Στο τέλος μιας εφιαλτικής χρονιάς για την ανθρωπότητα, η λεγόμενη πνευματική τροφή», είτε σε λογοτεχνική μορφή είτε σε δοκίμια και μελέτες, αποτελεί «φάρμακο» στη μελαγχολία της κρίσης και έναν «καλό φίλο». Οι συντάκτες του Πριν προτείνουν ορισμένες εκδόσεις που ξεχώρισαν.
Μελέτες και δοκίμια
Σοσάνα Ζούμποφ, Η εποχή του κατασκοπευτικού καπιταλισμού, εκδ. Καστανιώτης
Το πόνημα της Ζούμποφ έχει γίνει σημείο αναφοράς στη συζήτηση περί των δυνατοτήτων επιτήρησης και χειραγώγησης που παρέχει το νέο ψηφιακό περιβάλλον, ενώ ο όρος «κατασκοπευτικός καπιταλισμός» έχει μπει πλέον στο τρέχον λεξιλόγιο. Πλούσια και τεκμηριωμένη, η μελέτη της μιλά για «πραξικόπημα από τα πάνω», που όμως «εξωραΐζεται ως θρίαμβος της εξατομίκευσης, ενώ στην πραγματικότητα μολύνει, αγνοεί, καταπατά και εξοστρακίζει οτιδήποτε μας είναι αληθινά προσωπικό». Και σημειώνει ότι στόχος του δεν είναι να μας καταστρέψει αλλά «να ενορχηστρώσει τις πράξεις μας και να δρέψει τα οικονομικά οφέλη αυτής της ενορχήστρωσης» και να υπονομεύσει «τον αυτοπροσδιορισμό, την αυτονομία και το δικαίωμα στην ελεύθερη επιλογή για χάρη μιας ανεμπόδιστης ροής δεδομένων συμπεριφοράς, που τρέφουν τις αγορές».
Patrick Artus, Marie-Paul Virard, Η τελευταία ευκαιρία του καπιταλισμού, εκδ. Λιβάνης
Βιβλίο φιλελεύθερης προβληματικής, γράφτηκε τη δεύτερη χρονιά της πανδημίας και μεταφράστηκε τάχιστα στα ελληνικά. Πού έγκειται η αξία του; Στο ότι απηχεί τους προβληματισμούς –έστω κάποιους από αυτούς– της παγκόσμιας αστικής ελίτ για τα τεκταινόμενα στον σύγχρονο κόσμο, αποτελώντας μια απόπειρα ερμηνείας των κρισιακών φαινομένων που μαστίζουν τον καπιταλισμό και της ανετοιμότητάς του να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές προκλήσεις του κορονοϊού, μα και ταυτόχρονα μια απόπειρα σκιαγράφησης των επιλογών που θα οδηγούσαν σε ένα καλύτερο μέλλον. Σε έναν «συμπεριληπτικό καπιταλισμό» ή «ορντοκαπιταλισμό» (καπιταλισμό με τάξη), σε μια «κοινωνική οικονομία της αγοράς», που θα διαδεχθεί «τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό στην παραδοσιακή εκδοχή του» και, με «καλή διαχείριση, τελικά δεν θα απέχει και τόσο πολύ από τη φιλοσοφία του Μίλτον Φρίντμαν»!
Karl Marx, Βλαντιμίρ Λένιν, Αλεξάντρ Μολόκ, Μιχαήλ Μάσκιν, Νίκος Ψυρούκης, Σχετικά με την Κομμούνα του Παρισιού, εκδ. Κουκκίδα.
Στο συλλογικό αυτό έργο περιλαμβάνονται αποσπάσματα από το έργο του Καρλ Μαρξ Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία, ακολουθούν δύο επετειακά κείμενα του Λένιν, Διδάγματα από την Κομμούνα και Στη μνήμη της Κομμούνας. Περιλαμβάνονται ακόμη το έργο του σοβιετικού ιστορικού Αλεξάντρ Μολόκ Η Ευρώπη και η Κομμούνα του Παρισιού το 1871 και το κείμενο του Μιχαήλ Μάσκιν Σχετικά με την ιστορία των αγώνων για την εγκαθίδρυση Κομμούνας στην Αλγερία. Ακολουθεί το κείμενο του Νίκου Ψυρούκη που δεν είναι κυρίως ιστορική μελέτη για την Κομμούνα του Παρισιού, αλλά περισσότερο θεωρητικό δοκίμιο για τις προϋποθέσεις επιτυχίας μιας προλεταριακής επανάστασης, υπό το φως της εμπειρίας της Κομμούνας και άλλων επαναστάσεων.
Έφη Παυλίδου, Εκπαίδευση και εθνογλωσσική ενσωμάτωση των ξενόφωνων πληθυσμών στην Ελλάδα 1912-1940, εκδόσεις Επίκεντρο.
Στη μελέτη αναδεικνύεται η προσπάθεια του ελληνικού κράτους να εξασφαλίσει την εθνική ομοιογένεια μέσα από την εκπαίδευση στην περίοδο από τους Βαλκανικούς μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ελληνικός εθνικισμός έγινε βασικό χαρακτηριστικό της προσπάθειας να επιβληθεί η ελληνική εθνική ταυτότητα στους ξενόφωνους –όπως χαρακτηρίστηκαν– πληθυσμούς. Εξετάζεται η εκπαίδευση στους μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης, τους σλαβόφωνους της Δυτικής Μακεδονίας, τους ρουμανίζοντες Κουτσόβλαχους Ηπείρου και Μακεδονίας και στους Τσάμηδες της Θεσπρωτίας, στο ιστορικό πλαίσιο της περιόδου 1912-1940 και μέσα από τις εξαρτήσεις της εκπαιδευτικής πολιτικής από την εξωτερική πολιτική. Καταγράφονται οι ομοιότητες και οι διαφορές για κάθε μειονοτική ομάδα χωριστά.
Κώστας Δεσποινιάδης, Προμηθέας εναντίον Λεβιάθαν. Θεωρίες για το κράτος. Από τον φιλελευθερισμό στον αναρχισμό, εκδόσεις Πανοπτικόν.
Σε μια εποχή που η συζήτηση για την κρατική παρέμβαση έχει επανέλθει δυναμικά, ενώ οι αυταπάτες για την ουδετερότητα του αστικού κράτους έχουν ευρεία απήχηση, το βιβλίο προτείνει μια επιστροφή στη μελέτη των κλασικών θεωριών για το κράτος. Ένα πανόραμα ιδεών από τον Χόμπς και τους Διαφωτιστές, στον Χέγκελ και τον Μαρξ και από κει στους θεμελιωτές της αναρχικής σκέψης αλλά και τον Νίτσε. Προτείνεται η μελέτη τους στη βάση των σύγχρονων ερωτημάτων, πέρα από τον εμπειρισμό και την ιδεολογική φενάκη για τη δυνατότητα κοινωνικής αλλαγής με την εργαλειακή χρήση ή την παράκαμψη του κράτους.
Αu Wayne, Άνισες βάσει σχεδίου, Οι εξετάσεις υψηλών απαιτήσεων και η τυποποίηση της ανισότητας (εισαγωγή-επιμέλεια Π. Γούναρη, Γ. Γρόλλιος), εκδ. Gutenberg.
Καθώς η κυβέρνηση σχεδιάζει την εφαρμογή από φέτος στα σχολεία των εξετάσεων τύπου PISA και της τράπεζα θεμάτων, αυτή η μελέτη του Αμερικανού πανεπιστημιακού Γουέην Αού, μας φέρνει μπροστά σε μια εικόνα από το μέλλον. Η οδυνηρή εμπειρία των ΗΠΑ από τις «εξετάσεις υψηλών απαιτήσεων» καταγράφεται μέσα από τη διαχρονική μελέτη των αλλεπάλληλων μεταρρυθμίσεων με κεντρικό άξονα τις εξετάσεις. Όσα μας επιφυλάσσει η εφαρμοζόμενη εκπαιδευτική πολιτική με το σύνθημα της «αριστείας», δεν είναι παρά η σκληρή ταξική διαφοροποίηση και κυρίως ο αποκλεισμός των φτωχών λαϊκών στρωμάτων από το μορφωτικό αγαθό, προκειμένου να εγκλωβιστούν στην προοπτική του αναλώσιμου εργατικού δυναμικού.
Νίκος Παπαδάτος, «Ο Μπεζεντάκος μας άφησε γεια». Οι διώξεις των ελλήνων κομμουνιστών στην ΕΣΣΔ. 1937-1938, εκδ. ΚΨΜ.
Με αφετηρία την τραγική προσωπική ιστορία του Μιχάλη Μπεζεντάκου, του μύθου που πέρασε στα χείλη και στην ψυχή πολλών γενεών Ελλήνων αγωνιστών, επιχειρείται η ανάδειξη του δράματος φυγαδευμένων Ελλήνων κομμουνιστών στην ΕΣΣΔ τη δεκαετία του 1930.
Με βάση τις πρωτογενείς ιστορικές πηγές των αρχείων της Ρωσικής Ομοσπονδίας, που για πρώτη φορά δημοσιεύονται αυτούσιες στο ανά χείρας βιβλίο, ο συγγραφέας εκθέτει σειρά πολυπαραγοντικών αιτιών του προβλήματος της βίας στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, προκειμένου να αναδειχθούν οι πραγματικές διαστάσεις των γεγονότων.
Το βιβλίο φιλοδοξεί να πυροδοτήσει έναν τεκμηριωμένο επιστημονικό διάλογο για την ως άνω ταραχώδη ιστορική περίοδο και την αποκατάσταση των Ελλήνων που θυσιάστηκαν αγωνιζόμενοι ενάντια στον φασισμό-ναζισμό.
Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ για την ισοτιμία των γυναικών, Οι γυναίκες από την αστική γαλλική επανάσταση στην Παρισινή Κομμούνα, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
Το βιβλίο ξεκινά από τη συμμετοχή των γυναικών στη επανάσταση του 1789 και τις κατακτήσεις προς την κατεύθυνση της ισοτιμίας (για παράδειγμα, το 1792 καθιερώθηκε το διαζύγιο, με νόμο που ακυρώθηκε το 1816), περιγράφει τη μαζική ένταξη των γυναικών στη βιομηχανική παραγωγή, τις άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης και την εχθρότητα των αντρών συναδέλφων τους, καθώς και αντιλήψεις πως η θέση της γυναίκας είναι στο σπίτι, διαδεδομένες ακόμα και σε σοσιαλιστικά ρεύματα (Προυντόν). Η συμβολή των γυναικών στην Παρισινή Κομμούνα ήταν καταλυτική, καθώς αναδείχθηκαν ηγετικές μορφές, όπως η αναρχική δασκάλα Λουίζ Μισέλ και η ρωσίδα Ελιζαμπέτ Ντμιτρίεφ, μέλος της Διεθνούς, και η πρωτοπόρα δράση της «Ένωσης γυναικών για την άμυνα του Παρισιού και τη βοήθεια στους τραυματισμένους», επίσημα αναγνωρισμένη από την Κομμούνα
Λογοτεχνία
Θανάσης Σκρουμπέλος, Κατίνα Μπέλο, εκδ. Τόπος.
Η κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος, η Κατίνα Μπέλο, είναι μια νεαρή Εβραιοπούλα αθλήτρια που ζει στον Κολωνό και το 1936 πηγαίνει στη Βαρκελώνη για να συμμετάσχει στην Εργατική Ολυμπιάδα. Εκεί συμμετέχει ενεργά στο αντιφασιστικό μέτωπο και στη συνέχεια, μετά την ήττα της ισπανικής Δημοκρατίας, θα γνωρίσει τη φρίκη των χιτλερικών στρατοπέδων συγκέντρωσης και των πειραμάτων ευγονικής. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τις περιπέτειες της Κατίνας μέσα από το ημερολόγιό της αλλά και μέσα από την αφήγηση του γιου της που απλώνεται σε τρεις χρονικές περιόδους: δεκαετία του ’50, δικτατορία και μεταπολίτευση. Ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα που συγκινεί, αποκαλύπτει και προβληματίζει. Όπως και σε άλλα βιβλία του Θανάση Σκρουμπέλου, έτσι και εδώ πρωταγωνιστική θέση κατέχει ο Κολωνός, ο θρύλος και η πραγματικότητά του.
Σοφία Νικολαϊδου, VOR πέρα από τον νόμο, εκδ. Μεταίχμιο.
Ένα μυθιστόρημα για τη σκοτεινή πλευρά της Θεσσαλονίκης, μιας πόλης που μετατρέπεται σε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα του οργανωμένου εγκλήματος. Πρωταγωνιστής εδώ είναι η εγκληματική οργάνωση των Vory V Zakone, αυτοί που μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης «έγιναν οι νέοι Ρομανόφ, έχτισαν μια αυτοκρατορία με γερανούς, πετρελαιοπηγές και καλάσνικοφ». Πέρα από την πρωτοτυπία του θέματος, το βιβλίο στηρίζεται σε συστηματική έρευνα της συγγραφέως σε αρχειακές πηγές, ενώ η δυναμική γραφή του και οι διαδοχικές ανατροπές κρατούν αδιάσπαστη την προσοχή του αναγνώστη. Οι Ρώσοι μαφιόζοι που δρουν στη Θεσσαλονίκη ελέγχουν πλοία, λιμάνια, τράπεζες, τηλεπικοινωνίες, αγοράζουν αθλητικές ομάδες, κάνουν δωρεές σε ορθόδοξες εκκλησίες, ξεπλένουν χρήμα στο real estate. Το βιβλίο ξεδιπλώνει μια ζοφερή αλλά υπαρκτή πραγματικότητα.
Ιερώνυμος Λύκαρης, Έβαφε ο Στάλιν τα μαλλιά του; Μια σχεδόν αληθινή ιστορία, εκδ. Καστανιώτη
Ένα συναρπαστικό πολιτικό μυθιστόρημα που μας μεταφέρει στις μέρες των φοιτητικών κινητοποιήσεων κατά της χούντας τον Φεβρουάριο του 1973 αλλά και του μακελειού και της σύλληψης του Νίκου Κοεμτζή. Σπιρτάδα, χιούμορ, παρατηρητικότητα, ανεπιτήδευτη λαϊκότητα αλλά και οξύτατη πολιτική αντίληψη χαρακτηρίζουν όχι μόνο αυτό το βιβλίο αλλά και όλα τα νουάρ μυθιστορήματα του Ιερώνυμου Λύκαρη, τα οποία μπορούμε ανεπιφύλακτα να συστήσουμε, όπως τα Μαύρα κουφέτα (2013), το Η ζήλια είναι μαχαιριά (2014), το Άπληστε κόσμε, κάλπικε (2015), το Άκου πτώμα να μαθαίνεις (2017) και ιδίως το Η εκδίκηση του Ναζωραίου (2019), μια κατασκοπευτική παρωδία, άψογα ντοκουμενταρισμένη, που αποκαλύπτει πολλά για τις σχέσεις των πολιτικών με τις μυστικές υπηρεσίες.
Βασίλης Λαδάς, Το πλοίο του Κ. Π Καβάφη, εκδ. Μανδραγόρας.
Η απόκτηση ενός μονόφυλλου του Καβάφη με το ποίημα Του πλοίου, εμπνευσμένο από τη μνήμη ενός ηδονικού βλέμματος κατά το ταξίδι του ποιητή στο Ιόνιο πέλαγος –από Πάτρα προς Πρίντεζι– το καλοκαίρι του 1901, αποτελεί την αφετηρία του αφηγήματος του Βασίλη Λαδά. Μια περιπέτεια σε πόλεις και ζωές άλλων. Ταυτόχρονα, μια εσωστρεφής περιδίνηση στη ζωή και στην πόλη του αφηγητή. Αναγκαστικά, στο αφήγημα παρεμβαίνει –χωρίς να αλλάζει τη ρότα του– δοκιμιακός λόγος για τη θάλασσα, την ηδονή, τον χρόνο, τη μνήμη στην ποίηση του Αλεξανδρινού. Εν τέλει, μια αναφορά στον Κ.Π. Καβάφη στις μέρες του εγκλεισμού του 2020.
Stuart Turton, Ο διάβολος και τα σκοτεινά νερά, εκδ. Μεταίχμιο
Ένας φόνος στην ανοιχτή θάλασσα. Ένα ιδιαίτερο ερευνητικό δίδυμο. Ένας δαίμονας που ίσως υπάρχει, ίσως και όχι. Αυτό είναι το κλίμα του βιβλίου του Stuart Turton, που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο και οι Times ανακήρυξαν βιβλίο της χρονιάς. «Άκρως ευρηματικό, το δεύτερο μυθιστόρημα του Turton αψηφά οποιαδήποτε κατηγοριοποίηση είτε ως ιστορικό είτε ως αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά περιλαμβάνει όλες τις χάρες και των δύο ειδών καθώς και πολλών άλλων», τονίζει το δημοσίευμα των Times. Διεισδυτικό, ζωντανό, ευφυές και με ένα από τα πιο αξιοθαύμαστα σκοτεινά καστ χαρακτήρων που γράφτηκαν ποτέ.
Ελιάς Χούρι, Η Πύλη του Ήλιου, εκδ. Καστανιώτη
Μετά τον διαμελισμό της Παλαιστίνης το 1948, δύο άντρες, ο Γιούνις και ο Χαλίλ, παραμένουν σε ένα εγκαταλειμμένο αυτοσχέδιο νοσοκομείο στον προσφυγικό καταυλισμό της Σατίλα, στα περίχωρα της Βηρυτού. Μαζί τους μπαίνουμε σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο βίαιος εκτοπισμός, η απώλεια, ο φόβος και η σαθρή ελπίδα. Ο νεότερος αγρυπνά στο προσκέφαλο του γηραιότερου, ο οποίος είναι εμβληματικός ηγέτης της παλαιστινιακής αντίστασης. Καθώς ο Χαλίλ πασχίζει να επαναφέρει τον πνευματικό του πατέρα, αρχίζει να ξεδιπλώνει, σαν άλλη Σεχραζάντ, μια αφήγηση η οποία διακλαδίζεται σε πολλές άλλες. Με το βιβλίο αυτό, ο Ελιάς Χούρι συνυφαίνει με ιδιαίτερη πνοή ιστορίες συγκινητικές, ζωντανεύει την πορεία και αναδεικνύει τον αγώνα ενός ολόκληρου λαού.
Heinrich Böll , Απόψεις ενός κλόουν, εκδ. Πόλις.
Το κλασικό μυθιστόρημα του Γερμανού συγγραφέα κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες σε νέα μετάφραση του Δημήτρη Δημοκίδη και επίμετρο της Αλεξάνδρας Ρασιδάκη. Ο Χανς ανακεφαλαιώνει σε διάστημα λίγων ωρών την αποτυχία της αισθηματικής και επαγγελματικής του ζωής. Καταφεύγει στα σκαλιά του κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού σαν ζητιάνος, περιμένοντας την επιστροφή της Μαρί, μιας γυναίκας την οποία αγάπησε κι έχασε. Κάτω από τη μελαγχολία του κλόουν που, όπως λέει ο ίδιος ο Μπελ, δεν έχει καμία σχέση με τον πεσιμισμό, χαράζει η στιγμή της εξέγερσης. Φεύγει ο κλόουν και έρχεται η στιγμή της Καταρίνα Μπλουμ.
Wu Ming: Προλετκουλτ, (Εκδόσεις των συναδέλφων 2021).
Ενώ οι προετοιμασίες για τον εορτασμό της δέκατης επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης είναι σε εξέλιξη και η αναμέτρηση ανάμεσα στον Στάλιν και τους αντιπάλους του πλησιάζει, ο Αλεξάντρ Μπογκντάνοφ, συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας αλλά και επαναστάτης, επιστήμονας και φιλόσοφος δέχεται επίσκεψη από έναν χαρακτήρα που φαίνεται να έχει βγει κατευθείαν από τις σελίδες του έργου του. Ο συγγραφέας του περίφημου Κόκκινου πλανήτη, η ψυχή της Προλετκούλτ, ζει στα όρια της αβύσσου, ανάμεσα σε εξεγέρσεις, εξορίες και πολέμους, κυνηγώντας το φάντασμα ενός παλιού συντρόφου που χάθηκε στην πορεία.
