«Οι προοπτικές για επίτευξη ειρήνης εξακολουθούν να συρρικνώνονται. Οι πιθανότητες περαιτέρω κλιμάκωσης και μεγαλύτερης αιματοχυσίας συνεχίζουν να αυξάνονται. Φοβάμαι πως ο κόσμος δεν υπνοβατεί προς την κατεύθυνση ενός πιο γενικευμένου πολέμου. Φοβάμαι πως οδεύει προς τα εκεί έχοντας τα μάτια του ορθάνοιχτα».
Αντόνιο Γκουτέρες γενικός γραμματέας του ΟΗΕ
Αφιέρωμα ένας χρόνος πολέμου στην Ουκρανία
Μια «ριζική τομή στην ανθρώπινη ιστορία»
γράφει ο Γιώργος Παυλόπουλος ‘
Στις 24 Φεβρουαρίου είναι η πρώτη επέτειος από τη στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία έχει οδηγήσει σε μια ασύλληπτων διαστάσεων σύγκρουση στην Ευρώπη, χωρίς να διαφαίνεται το τέλος της. Μήπως, όμως, αυτές τις ημέρες συμπληρώνονται και εννιά χρόνια από την πραγματική έναρξη του πολέμου εκεί, όπως ευθέως είπε ο ΓΓ του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, παραπέμποντας στα δραματικά γεγονότα του 2014 και αυτά που ακολούθησαν; Το παραπάνω ερώτημα δεν είναι θεωρητικό, καθώς η απάντηση που δίνεται ή θα δοθεί αποκαλύπτει, σε μεγάλο βαθμό, την ουσία όσων συμβαίνουν. Το γεγονός, με άλλα λόγια, ότι η Ουκρανία είχε επιλεγεί από νωρίς (και για πολλούς λόγους) ως το πλέον πρόσφορο πεδίο για να λύσουν τις διαφορές τους ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και ΕΕ με τη Ρωσία — και μάλιστα με τα όπλα, καθώς οι διαπραγματεύσεις σε αυτό το επίπεδο δεν έχουν νόημα, όταν δεν έχει ξεκαθαρίσει ποιος έχει το πάνω χέρι και είναι ο πιο ισχυρός.
Ταυτόχρονα, η απάντηση θα μας βοηθήσει να προβλέψουμε ακριβέστερα όσα πρόκειται να συμβούν, των οποίων ο πόλεμος στην Ουκρανία μοιάζει να είναι το πρελούδιο. Όχι μόνο στην Ευρώπη, η οποία υπήρξε το επίκεντρο και των δύο προηγούμενων παγκόσμιων πολέμων και εξακολουθεί να έχει εστίες που σιγοκαίνε, αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη, καθώς η ένταση και η συχνότητα με την οποία βγαίνει στην επιφάνεια, μέσα από κάθε ρωγμή, η δομική κρίση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού και ο παροξυσμός των ανταγωνισμών που αυτή προκαλεί, οδηγούν και σε άλλες, ακόμη πιο αποφασιστικές αναμετρήσεις και ανείπωτες τραγωδίες.
Υπό μία έννοια, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, δανειζόμενοι τον όρο από τον μεγάλο Έρικ Χόμπσμπαουμ, ότι έχουμε εισέλθει για τα καλά σε μια νέα «εποχή των πολέμων». Εάν αυτό ισχύει, και επειδή ο πόλεμος, όπως είναι γνωστό (ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι, για τους επαναστάτες, τους κομμουνιστές), αποτελεί «μια ριζική τομή στην ανθρώπινη ιστορία», οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι τίποτα πλέον δεν θα είναι όπως παλιά. Ούτε στις σχέσεις μεταξύ κρατών, ούτε στην οικονομία, ούτε στην ταξική πάλη, τόσο εντός των κρατών όσο και διεθνώς.
Το ίδιο ισχύει για τις ανθρώπινες συνειδήσεις, καθώς βεβαιότητες, στερεότυπα, συνήθειες και συσχετισμοί καταρρέουν απέναντι στην ορμή και τη βιαιότητα της πραγματικότητας, την απειλή του θανάτου. Ο πόλεμος, άλλωστε, όπως έχει αποδείξει η ιστορική εμπειρία, είναι εκείνος ο καταλύτης (ίσως ο μοναδικός μέχρι σήμερα) που μπορεί είτε να επιταχύνει εξελίξεις οι οποίες έχουν ήδη δρομολογηθεί είτε να αλλάξει τον ρου των γεγονότων. Πολύ περισσότερο, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία, όπως και αυτοί που θα έρθουν, μπορούν να χαρακτηριστούν «ολοκληρωτικοί». Αν και ο συγκεκριμένος όρος έχει αποδοθεί από ορισμένους στην περίοδο των μεγάλων ένοπλων συγκρούσεων που συγκλόνισαν την Ευρώπη στα τέλη του 17ου αιώνα, ενώ χρησιμοποιήθηκε και από τον Γκέμπελς στην περίφημη ομιλία του στο Βερολίνο στις 18 Φεβρουαρίου 1943, λίγο μετά τη συντριβή της ναζιστικής Γερμανίας στο Στάλινγκραντ, ταιριάζει πιο πιστά στους πολέμους της εποχής μας. Εκτός των άλλων, διότι ουδείς μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής και απρόσβλητος, αλλά και επειδή πιθανώς να μην υπάρχει αύριο. Γι’ αυτό είναι ζήτημα ζωής και θανάτου το τι θα κάνουμε σήμερα.