Αυτό το περίεργο καλοκαίρι ήρθε, μισό και αγχωτικό, γεμάτο ερωτήματα και αμφιβολίες για το επόμενο φθινόπωρο, ασφυκτιώντας από την καταστολή και τη νέα κανονικότητα. Εκτός από την πάλη «στο δρόμο» χρειάζεται και ο «εξοπλισμός» με απελευθερωτική θεωρία καθώς και η «περιφρούρηση» από την αστική ιδεολογία. Κυκλοφορεί και το 12ο τεύχος των Τετραδίων Μαρξισμού.
Επιμέλεια:
Δημήτρης Γρηγορόπουλος
Μπάμπης Συριόπουλος
Ίστβαν Μάρκος, Η Ευρώπη στο προσκήνιο γέννηση του καπιταλισμού, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.
Ο συγγραφέας εξετάζει τη γέννηση του καπιταλισμού, κυρίως στην Αγγλία και Ολλανδία. Οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής είχαν σε ένα βαθμό εισαχθεί στην Αγγλία από τον 16ο αιώνα. Στην επικράτησή τους, όμως, συνέβαλε αποφασιστικά η αστική επανάσταση που διήρκεσε από το 1640 μέχρι το 1660.
Με την επανάσταση η αστική τάξη καρπώθηκε τα επιτεύγματα της τεχνικής και της οικονομίας, απελευθερώθηκε από τα δεσμά της φεουδαρχίας, μεταμόρφωσε τις σχέσεις ιδιοκτησίας, την οικονομική ζωή, το πολιτικό σύστημα, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στον καπιταλισμό που ταχύτατα εξαπλωνόταν ήδη στη χώρα. Η εμπορευματική παραγωγή κυριάρχησε σε όλους τους τομείς της παραγωγής. Τόσο η γη όσο και η εργατική δύναμη του ανθρώπου μετατράπηκαν μαζικά σε εμπορεύματα. Το κεφάλαιο, εξαλείφοντας και τα τελευταία υπολείμματα των φεουδαρχικών δεσμών, γκρέμισε τους θεσμικούς και οικονομικούς φραγμούς που ορθώνονταν μπροστά του και προώθησε, απερίσπαστο πλέον από ισχυρά εμπόδια, την καπιταλιστική ανάπτυξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας.
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Ο αόρατος Λεβιάθαν, εκδ. Πόλις.
Βασική ιδέα του βιβλίου είναι η δυνατότητα του πολιτικού συστήματος να αποκρύπτει έντεχνα τις πραγματικές εξουσίες πίσω από πέπλα αδιαφάνειας. Στην αστική κοινωνία δομήθηκε και συνεχίζει να δομείται ένα εξουσιαστικό σύστημα που δεν χρειάζεται ούτε να ομιλεί, ούτε να εξηγεί, ούτε να αξιολογεί, ούτε να εκλογικεύει. Έχει κατορθώσει να θεωρείται ως η μόνη δυνατή και αξιόπιστη πηγή κανόνων πολιτικής και κοινωνικής συμπεριφοράς.
Το σύγχρονο πολιτικό σύστημα, παρά τις αδυναμίες και τα λάθη του, δεν φαίνεται να απειλείται από τυχόν αντιφρονούντες ούτε από τις οποιεσδήποτε εσωτερικές αντιφάσεις του, έστω και αν αυτές έρχονται με έμφαση στο φως της δημοσιότητας. Το σύγχρονο κράτος παρομοιάζεται με το γιγάντιο τέρας Λεβιάθαν (εξού και ο τίτλος του βιβλίου) πού βρίσκεται παντού, χωρίς να γίνεται αντιληπτό (αόρατο το χαρακτηρίζει ο συγγραφέας), ώστε να εγχαράσσει στη συνείδηση των πολιτών την εντολή «τίμα τους ανωτέρους σου», την οποία αυτοί ως «αυτονόητη» σέβονται και τηρούν.
Edgar Cabanas, Eva Illouz, Ευτυχιοκρατία, εκδ. Πόλις.
Γνωστή στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό κυρίως από το εξαιρετικό βιβλίο Ψυχρή τρυφερότητα (Oposito 2017), η Eva Illouz υπογράφει μαζί με τον Edgar Cabanas ένα ακόμη ενδιαφέρον βιβλίο. Ο υπότιτλός του, Πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τη ζωή μας, προσδιορίζει την οπτική του και αναδεικνύει το πεδίο που ερευνούν οι δύο καθηγητές Κοινωνιολογίας: πώς ο σύγχρονος καπιταλισμός παρεμβαίνει στον συναισθηματικό κόσμο των ανθρώπων, διαμορφώνοντας πρότυπα, αξίες και κυρίως εμπορεύματα. Πώς, με άλλα λόγια, οι καπιταλιστικές σχέσεις διεισδύουν στο εσώτερο –όχι μόνο το βιολογικό– είναι του σύγχρονου ανθρώπου.
Υπό αυτό το πρίσμα εξετάζονται, μεταξύ άλλων, η εξατομικευμένη αντιμετώπιση της ευτυχίας, η «παγκόσμια βιομηχανία δισεκατομμυρίων» που έχει δημιουργηθεί στο όνομά της, ο ρόλος της αναδυόμενης επιστήμης της Θετικής Ψυχολογίας και η τάση αντικατάστασης του εξωτερικού ελέγχου στην εργασία από τον αυτοέλεγχο, η οποία διαμορφώνει εργαζόμενους που λειτουργούν ως ενεργές μονάδες εσωτερίκευσης και αναπαραγωγής της εταιρικής κουλτούρας.
Πέτρος Παπακωνσταντίνου, Άνθρωποι και Ρομπότ, εκδ. Λιβάνη.
Το τελευταίο αυτό βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου, με υπότιτλο Οι προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης, αποτελεί πολύτιμη συνεισφορά στη συζήτηση για όρους όπως τεχνητή νοημοσύνη, μεγάλα δεδομένα (big data), διαδίκτυο των πραγμάτων, νοήμονα ρομπότ, μηχανική μάθηση και αλγόριθμοι, που από τα ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια έχουν μπει πια στη ζωή μας.
Ο συγγραφέας, παράλληλα με τον όγκο των πληροφοριών που παρατίθενται, εμβαθύνει, αποκαθηλώνοντας τις απόψεις του συρμού περί πλήρους αντικατάστασης του ανθρώπου από τις «σκεπτόμενες μηχανές», αναδεικνύοντας τις ελπίδες κερδοφορίας για το κεφάλαιο και αποκαλύπτοντας την άλλη όψη του τεχνολογικού ελντοράντο (ανεργία, μαζική επιτήρηση, ελαστική εργασία κ.λπ.). Κινείται πέρα από το ψευδές δίπολο τεχνολογικός οπτιμισμός-πεσιμισμός, δίνει κοινωνικές ορίζουσες και ταξικό πρόσημο στις νέες τεχνολογίες, αναδεικνύοντας τα ηθικά και πολιτικά ερωτήματα που προκύπτουν. Ταυτόχρονα, εξετάζει τις τάξεις και την ταξική πάλη στις νέες συνθήκες από τη σκοπιά του μαρξισμού.
Johannes Agnoli, Κείμενα για το Κράτος & την Πολιτική, εκδ. ΚΨΜ.
Το δεύτερο βιβλίο του Johannes Agnoli που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΨΜ –το πρώτο ήταν Ο μετασχηματισμός της Δημοκρατίας– είναι μια συλλογή άρθρων και παρεμβάσεων από το 1966 ως το 1997. Το βιβλίο περιλαμβάνει δύο μελέτες μεγάλης θεωρητικής αξίας — Η αστική κοινωνία και το κράτος της και Το κράτος του Κεφαλαίου. Ο ιταλογερμανός συγγραφέας εξετάζει τη σύγχρονη αστική δημοκρατία, τη συναίνεση και ενσωμάτωση των μαζών, μαζί με την προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας, καθώς και τον ρόλο της εκτεταμένης κρατικής παρέμβασης στην οικονομία. Αναμετριέται με τις αντιλήψεις περί ουδετερότητας του κράτους στην κοινωνική αναπαραγωγή και στη διευθέτηση των εργασιακών διαφορών. Παράλληλα, παρατίθεται μια σειρά παρεμβάσεων, με πιο άμεσο πολιτικό χαρακτήρα, πάνω στην εξωκοινοβουλευτική αντιπολίτευση της Γερμανίας, τους εργατικούς αγώνες στην Ιταλία της περιόδου και το δίπολο συνειδητό-αυθόρμητο. Μεταξύ άλλων, ασκεί δριμύτατη κριτική στη «σχολή της Φραγκφούρτης» και ειδικά στον Αντόρνο για τη στάση τους απέναντι στη ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας τη δεκαετία του ’60.
Κώστας Λουλουδάκης,Τα ζάρια του Δαρβίνου, εκδ. ΚΨΜ.
Το βιβλίο του Κώστα Λουλουδάκη, με υπότιτλο Μια γενεαλογία του ευρωπαϊκού φασισμού, αναδεικνύει τη συνέχεια του απροκάλυπτου φασιστικού ρατσισμού με τις πρότερες διαδεδομένες αντιλήψεις περί φυλετικής ανωτερότητας των ευρωπαϊκών πληθυσμών σε σχέση με τους λαούς των άλλων ηπείρων. Αυτές οι αντιλήψεις, ψευδοεπιστημονικά συνδυασμένες με τη θεωρία της φυσικής επιλογής του Δαρβίνου, είναι η βαριά κληρονομιά της κλασσικής αποικιοκρατίας και νεοαποικιοκρατίας που νομιμοποίησε την εξόντωση των ιθαγενών πληθυσμών και την υποδούλωσή τους. Εκτός των άλλων, ο συγγραφέας θυμίζει τον τρόπο που στιγμάτιζαν οι άρχουσες τάξεις τους φτωχούς της αναπτυγμένης Ευρώπης ως «φυσικά» κατώτερους, προσδένοντάς τους στα κάτεργα της κρατικής φιλανθρωπίας. Τέτοιες αντιλήψεις επιζούν μέχρι σήμερα, τρέφοντας τα σύγχρονα ακροδεξιά ρεύματα.
Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου, Ρωγμές, ρήγματα και αντιστάσεις στην κυρίαρχη Ψυχιατρική, εκδ. Άγρα.
Ο ψυχίατρος Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου σημειώνει στο βιβλίο του την άμεση ή έμμεση χειραγώγηση της σύγχρονης ψυχιατρικής από το φαρμακοβιομηχανικό σύμπλεγμα, τη βύθισή της στον βιολογικό αναγωγισμό, στις διαγνωστικές ετικέτες, στον μονόδρομο του ψυχοφάρμακου, στη διαχείριση και στην καταστολή αντί για την απάντηση στις ανάγκες των πασχόντων. Το ερώτημα που θέτεο ο συγγραφέας είναι πώς θα μπορέσει η ψυχιατρική να αντλήσει από τις χειραφετητικές πρακτικές και αντιλήψεις ενός σχετικά πρόσφατου παρελθόντος, ώστε να μη χάνει τον ασθενή πίσω από την αρρώστια.
Το βιβλίο περιλαμβάνει κείμενα για τις υπαρξιακές και κοινωνικές ρίζες του ψυχικού πόνου, τη βιολογικοποίηση της παιδικής «ζωηρότητας», τα ψυχοφάρμακα, τα ψυχιατρικά ιδρύματα, τις «μη κερδοσκοπικές» οργανώσεις και την ιδιωτικοποίηση της ψυχικής υγείας, καθώς και την ψυχιατρικοποίηση και την ψυχολογικοποίηση της οικονομικής κρίσης.
Βασίλης Μηνακάκης, Μετά την πανδημία Covid-19. Tι είδους κόσμο θέλουμε; εκδ. ΚΨΜ.
Το βιβλίο του Βασίλη Μηνακάκη εκδόθηκε, όταν η πανδημία, στην πρώτη της έξαρση στην Ευρώπη, έδειχνε τα δόντια της. Ο συγγραφέας παρεμβαίνει στη μεγάλη συζήτηση που άνοιξε με αυτήν την αφορμή για τον σύγχρονο κόσμο, πόσο ασφαλής είναι και από ποιους κινδυνεύει πραγματικά η ανθρωπότητα. Ο συγγραφέας, με έναν πλούτο στοιχείων, ξεκινά από τα αίτια εκδήλωσης τέτοιων επιδημιών (κυρίως την άμετρη καπιταλιστική επέκταση σε παρθένες μέχρι τώρα ζώνες του πλανήτη), την ανεπάρκεια των –υποτίθεται– πανίσχυρων οικονομιών και χωρών που βρέθηκαν ευάλωτες απέναντι στον κορωνοϊό και την απάντηση των κυβερνήσεων στη χώρα μας και παγκόσμια, για να αναδείξει την «Αγία Πεντάδα» του σύγχρονου καπιταλισμού: την ιδιωτική ιδιοκτησία σε μέσα παραγωγής και κοινά αγαθά, την εμπορευματοποίηση των πάντων, την εκμετάλλευση χωρίς έλεος των ανθρώπων και της φύσης, τον ανταγωνισμό και την ιδιοτέλεια και, τέλος, την καταπίεση και την ανελευθερία. Το βιβλίο κλείνει με την ανάγκη μιας σύγχρονης αντικαπιταλιστικής πολιτικής.
Γιάννης Μηλιός, Βενετία: Μια συνάντηση που στέριωσε απρόβλεπτα, εκδ. Αλεξάνδρεια.
Το βιβλίο του Γιάννη Μηλιού έχει υπότιτλο Πραγματεία για τον καπιταλισμό και τη διαδικασία γένεσής του και, όπως καταλαβαίνει κανείς, ο συγγραφέας αναμετριέται με το διπλό ερώτημα για την ουσία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και την προέλευση και γέννησή του. Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα, εστιάζει στη χρηματική θεωρία της αξίας και του κεφαλαίου, ενώ για το δεύτερο ανατρέχει στον Μαρξ και την «πρωταρχική συσσώρευση», στον Λένιν για την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία, στον Κάουτσκυ, στον Φερνάν Μπρωντέλ και άλλους. Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο καπιταλισμός στην πρώτη του εκδοχή γεννιέται στη Βενετία του 14ου αιώνα. Ο συγγραφέας, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου, υποστηρίζει μια αντι-αιτιοκρατική οπτική, υπογραμμίζοντας το απρόβλεπτο και το τυχαίο σε αυτήν την ιστορική διαδικασία.
David Harvey, Ο Μαρξ, το κεφάλαιο και η τρέλα του οικονομικού λόγου, εκδ. Τόπος.
Το νέο βιβλίο του Ντέιβιντ Χάρβεϊ συνδέει τη θεωρία της αξίας και τη συσσώρευση του κεφαλαίου με ζωντανά παραδείγματα από όλες τις πλευρές της ζωής μας. Συνδέει τη ροή της αξίας και της υπεραξίας με την καθημερινότητα και την εκμετάλλευση δείχνοντας με παραδείγματα από τη σύγχρονη Αβάνα ότι η διακοπή αυτής της ροής μπορεί να είναι και απελευθερωτική! Ο συγγραφέας αναδεικνύει με απλό και κατανοητό τρόπο τη μοναδική αξία της θεωρίας του Κεφαλαίου του Μαρξ που μπορεί να εξηγήσει την «οικονομική τρέλα» των κρίσεων που αφήνουν άναυδους τους αστούς οικονομολόγους. Ο Χάρβεϊ μ’ αυτό του το βιβλίο επιβεβαιώνει τη φήμη του ως πανεπιστημιακός και αγκιτάτορας ταυτόχρονα.
Χρήστος Λάσκος, Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος (επιμ.), Ο ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση (2015-2019). Η Αριστερά; εκδ. Τόπος.
Ο συλλογικός αυτός τόμος αποτελείται από άρθρα πάνω στην εμπειρία της τετράχρονης διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ. Οι συγγραφείς αποτιμούν αυτήν την εμπειρία με την ύστερη γνώση των εξελίξεων σε σχέση με την πανδημία και των αποτελεσμάτων στο ελληνικό και διεθνές κίνημα. Τα άρθρα αναφέρονται σε μια σειρά θεμάτων (οικονομία, φορολογία, εργασιακές σχέσεις, τραπεζική πολιτική, δημόσια διοίκηση, μετανάστευση, δικαιοσύνη, δικαιώματα, καταστολή). Μεταξύ των συγγραφέων είναι οι Χρήστος Λάσκος, Δημοσθένης Παπαδάτος, Ηλίας Ιωακείμογλου, Γιάννης Κιμπουρόπουλος, Γιάννης Κουζής, Απόστολος Καψάλης, Μπάμπης Κουρουνδής, Αντώνης Νταβανέλος και Παναγιώτης Σωτήρης. Τα άρθρα είναι, όπως υπαινίσσεται και ο τίτλος, επικριτικά για την τετραετία ΣΥΡΙΖΑ. Το βιβλίο θέτει το ερώτημα: «Είναι καλό να κυβερνάει η Αριστερά; Και για ποιον;».
