Αλληγορία για τον υπό εξέλιξη ολοκληρωτισμό, η θεατρική παράσταση στο θέατρο Άτις, από την ομάδα Σημείο Μηδέν και σε σκηνοθεσία Σάββα Στρούμπου, και ταυτόχρονα υπενθύμιση για την επαναστατική δυνατότητα που είναι διαρκώς παρούσα.
του Λεωνίδα Βατικιώτη
Αυτό είναι αδιανόητο! Είναι ηλίθιο! Δε βλέπεις πως αυτό που σχεδιάζετε είναι… επανάσταση;» ρωτάει τρομοκρατημένος ο D-503 την Ι-330 που με την ορμητική της εισβολή ανατρέπει όλες τις σταθερές που υπάρχουν στη ζωή του. Μια ζωή – ορισμός του φόβου και της δυστοπίας, 1.500 περίπου χρόνια από σήμερα κι αφού μεσολάβησε ο αφανισμός του μεγαλύτερους μέρους του πληθυσμού μετά από έναν 200ετή παγκόσμιο πόλεμο. Στα συντρίμμια αυτού του πολέμου δεσπόζει το Μονοκράτος, που διοικείται από τον Ευεργέτη, ο οποίος εξουσιάζει τις χαρές και τις λύπες, τη ζωή και τον ύπνο των υπηκόων του.
«Ναι – επανάσταση! Γιατί είναι ηλίθιο αυτό;» απαντάει η Ι-330 που με τις κινήσεις και τα καλέσματά της αποτελεί ζωντανή παραφωνία στην προγραμματισμένη και νευρωτική κινησιολογία και την ιδεολογία του Μονοκράτους, όπου όλα είναι κώδικες, αριθμοί και κυρίως υποταγή. Η Ι-330 ενσαρκώνει τη δυνατότητα της ανατροπής που καταλύει την τάξη, απειλώντας με κατάρρευση και τον πιο καλά ελεγχόμενο κόσμο.
«Είναι ηλίθιο, γιατί δεν μπορεί να υπάρξει επανάσταση. Γιατί η δική μας – λέω η δική μας επανάσταση κι όχι η δική σας – ήταν η τελευταία… Και δεν μπορεί να υπάρξει καμία άλλη επανάσταση… αυτό το ξέρει ο κάθε…» αντιτείνει ο D-503 αναπαράγοντας τη σιγουριά της κάθε εξουσίας. Κι εδώ δεν γίνεται λόγος για τη νεαρή σοβιετική εξουσία, καθώς το έργο του Γιεβγκένι Ζαμιάτιν, στρατευμένου μπολσεβίκου, με εξορίες στα χρόνια της τσαρικής Ρωσίας, γράφτηκε το 1921. Πριν δηλαδή τις διώξεις που σηματοδότησαν το τέλος και το διασυρμό της Οκτωβριανής επανάστασης, από τις οποίες ο Ζαμιάτιν ξέφυγε λόγω του Γκόρκι. Αφορά τις τομές που έφερε στην παραγωγή και την καθημερινότητα η τυποποίηση της παραγωγικής διαδικασίας του εξελιγμένου εργοστασίου, το σύστημα του ταιηλορισμού. Το έργο του Ζαμιάτιν έτσι μπορεί να θεωρηθεί κι ως ένδειξη των ανησυχιών που δημιουργούσε στη σοβιετική διανόηση η αποθέωση του ταιηλορισμού.
«Αγαπητέ μου, είσαι μαθηματικός. Και ακόμη περισσότερο, είσαι φιλόσοφος λόγω των μαθηματικών. Πες μου, λοιπόν, ποιος είναι ο τελευταίος αριθμός;» επανέρχεται η Ι-330 διεισδύοντας στον δικό του μαθηματικό κόσμο, απ’ όπου αντλεί και γενικεύει όλες τις βεβαιότητες, ακόμη και στην πολιτική.
«Ο ποιος; Δεν… δεν καταλαβαίνω. Ποιος τελευταίος αριθμός;» απαντάει ο D-503 που μεγαλώνει σε έναν κόσμο στον οποίο τα όνειρα διώκονται και χαρακτηρίζονται «ονειρασθένεια» που αντιμετωπίζεται με «φανταστεκτομή», δηλαδή εγχείρηση αφαίρεσης της φαντασίας. Και οι δύο λέξεις είναι επινόηση του Ζαμιάτιν…
«Να, ο έσχατος, το αποκορύφωμα, ο απόλυτα μεγαλύτερος», απαντάει η Ι-330 που σχεδιάζει να αποτρέψει το ταξίδι του διαστημόπλοιου Αφομοιωτής και να ακυρώσει έτσι τα σχέδια επέκτασης του Μονοκράτους.
«Μα, Ι, αυτό είναι ηλίθιο. Αφού το σύνολο των αριθμών είναι άπειρο, πώς μπορεί να υπάρξει τελευταίος;» απαντάει ο D-503 που μόλις πριν λίγο έλεγε πως «δεν υπάρχουν πιο ευτυχισμένα ψηφία από εκείνα που ζουν σύμφωνα με τους αρμονικούς και αιώνιους νόμους του πίνακα πολλαπλασιασμού. Ούτε αμφιταλαντεύσεις ούτε αυταπάτες. Η αλήθεια είναι μία και το αληθινό μονοπάτι είναι ένα. Η αλήθεια είναι το δύο επί δύο και το αληθινό μονοπάτι είναι το τέσσερα. Εμείς πήραμε τα κύματα των ψιθύρων και τα μετατρέψαμε σε ηλεκτρισμό… πήραμε το λυσσασμένο, αφρισμένο τέρας και το μετατρέψαμε σε κατοικίδιο ζώο», διατεινόταν. Ποιός εδώ δεν θαυμάζει την ιδιοφυία του Ζαμιάτιν που διέκρινε τη δυνατότητα της απελευθερωτικής επιστήμης να γεννήσει τέρατα και λοβοτομημένους ανθρώπους;
«Και πώς μπορεί να υπάρξει τελευταία επανάσταση; Δεν υπάρχει. Οι επαναστάσεις είναι άπειρες. Άκου τελευταία! Αυτό είναι για τα παιδιά. Το άπειρο τρομάζει τα παιδιά και τα παιδιά πρέπει να κοιμούνται καλά το βράδυ…» του απαντάει θριαμβευτικά η Ι-330, νικώντας τον με τους δικούς του όρους κι αυτό είναι το πιο γοητευτικό. Η πειθώ της Ι-330, εν προκειμένω, δεν πηγάζει από ένα νεφελώδες και άσχετο με τι βασικές παραδοχές του Μονοκράτους και των πιστών θεωρητικών του πρόταγμα. Η Ι-330 τού γκρεμίζει τον κόσμο χρησιμοποιώντας τα δικά του εργαλεία, που από μηχανισμοί πειθαναγκασμού αποδεικνύουν τη διαρκή επιστροφή των επαναστάσεων.
Το θεατρικό έργο του Γιεβγκένι Ζαμιάτιν, με τίτλο «Εμείς» που ανεβαίνει στο θέατρο Άττις, ευτύχησε να πέσει στα χέρια του ταλαντούχου, ευρηματικού και ακούραστου σκηνοθέτη Σάββα Στρούμπου και της θεατρικής ομάδας Σημείο Μηδέν, με την ερμηνεία και τη συνολική παρουσία της Ελεάνας Γεωργούλη να ξεχωρίζει. Πρόκειται για ένα θαυμάσιο συνδυασμό όπου η σκηνοθετική και ερμηνευτική πρωτοτυπία συναντούν το πολιτικό θάρρος, στα όρια της πρόκλησης. Είναι μια καταπληκτική παράσταση!
Το θεατρικό έργο άλλωστε του Ζαμιάτιν δεν επιδέχεται ερασιτεχνισμών. Το φουτουριστικό αριστούργημά του έδωσε το έναυσμα για να γραφτούν τα σημαντικότερα μελλοντολογικά έργα του 20ου αιώνα, όπως το 1984 του Τζορτζ Όργουελ, ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος του Άντους Χάξλεϋ και το Φαρενάιτ 451 του Ρέι Μπράντμπερι. «Στον Ζαμιάτιν, ωστόσο, που ποτέ δεν έγινε τόσο γνωστός και δημοφιλής», σημειώνει ο Φώτης Τερζάκης στο επίμετρο του βιβλίου Εμείς (εκδ. Νεφέλη, 2015) «υπάρχει κάτι περισσότερο, πέραν της αναμφισβήτητης πρωτοτυπίας, το οποίο δεν εξαντλείται καν στα «περιεχομενικά», μυθοπλαστικά και ενοποιητικά στοιχεία∙ είναι κάποιες υφολογικές ιδιαιτερότητες οι οποίες, όπως μπορεί πολύ εύκολα να δείξει κάποιος, συλλαμβάνουν πολύ βαθύτερα τη φύση αυτού που καλούμε ολοκληρωτισμό εν συγκρίσει με τους επιγόνους του». Ένα σύγχρονο έργο λοιπόν, γραμμένο σχεδόν έναν αιώνα πριν…
