«Ηταν μια πολύ σκληρή, πολύ τρελή και εν τέλει πολύ αστεία περίοδος», διαβάζουμε στο «Βήμα». Σκληρή, τρελή και αστεία; Σκληρή, ναι, όμως για τα άλλα επίθετα, ας μας επιτραπεί να έχουμε σοβαρές επιφυλάξεις.
«Η σάτιρα δεν έχει όρια», λέμε συχνά. Υπάρχουν μόνο τα όρια του καλού γούστου και πρέπει να παραδεχτούμε ότι η ταινία αυτή δεν τα παραβιάζει. Όμως το γέλιο που προκαλούν οι κωμικές σκηνές και καταστάσεις αφήνει μια πολύ πικρή γεύση όταν συγκρίνουμε αυτό που βλέπουμε με αυτό που ξέρουμε ότι υπήρξε. Το γεγονός ότι ακόμα και στα στρατόπεδα οι εξόριστοι θρηνούσαν για το θάνατο του ηγέτη ή ότι εκατοντάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν, ποδοπατήθηκαν μες στο συνωστισμό την ημέρα της κηδείας του στη Μόσχα, δεν είναι αστείο, δύσκολα συνοδεύται από χαχανητά. Το ίδιο συμβαίνει και με τις συλλήψεις, τα βασανιστήρια, την κραυγή «Ζήτω ο Στάλιν» που άφηναν οι κρατούμενοι λίγο πριν δεχτούν μια σφαίρα στο σβέρκο.
Η ταινία στηρίζεται σε ένα γαλλικό κόμικ ενώ ο σκηνοθέτης, ο Σκοτσέζος Αρμάντο Ιανούτσι, έχει πλούσια θητεία στην πολιτική σάτιρα, στην τηλεόραση και το σινεμά. Σε πολλά σημεία η ιστορική αλήθεια είναι «πειραγμένη» όμως αυτό δεν είναι κατακριτέο, αφού πρόκειται για μυθοπλασία και όχι για ιστορικό δοκίμιο. Τα πρόσωπα είναι υπαρκτά, απλώς σε κάποια το σενάριο τους δίνει υπουργικά αξιώματα που τότε δεν κατείχαν. Βλέπουμε τον Μπέρια να δολοφονείται λίγο μετά την κηδεία (η πιο βίαιη σκηνή της ταινίας), αν και ο πανίσχυρος αρχηγός της μυστικής αστυνομίας εκτελέστηκε αρκετούς μήνες αργότερα. Όμως αυτές τις ιστορικές ανακρίβειες εντοπίζονται ακόμα και με ένα πρόχειρο γκουγκλάρισμα, δεν σφραγίζουν την ταινία. Η ουσία είναι ότι η υπαρκτή τραγωδία υπερβαίνει τη γελοιότητα ενώ όταν η τραγωδία συνδυάζεται με την «ευθυμία», γίνεται πιο εύκολα αποδεκτή.
Την παράσταση κλέβουν οι δύο επίδοξοι διάδοχοι, ο Κρουστσόφ και ο Μπέρια, που τους υποδύονται ο Στιβ Μπουσέμι και ο Σάιμον Ράσελ Μπιλ (ένας λαμπρός Βρετανός ηθοποιός του θεάτρου), όμως όλοι οι ηθοποιοί είναι εξαιρετικοί.
Το πιο ενδιαφέρον βρίσκεται έξω από την ταινία: πρόκειται για την απαγόρευση της προβολής της στη Ρωσία, φέτος το Γενάρη. Κεκτημένη λογοκριτική ταχύτητα, συνέχεια της σταλινικής παράνοιας που έβλεπε παντού εχθρούς; Μάλλον όχι. Η απαγόρευση έχει σχέση με το ότι ο σταλινικός μύθος έχει ενσωματωθεί στο (όχι και τόσο σύγχρονο) επίσημο εθνικό αφήγημα ότι ο Στάλιν εκπροσωπεί την «ισχυρή Ρωσία». Αντίθετα, στο ίδιο αφήγημα, ο Λένιν εκπροσωπεί την αναταραχή, τη ρήξη, πράγματα ανεπιθύμητα για τη ρωσική πολιτική ηγεσία.
Είναι αντιδραστική, αντικομμουνιστική ή προοδευτική η ταινία; Η απάντηση είναι ότι δεν πηγαίνουμε σινεμά για να επιβεβαιωθούν οι δικές μας στέρεες αντιλήψεις. Φυσικά και δεν πρόκειται για επαναστατική ταινία ούτε για απόπειρα βαθυστόχαστης προσέγγισης του σταλινικού φαινομένου. Καρικατούρες είναι οι κύριοι χαρακτήρες (πλην της Σβετλάνας, της κόρης του Στάλιν), όπως και στο κόμικ.
Εύκολο (και λογικό) είναι να δηλώνουμε αντισταλινικοί. Πιο δύσκολο είναι να αποτινάξει κανείς τις λιγότερο κραυγαλέες πτυχές του σταλινισμού, τις υπόγειες αλλά τοξικές. Και αυτές οι πλευρές έχουν διαποτίσει τρόπους σκέψης και συμπεριφορές έναντι όχι του ταξικού εχθρού αλλά των «αντιπάλων» εντός του χώρου της Αριστεράς.