Αφιέρωμα στο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου

Βασίλης Τσιράκης

«Βλέποντας την ταινία ένιωσα απόλαυση για το σινεμά με την πιο απόλυτη έννοια του όρου», Ακίρα Κουροσάβα, για τον Μεγαλέξανδρο, 1980. «Είναι ένα αριστούργημα. Είναι μια εμπειρία απίστευτα συγκλονιστική», Ίνγκμαρ Μπέργκμαν για τον Μελισσοκόμο, 1986. «Έφυγα από τις Κάννες μαγεμένος από το Βλέμμα του Οδυσσέα. Πιστεύω ότι είναι μια ταινία που θα μείνει στην ιστορία», Βιμ Βέντερς 1995.
Και μόνο τα παραπάνω λόγια των τριών μεγάλων σκηνοθετών θα δικαιολογούσαν το αφιέρωμα στο σύνολο του έργου του Θόδωρου Αγγελόπουλου, μισόν αιώνα και μερικούς μήνες μετά την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του. Αλλά από τη σκοπιά της Αριστεράς έχουμε ακόμα πιο σημαντικό λόγο. Γιατί στην απόπειρά μας να αποκαταστήσουμε την ενότητα του κόσμου με μια συνολική ανατροπή του, έχουμε ανάγκη την αληθινή τέχνη. «Με αυτή την έννοια, οι ποιητές είναι ένα μέρος του σώματός μας. Αυτοί καταλαβαίνουν τη βοή του κόσμου, διαισθάνονται και τους αναγεννητικούς σεισμούς και τις συντριβές που επέρχονται. Και είναι απόλυτη ανάγκη να συνομιλήσουμε μαζί τους» (Θανάσης Σκαμνάκης).

Η κλασσική σκηνοθεσία, με το κόψιμο των σκηνών σε πλάνα, επιχειρεί, τεμαχίζοντας τον χώρο, να αναδείξει τη διαδοχικότητα της δράσης και τη ροή των γεγονότων, να κρατήσει δηλαδή ενιαίο τον χρόνο. Μάλιστα, όσα περισσότερα πλάνα αποτελούν μια σκηνή, τόσο πιο «εύκολη» η ταινία — όπως ακριβώς με όσες περισσότερες μπουκιές καταναλώνεται ένα φαγητό, τόσο πιο εύπεπτο γίνεται. Αναιρώντας αυτή τη λογική, ο Θ. Αγγελόπουλος έπραξε το αντίθετο. Μην κόβοντας τη σκηνή σε πλάνα, κράτησε ενιαίο τον χώρο και τεμάχισε τον χρόνο, με σκοπό να προκαλέσει ασυνέχεια και ρωγμές στη ροή του. Και με αυτόν τον τρόπο –σε συνδυασμό και με την αποφυγή του κλασσικού φλας μπακ– πέτυχε οι εποχές να συνομιλούν μεταξύ τους χωρίς διαμεσολαβήσεις, το παρελθόν να συμπλέκεται στο παρόν και ο χρόνος να γίνεται ο τόπος της ιστορίας. Το εργαλείο για την υλοποίηση της αναστοχαστικής αυτής σκηνοθετικής άποψης είναι το μακρινό γενικό πλάνο-σεκάνς, συνοδευόμενο από την αργή κίνηση της κάμερας, κυρίως με την τεχνική του τράβελινγκ αλλά και με περιστροφή 360 μοιρών.

Να προσθέσουμε ακόμα πως οι ήρωες του δεν είναι χαρακτήρες αλλά σύμβολα –
φορείς ιδεών της κάθε εποχής που εκφράζουν συλλογικές αγωνίες και οράματα, όπως επίσης και τις θεατρικές επιρροές με τη χειρονομία που μας έδωσε κυρίως το μπρεχτικό θέατρο, την τελετουργικότητα ως ένδειξη σεβασμού στο ανθρώπινο δράμα, αλλά και την ειρωνεία ως μέσο γελοιοποίησης της εξουσίας.
Όλα τα παραπάνω, ιδωμένα μέσα από την τόλμη του Θ. Αγγελόπουλου να αγγίξει τις ανοιχτές πληγές της πρόσφατης ιστορίας, αντί να τις καλύψει ή να απαλύνει τον πόνο τους και να οξύνει αντί να στρογγυλέψει τις αντιθέσεις, θα μπορούσαν να συνοψισθούν με το παρακάτω απόσπασμα: «Ο Αγγελόπουλος ως ιστορικός σκηνοθέτης λειτουργεί πολιτικά. Η αισθητική του είναι πολιτική πράξη, είναι ο τρόπος της συμμετοχής του στην πόλη, στον πολιτισμό της. Ο Αγγελόπουλος στηρίζεται στην ιστορία, χωρίς να φτιάχνει μια ιστορική ταινία. Δεν γυρίζει πολιτική ταινία, αλλά γυρίζει πολιτικά την ταινία. Δηλαδή εκείνο που προέχει είναι η πολιτική του συνείδηση και αυτή είναι παρούσα στην ποιητικότητα της κινηματογραφικής του γραφής» (Αιμιλία Καραλή).

Το Πριν πραγματοποιεί στην ιστοσελίδα του prin.gr ένα ενδελεχές αφιέρωμα στο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου.

5/2: Αναπαράσταση, 1970
12/2: Μέρες του 36, 1972
19/2: Ο Θίασος, 1975
26/2: Οι Κυνηγοί, 1977
5/3: Μεγαλέξανδρος, 1980
12/3: Ταξίδι στα Κύθηρα, 1984
19/3: Ο Μελισσοκόμος, 1986
26/3: Τοπίο στην Ομίχλη, 1988
2/4: Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού, 1991
9/4: Το Βλέμμα του Οδυσσέα, 1995
16/4: Μία αιωνιότητα και μια μέρα, 1998
23/4: Το Λιβάδι που Δακρύζει, 2004
30/4: Η σκόνη του χρόνου, 2008

Τα αποσπάσματα του Θανάση Σκαμνάκη και της Αιμιλίας Καραλή είναι από τις εισηγήσεις τους στην εκδήλωση που έγινε στο Τριανόν τον Απρίλη του 2009
από τις Αναιρέσεις.