάνιση στην Επίδαυρο με την τραγωδία Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή, παράσταση που είχε γνωρίσει την αποδοχή της κριτικής και την οποία είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε τότε. Ενώ συνεχίζει: «Δεν υπάρχει κανένας να μας πει πώς πρέπει να ανεβαίνει το αρχαίο δράμα. Σε ό,τι με αφορά, δεν θα χρησιμοποιούσα ποτέ γυμνά σώματα, παιδιά και ζώα. Το βρίσκω παράξενο και γελοίο. Αλλά ως εκεί. Εκ προοιμίου είναι όλα ανοιχτά. Απλώς τους κανόνες τους καταλαβαίνεις, όταν συνειδητοποιείς ότι κάποια πράγματα δεν γίνονται εκεί μέσα, σαν άγραφοι κανόνες […]. Δεν κρύβομαι πίσω από τεχνικά και τεχνολογικά κόλπα. Έτσι μ’ αρέσει το θέατρο».
Πέντε χρόνια αργότερα, όταν σε παραγωγή του ΚΘΒΕ θα παρουσιάσει τη Ρώσικη επανάσταση, παράσταση από την οποία κάποιοι επίσημοι αποχώρησαν επιδεικτικά, θα γράψει στο σημείωμα του σκηνοθέτη: «Δημιουργώντας μια παράσταση με θέμα τη μεγάλη σοσιαλιστική ρώσικη επανάσταση, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια πρόκληση: να εξετάσουμε και να επανεξετάσουμε τα πιο όμορφα (και πιο σπάνια σήμερα) χαρακτηριστικά του ανθρώπου — τον ενθουσιασμό και την πίστη ότι μια καλύτερη κοινωνική οργάνωση του παράλογου σύγχρονου κόσμου μας είναι εφικτή. Οπλισμένοι με γλυκόπικρη ειρωνεία, που ίσως μας οδηγήσει στη σφαιρικότερη αντίληψη της κατάστασης των πραγμάτων».
Η φετινή παράσταση της Αντιγόνης, σε μετάφραση Γιώργου Μπλάνα και σκηνογραφία Κένι Μακ Λέλαν, είναι μια παράσταση για όλους, μυημένους και μη. Ο Γκραουζίνις, αποφεύγοντας τον εντυπωσιασμό, τη μεγαλοστομία και τον μελοδραματισμό, αναδεικνύει ακέραιους τους στοχασμούς της αρχαίας τραγωδίας, χωρίς να επιχειρεί να τους επικαιροποιήσει επιτηδευμένα, χαϊδεύοντας έτσι με τεχνητό τρόπο τα αυτιά του κοινού.
Οι ερμηνείες, ανεπιτήδευτες, χωρίς επίδειξη των υποκριτικών ικανοτήτων των ηθοποιών, τα κοστούμια σύγχρονα και τα σκηνικά λιτά, αποτελούμενα από μερικές σπασμένες (τρίποδες) καρέκλες και ένα γιορτινό τραπέζι που στήνεται και διαλύεται κατά τη διάρκεια της παράστασης, ενώ ο ζεϊμπέκικος χορός του Χορού, συνοδεία ακορντεόν, βιολιού και νταουλιού, ως «νεωτεριστικό εύρημα» είναι απόλυτα επιτυχημένο και ενσωματώνεται πλήρως, κατά τη γνώμη μας, στην όλη φιλοσοφία της σκηνοθεσίας.
Ο Γκραουζίνις επιχειρεί να φωτίσει διαφορετικές πτυχές της ανταρσίας της Αντιγόνης απέναντι στην εξουσία
Αλλά ας αφήσουμε τον σκηνοθέτη να μιλήσει ο ίδιος: «Το σκεπτικό της παράστασης διαμορφώθηκε με στόχο να αντικατοπτρίσει ποιητικά την τρέχουσα νέα πραγματικότητα της ζωής της κοινωνίας και, υπό αυτό το νέο πρίσμα, να αναστοχαστεί και να εξερευνήσει τις έννοιες του αρχαίου δράματος, καθώς και να εδραιώσει την επικοινωνία με το κοινό όχι μόνο σε αισθητικό ή πνευματικό αλλά και σε συναισθηματικό επίπεδο». Συνεχίζει με την παρακάτω θέση, που θα μπορούσε να ήταν και ένα σχόλιο επάνω στη διαμάχη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σχετικά με το σύνθημα που λάνσαρε στο μπλουζάκι του με αναφορά στον Κρέοντα γνωστός ηθοποιός. «Στις πρόβες μας αντιμετωπίζουμε την Αντιγόνη σαν μία από εμάς. Κάνουμε μια παράσταση για μια Αντιγόνη που δεν μπορεί να υπάρξει δίχως έναν Κρέοντα, όπως και κανένας Κρέοντας δεν μπορεί να γίνει τύραννος χωρίς μια Αντιγόνη, και οι δυο τους, δεν θα μπορούσαν να είναι αυτοί που είναι, χωρίς τους πολίτες μιας Θήβας, την επαύριο ενός πολέμου».
Ωστόσο, κατά τη γνώμη μας, το ποιο σημαντικό είναι η οπτική από την οποία βλέπει ο σκηνοθέτης τη στάση της Αντιγόνης στην τραγωδία του Σοφοκλή, οπτική που διατρέχει ως κόκκινη κλωστή τη σκηνοθεσία του από την αρχή ως το τέλος της παράστασης. «Η απόφασή της [της Αντιγόνης] να εναντιωθεί στην αυθαιρεσία της εξουσίας μας προκαλεί συμπάθεια και θαυμασμό. Όμως, αυτή είναι μία μόνο από τις πράξεις της Αντιγόνης που καταγράφει ο Σοφοκλής. Κι ακόμα περισσότερο, αυτή η μεγαλειώδης πράξη δεν είναι αυτοσκοπός για την Αντιγόνη. Η τελετουργία της ταφής είναι για εκείνη ένα μέσο για να πετύχει και κάτι άλλο. Όταν έχεις αυτό υπόψιν, η ιστορία περιπλέκεται και γίνεται πιο ενδιαφέρουσα και προκλητική. Ο χαρακτήρας και τα κίνητρα αλλάζουν, μετακινούνται διαρκώς, καθώς αναπτύσσεται η τραγωδία {…}. Και βέβαια, μετά την απόγνωση που βιώσαμε τον περασμένο χειμώνα, η Αντιγόνη αυτού του καλοκαιριού σίγουρα θα μας αγγίξει διαφορετικά από μια Αντιγόνη του επόμενου καλοκαιριού, μετά τις καινούριες απογοητεύσεις που θα κομίσει ο επόμενος χειμώνας».
Πληροφορίες:
Αντιγόνη η Έλλη Τρίγγου. Κρέοντας ο Βασίλης Μπισμπίκης. Ισμήνη η Δανάη Μιχαλάκη. Άγγελος ο Γιώργος Παπαγεωργίου. Και ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης ως Κορυφαίος του Χορού. H παράσταση παρουσιάζεται στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 5 & 6 Αυγούστου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου 2022, με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους.
Η ταυτότητα της παράστασης:
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας Σκηνοθεσία: Cezaris Graužinis Σκηνογραφία – Ενδυματολογία: Kenny MacLellan Μουσική σύνθεση: Δημήτρης Θεοχάρης Χορογραφία: Edgen Lame Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτα Μπιμπλή Φωτογραφίες: Εβίτα Σκουρλέτη Βοηθός Φωτογράφου: Μαριάντα Μηνά Video trailer: Μιχαήλ Μαυρομούστακος Πρωταγωνιστούν: Έλλη Τρίγγου (Αντιγόνη), Βασίλης Μπισμπίκης (Κρέων), Ιεροκλής Μιχαηλίδης (Κορυφαίος του Χορού), Γιώργος Παπαγεωργίου (Άγγελος), Δανάη Μιχαλάκη (Ισμήνη), Χρήστος Σαπουντζής (Τειρεσίας), Κώστας Κορωναίος (Φύλακας), Στρατής Χατζησταματίου (Αίμων), Μαρίνα Αργυρίδου (Ευριδίκη), Edgen Lame (Χορός), Γιάννης Μαστρογιάννης (Χορός), Περικλής Σιούντας (Χορός) Παραγωγή: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος – Πολιτιστικός Οργανισμός Λυκόφως