Βασίλης Τσιράκης
Χρονολόγιο
1893: Γέννηση του Μαγιακόφσκι στη Μπαγκνάντι του Καυκάσου.
1906: Θάνατος του πατέρα του. Εγκατάσταση στη Μόσχα.
1908: Μέλος του μπολσεβίκικου κόμματος.
1909: Σύλληψη και φυλάκιση.
1911: Μαθήματα ζωγραφικής στην σχολή Εικαστικών και Αρχιτεκτονικής (Χουτεμάς)
1912: Προσχώρηση στους φουτουριστές. Συμμετέχει στη σύνταξη του φουτουριστικού μανιφέστου «Χαστούκι στο γούστο του κοινού».
1915: Εγκατάσταση στην Πετρούπολη. Γράφει το ποίημα «Σύννεφο με παντελόνια».
1917: Στηρίζει την επανάσταση. Συνάντηση με τον Λουνατσάρσκι, λαϊκό κομισάριο παιδείας και πολιτισμού.
1919: Εγκατάσταση στη Μόσχα. Δημιουργεί τις βιτρίνες του ρωσικού τηλεγραφικού πρακτορείου.
1923: Ιδρύει με άλλους καλλιτέχνες το ΛΕΦ (Αριστερό Μέτωπο Τέχνης).
1925: Ταξίδι στο Μεξικό, την Κούβα και τις ΗΠΑ όπου δίνει διαλέξεις και απαγγέλει ποιήματά του.
1926: Περιοδείες στην Σοβιετική Ρωσία, προβάλλοντας το έργο του και κάνοντας κριτική στη γραφειοκρατία.
1927: Ταξίδι στην Πράγα, το Βερολίνο και το Παρίσι. Ανταποκριτής της Κοσμομόλσκαγια Πράβντα. Διάσπαση του ΛΕΦ.
1928: Ταξίδι στο Παρίσι. Συνάντηση με τον Λουί Αραγκόν.
1930: Ανεβαίνει από τον Μέγιερχολντ το θεατρικό του έργο Λουτρό. Γίνεται μέλος της «Εταιρείας προλεταριακών συγγραφέων». Αυτοκτονεί στις 14 Απρίλη.
Για την περίφημη ρωσική πρωτοπορία
Πολλές φορές έχει γραφτεί ότι η ρωσική πρωτοπορία ήταν η σημαντικότερη επανάσταση στις τέχνες από την εποχή της Αναγέννησης. Θα συμφωνήσουμε σημειώνοντας μια σημαντική κατά τη γνώμη μας διαφορά.
Αν στην Αναγέννηση η καλλιτεχνική έκρηξη ήταν υπόθεση των ανώτερων κοινωνικών τάξεων, η τέχνη της Ρωσικής Πρωτοπορίας ξέφυγε από τον έλεγχο της κοινωνικής ελίτ και έγινε υπόθεση των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Για πρώτη φορά στην ιστορία η υψηλή τέχνη κατέβηκε στον λαό διαμορφώνοντας ένα τεράστιο κοινό, απέναντι στο καλλιεργημένο φιλότεχνο αριστοκρατικό ακροατήριο.
Απαίδευτοι καλλιτεχνικά –εξαιτίας της θέσης τους στην παραγωγή και του καταμερισμού εργασίας– άνθρωποι της δουλειάς στην πόλη και φτωχοί αγρότες στην ύπαιθρο, ήρθαν σ’ επαφή για μια εικοσαετία με καλλιτεχνικά έργα, φαινόμενα και διαδικασίες που αντιπροσώπευαν ό,τι πιο καινοτόμο στον κόσμο, τα οποία σε κανονικές συνθήκες θα απαιτούσαν για να προσεγγιστούν υψηλό μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο που μόνο η αστική τάξη μπορούσε να έχει.
Το Ιούλιο του 1893 γεννιέται ο μεγάλος Σοβιετικός λογοτέχνης που έκανε την «υψηλή τέχνη» υπόθεση των φτωχών
Οι τρομακτικές ελλείψεις στο μορφωτικό και πολιτιστικό εξοπλισμό αυτού του πρωτοφανούς μαζικότητας και υπό διαμόρφωση κοινού αντισταθμίζονταν από το κλίμα της εποχής, από τον ενθουσιασμό της επανάστασης αλλά και από το γεγονός ότι, απαλλαγμένο από τις προκαταλήψεις μιας συμβατικής εκπαίδευσης, ήταν πιο ανοιχτό στα νέα ρεύματα από τους κλασικούς φιλότεχνους και επιδείκνυε μια έντονη διάθεση για το καινούριο.
Όμως αυτό δεν έγινε από μόνο του. Χρειάστηκε οι καλλιτέχνες-φορείς της καλλιτεχνικής αυτής έκρηξης να κατέβουν στο δρόμο, να διαβάζουν ποιήµατά τους στα λαϊκά καφενεία προκαλώντας το ακροατήριό τους, να εξορμούν στις ρωσικές επαρχίες διοργανώνοντας εκθέσεις, συζητήσεις, θεατρικές παραστάσεις και ποιητικές βραδιές μέσα σε ατμόσφαιρα πρόκλησης και ανατροπής των συμβάσεων.
Γιατί όπως έγραφε ο Μαγιακόφσκι, «Η τέχνη δεν γεννιέται μαζική, γίνεται μαζική… Η μαζικότητα είναι αποτέλεσμα της πάλης μας και όχι το τυχερό πουκάμισο με το οποίο γεννιούνται τα έργα κάποιας λογοτεχνικής μεγαλοφυΐας».
Έτσι. ακόμα και την περίοδο του Εμφυλίου και της ιμπεριαλιστικής επέμβασης, σε συνθήκες πείνας και έλλειψης χαρτιού και φιλμ, δεν σταμάτησαν οι αναζητήσεις για θέματα αισθητικής σε συνθήκες απόλυτης καλλιτεχνικής ελευθερίας.
Γιατί η ρωσική πρωτοπορία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τις κοινωνικές διεργασίες και τους αγώνες της νεαρής εργατικής τάξης για την κοινωνική της απελευθέρωση.
Δεν είναι τυχαίο πως το 1912, χρονιά της μεγάλης εργατικής απεργίας, δημοσιεύτηκε το «Χαστούκι στο γούστο του κοινού», το μανιφέστο του ρωσικού φουτουρισμού, ενώ αντίστοιχες ήταν και οι εκδηλώσεις και των άλλων καλλιτεχνικών ρευμάτων της περιόδου. Έτσι το 1915, χρονιά που δημοσιεύτηκε το «Σύννεφο με παντελόνια», παρουσιάστηκε στην Πετρούπολη η «Τελευταία Φουτουριστική Eκθεση 0.10» όπου ο μεν Μάλεβιτς παρουσίασε τον πίνακα Μαύρο Τετράγωνο, το μανιφέστο του σουπρεματισμού, ο δε Τάτλιν εξέθεσε μια σειρά από τρισδιάστατα ανάγλυφα και αντι-ανάγλυφα έργα, τα πρώτα δείγματα του κονστρουκτιβισμού.
Θα μπορούσε να συνοψίσει κανείς την ουσία των καλλιτεχνικών αναζητήσεων της περιόδου με τη φράση «για μια νέα αισθητική ικανή να αναδείξει μια νέα κοινωνία». Πράγματι, η έμφαση στον κοινωνικό ρόλο της τέχνης κατέχει πρωτεύουσα θέση στις θεωρητικές αναζητήσεις της εποχής, όχι όμως με την παραδοσιακή έννοια τού εμπλουτισμού της ζωής μας μέσα από αυτήν, αλλά με την έννοια της πλήρους επαναστατικοποίησης της καθημερινότητας.
Η νέα καλλιτεχνική πρακτική που δημιουργήθηκε από την ανάγκη της τέχνης να συναντήσει την κοινωνία μέσα από τις νέες οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις οδήγησε νέους καλλιτέχνες στην υποστήριξη των μπολσεβίκων, τόσο στην σκληρή περίοδο του Εμφύλιου Πολέμου όσο και στα αμέσως επόμενα χρόνια της εδραίωσης των σοβιέτ. Οι καλλιτέχνες της πρωτοπορίας φιλοτεχνούσαν πανό με συνθήματα, αφίσες, ζωγράφιζαν βαγόνια τρένων και τραμ, σχεδίαζαν κατασκευές προπαγάνδας και βήματα ομιλητών, εξέδρες για λαϊκές συγκεντρώσεις και στολές εργασίας, με σκοπό να καταργήσουν κάθε είδος αστικών διακρίσεων.
«Αν η επανάσταση μπορεί να δώσει στην τέχνη την ψυχή της, τότε η τέχνη μπορεί να γίνει η φωνή της επανάστασης», έγραφε το 1917 σε κείμενο του με τίτλο «Επανάσταση και τέχνη», ο Ανατόλι Λουνατσάρσκι, λαϊκός κομισάριος πολιτισμού της επαναστατικής κυβέρνησης.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν (29.7.23)
Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι: Η ποίηση ως επανάσταση και η επανάσταση ως ποίηση
