Ο δημοσιογράφος Αποστόλης Φωτιάδης μιλάει στο Πριν με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του Έμποροι των Συνόρων – Η Νέα Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Επιτήρησης (εκδόσεις Ποταμός) και εξηγεί πώς η επίσημη μεταναστευτική πολιτική τής ΕΕ έχει μετατραπεί σε επένδυση μηδενικού ρίσκου. «Η λογική της ΕΕ οδηγεί στη διαχείριση της μετανάστευσης και του προσφυγικού φαινομένου έξω από τα εξωτερικά της όρια» τονίζει.
Συνέντευξη στον Κυριάκο Νασόπουλο
– Πώς παρουσιάζεται η επίσημη μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ μέσα στο βιβλίο σας;
– Στο βιβλίο δεν ασχολούμαι ακριβώς με την ανάλυση της επίσημης ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής. Προσπαθώ ουσιαστικά να περιγράψω πώς η ευρωπαϊκή πολιτική για τη μετανάστευση και τα εξωτερικά σύνορα έχει αιχμαλωτιστεί από οργανωμένα συμφέροντα τα οποία αντιλαμβάνονται στην εξέλιξη της πολιτικής αυτής τη δυνατότητα για οικονομική δραστηριότητα. Όσον αφορά τη μετανάστευση αυτή καθαυτή, η βασική ανάλυση που γίνεται στο βιβλίο αφορά το ζήτημα της εξωτερίκευσης, το γεγονός δηλαδή ότι η λογική της ΕΕ οδηγεί στη διαχείριση της μετανάστευσης και του προσφυγικού φαινομένου έξω από τα εξωτερικά της όρια.
– Αναφέρεται στο βιβλίο ότι η επίσημη μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ ορίζεται ξεκάθαρα ως θέμα ασφάλειας και πως υπάρχει μια ραγδαία στρατικοποίησή της. Πότε αρχίζει να συμβαίνει χρονικά αυτό;
– Το συγκεκριμένο δόγμα εισάγεται στα ευρωπαϊκά δεδομένα τα χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, με μια λογική αντιγραφής ουσιαστικά του μορφώματος που εφαρμόστηκε στις ΗΠΑ για την ιδιωτικοποίηση της ασφάλειας, της στρατιωτικής δραστηριότητας και των ελέγχων της μετανάστευσης. Αυτό σιγά σιγά διαμορφώνει μια παράλληλη πραγματικότητα, γενικά πιο προσαρμοσμένη στα ευρωπαϊκά δεδομένα. Είναι χαρακτηριστικό ότι την πρώτη δεκαετία του 2000 πάρα πολλές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη στρατιωτική βιομηχανία δημιουργούν θυγατρικές εξειδικευμένες στην ανάπτυξη και παραγωγή προϊόντων επιτήρησης και ασφάλειας, επιπλέον προσαρμοσμένες ουσιαστικά στις δυνατότητες των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών κεφαλαίων και σ’ όλο το πρόγραμμα έρευνας και ανάπτυξης της ευρωπαϊκής επιτροπής.
– Τι ακριβώς περιλαμβάνει η συγκεκριμένη πολιτική; Πώς μεταφράζεται στην πράξη στα σύνορα της ΕΕ;
– Στα σύνορα μεταφράζεται με την παρουσία πολύ μεγάλων πολύπλοκων συστημάτων επιτήρησης, τα οποία έχουν δρομολογηθεί εδώ και χρόνια από την ευρωπαϊκή επιτροπή και στοχεύουν ουσιαστικά στη δημιουργία μιας διαρκούς και αδιάκοπης δυνατότητας επιτήρησης όσων συμβαίνουν στα εξωτερικά σύνορα. Τα δυο βασικά συστήματα στα οποία αναφέρεται κανείς όταν μιλάει για το θέμα είναι τα εξής: Πρώτον το σύστημα EUROSUR , το οποίο εάν και όποτε ολοκληρωθεί θα έχει τη δυνατότητα της άμεσης εικονοποίησης όλων όσων συμβαίνουν στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ δημιουργώντας συνεχή ροή δεδομένων. Τα δεδομένα αυτά θα τα διαχειρίζεται η FRONTEX στη Βαρσοβία. Το δεύτερο, που βρίσκεται ακόμα σε μια πιο εμβρυακή φάση ανάπτυξης, αλλά γενικώς η επιτροπή εμφανίζεται πολύ πρόθυμη να το προωθήσει, είναι το Smart Border (Έξυπνο Σύνορο). Είναι ένα σύστημα το οποίο καταγράφει και συσσωρεύει πληροφορίες όλων όσων εισέρχονται ή εξέρχονται από την ευρωπαϊκή επικράτεια. Και όταν λέμε όλων, δεν εννοούμε μόνο όσων χαρακτηρίζονται παράνομοι ή παράτυποι μετανάστες, πρόσφυγες ή άλλες ειδικές κατηγορίες, αλλά ακόμα και των ευρωπαίων πολιτών.
– Έχετε δηλώσει παλιότερα ότι θεωρείτε το μεταναστευτικό επένδυση μηδενικού ρίσκου. Μπορείτε να το εξηγήσετε;
– Παρατηρώντας κανείς το συνολικότερο πλαίσιο, αντιλαμβάνεται ότι η ευρωπαϊκή επιτροπή έχει διαμορφώσει μια πραγματικότητα η οποία ελαχιστοποιεί το ρίσκο για όποια εταιρεία αποφασίζει να εμπλακεί. Από την αρχή, το σημείο που αρχίζει να κάνει έρευνα και να αναπτύσσει ένα σύστημα μέχρι την τελειοποίηση και προώθηση ενός προϊόντος στην αγορά. Ουσιαστικά, ευρωπαϊκά κεφάλαια έρχονται να πλαισιώσουν κάθε φάση αυτής της διαδικασίας ώστε να υπάρχει σχεδόν εξασφαλισμένη ροή των προϊόντων προς την αγορά. Βέβαια, οφείλει κανείς να αντιληφθεί ότι αυτό δεν εξασφαλίζει όλους όσους δραστηριοποιούνται μέσα σε μια τέτοια αγορά, αλλά ευρύτερα τη σταθερότητα και την ύπαρξή της αγοράς αυτής καθαυτήν. Προφανώς υπάρχουν πολύ περισσότερες εταιρείες και προϊόντα από εκείνες που θα ικανοποιηθούν από τα ευρωπαϊκά κεφάλαια, ενώ υπάρχει και εσωτερικός ανταγωνισμός. Αλλά είναι δεδομένο πως η βάση, η πλατφόρμα για να αναπτυχθεί όλη αυτή η δυναμική, είναι εξασφαλισμένη. Σε ένα βαθμό, ένα κομμάτι της ιστορίας είναι ότι υπάρχει η άποψη από οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα ότι οι κλάδοι αυτοί προσφέρονται για κερδοφόρα οικονομική δραστηριότητα και μαζί με πολιτικούς ομοτράπεζούς τους συνδιαμορφώνουν γενικώς το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή μπορεί να αναπτυχθεί.
– Μετά και τα τελευταία τραγικά συμβάντα στη Μεσόγειο με το χαμό εκατοντάδων μεταναστών, οι ευρωπαίοι ηγέτες κάνουν λόγο περί αναγκαίας αλλαγής στρατηγικής της ΕΕ στο μεταναστευτικό. Θεωρείτε ότι πρόκειται για μια ειλικρινή ή για μια υποκριτική τοποθέτηση;
– Η πρόθεση για αλλαγή πολιτικής είναι ειλικρινής. Σε αυτή την περίπτωση, το θέμα είναι ποια θα είναι η νέα πολιτική. Αν παρατηρήσει κανείς πώς διαχειρίζεται επικοινωνιακά η ΕΕ το ζήτημα μετά τα τελευταία γεγονότα και πριν από τη Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη, όπου διαμορφώθηκε το πλαίσιο για την αλλαγή πολιτικής, θα δει ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες και αξιωματούχοι φτιάχνουν το εξής κλίμα: Ενώ μιλούν για την ανάγκη να μπει τέλος στην ανθρώπινη τραγωδία που συμβαίνει στη Μεσόγειο, ταυτόχρονα προωθούν μια συντηρητικοποίηση των πολιτικών οι οποίες είναι παράγωγο της πραγματικότητας όπως αυτή αντιμετωπίζεται σήμερα. Σε αυτό το σημείο θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπάρχει ένα στοιχείο υποκρισίας.
– Ταυτόχρονα, η ΕΕ δεν έχει και ευθύνες για τη νέα έκρηξη της μετανάστευσης, με την ενεργό συμμετοχή της στους πολέμους της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής;
– Είναι πολύ γενικόλογο να απευθύνει κανείς συνολικά ευθύνες στην ΕΕ για ό,τι συμβαίνει στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Από την άλλη βέβαια, χωρίς να χρειάζεται ιδιαίτερη έρευνα, είναι ολοφάνερο ότι μέρος αυτής της ευθύνης αναλογεί στην εξωτερική και γεωπολιτική στρατηγική της ΕΕ σε αυτές τις περιοχές. Για παράδειγμα, ο Σαρκοζί και η Γαλλία ήταν εκείνοι οι οποίοι έσπρωχναν τη διεθνή κοινότητα να βομβαρδίσει το καθεστώς του Καντάφι στη Λιβύη. Το ήθελαν αυτό για δικούς τους πολιτικούς λόγους, που κυρίως είχαν να κάνουν με ενδοευρωπαϊκές αντιπαραθέσεις. Αυτό είναι προϊόν ανάλυσης της Στράτφορ κι όχι μιας εξωτερικής ανενημέρωτης ματιάς. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι οι ίδιοι γνωρίζουν πάρα πολύ καλά πως έχουν πάρει αποφάσεις και έχουν ασκήσει πολιτικές ενίσχυσης του προβλήματος. Ο χαρακτήρας της πολιτικής που προωθείται σήμερα, η λογική της εξωτερίκευσης, όπως περιέγραψα πιο πριν, και της στρατικοποίησης των συνόρων που πλέον αρχίζει να αποκτά θρασύτατα χαρακτηριστικά και ρητορική, είναι στην πραγματικότητα άρνηση ευθυνών. Αλλά είναι σημαντικό κανείς να προσθέτει στην ανάλυσή του ότι είναι λάθος να απευθύνουμε όλη την ευθύνη συνολικά στην ΕΕ.
Η άσκηση πολιτικής απροκάλυπτα πολύ πιο επιθετική
– Η επιβολή του συγκεκριμένου δόγματος μεταναστευτικής πολιτικής έχει συζητηθεί και εγκριθεί στους κόλπους της ΕΕ τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρύτερο πλαίσιο;
– Τυπικά το «πράσινο» φως το έχει πάρει από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και από τα κράτη μέλη τα οποία συμμετέχουν. Αν κάποιος θέλει να μπει στην ουσία της κουβέντας και να δει γενικώς τις λεπτομέρειες, το πού αυτή η πραγματικότητα αποφασίστηκε και πώς δημιουργήθηκε, προκύπτουν πάρα πολλά σοβαρά ζητήματα. Γιατί είναι μια διαδικασία που χαρακτηρίζεται σε βάθος χρόνου από αδιαφάνεια και από έντονες ενδείξεις διαπλοκής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η δημιουργία του EUROSUR, που ενώ χρηματοδοτείται, δρομολογείται και υποστηρίζεται από την ευρωπαϊκή επιτροπή σε πολύ μεγάλο βάθος χρόνου έρχεται στο ευρωκοινοβούλιο προς έγκριση ως κανονισμός στο τέλος του 2012, όταν στην πραγματικότητα το σύστημα είναι πλέον διαμορφωμένο και πολιτικά υποστηριγμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελεί ένα ντε φάκτο γεγονός. Και τότε είναι η πρώτη φορά που ένας θεσμός ο οποίος εκπροσωπεί τον ευρωπαίο πολίτη άμεσα πια έχει τη δυνατότητα να κάνει την κριτική του και να αποφασίσει για το θέμα. Τέτοιου είδους διαδικασίες, χωρίς να μπούμε σε άλλες λεπτομέρειες, χαρακτηρίζουν πολλά σημεία της ιστορίας.
– Συνοπτικά, ποια είναι τα κεντρικά συμπεράσματα της έρευνας που κάνατε στο πλαίσιο της συγγραφής του βιβλίου;
– Αυτό που εμείς βλέπουμε αρκετές φορές καλοπροαίρετα, ως ένα ευρωπαϊκό παράδειγμα οργάνωσης, διοίκησης και άσκησης πολιτικής, στην πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από διαπλοκή και έντονο άρωμα διαφθοράς. Αυτά τα δυο αποτελούν πολύ μεγάλο πρόβλημα για την ΕΕ αυτήν καθαυτή σήμερα. Δεύτερο και σημαντικό προς αναφορά και σκέψη είναι πώς η ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική και η πολιτική για το άσυλο, όπως διαμορφώνονται από το 2008 και μετά, από το σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, φτάνει σήμερα με τα γεγονότα που συμβαίνουν ουσιαστικά σε ένα όριο. Αναγκάζεται έτσι η Ευρώπη να αλλάξει ουσιαστικά ό,τι έχει χτίσει τα τελευταία επτά-οκτώ χρόνια. Θα πρέπει να μας προβληματίσει πώς θα γίνει αυτή η αλλαγή και προς ποια κατεύθυνση. Είναι πάρα πολύ σημαντικό όχι μόνο για τη μοίρα των ανθρώπων που έρχονται πρόσφυγες και μετανάστες στην Ευρώπη αλλά και για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Θα αλλάξει δηλαδή και θα διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό και το χαρακτήρα των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Οπότε ανοίγει μια τεράστια κουβέντα η οποία πρέπει να γίνει. Αυτό ήταν και ο λόγος για τον οποίο προσπάθησα να γράψω και το βιβλίο ουσιαστικά. Τρίτο και τελευταίο είναι το γεγονόως ότι βασικά αυτό που λέμε καπιταλισμός στην αναπτυγμένη Δύση περνάει πια σε φάση αμιγώς ιμπεριαλιστική, για να μιλήσουμε με παραδοσιακούς μαρξιστικούς όρους. Δηλαδή η άσκηση πολιτικής γίνεται απροκάλυπτα πολύ πιο επιθετική και απαλλαγμένη ουσιαστικά από όλο το αφήγημα των ευρωπαϊκών αξιών με το οποίο συνήθως ντύναμε στο παρελθόν τις πολιτικές. Μπορεί να το περιφρονούσαμε αλλά έπαιζε το ρόλο του ώστε να συμμαζέψει ουσιαστικά την επιθετικότητα συμφερόντων και πολιτικών, οι οποίες μάλλον πια αισθάνονται ότι έχουν τη δυνατότητα και το περιθώριο να λειτουργήσουν πολύ πιο ελεύθερα από όσο παλιότερα.
Ακολουθείστε τον Αποστόλη Φωτιάδη στο twitter https://twitter.com/balkanizator
