Χρίστος Κρανάκης
Μεγάλωσε εγκληματίας, έζησε θρήσκος, πέθανε αποστάτης
Πριν από 55 χρόνια, στις 21 Φεβρουαρίου του 1965 δολοφονήθηκε μια από τις πιο εμβληματικές μορφές του κινήματος για τη χειραφέτηση των μαύρων στην Αμερική, Αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για χιλιάδες μαύρους μουσουλμάνους στις ΗΠΑ, ο «φόβος και ο τρόμος» του FBI. Ο λόγος για τον Μάλκολμ Λιτλ, που έμεινε στην ιστορία ως Mάλκολμ Χ, καθώς αρνήθηκε να πάρει ένα επίθετο που δόθηκε στους προγόνους του από κάποιον δουλέμπορο.
-Ποιο είναι το όνομά σας;
– Μάλκολμ Χ.
– Αυτό είναι το νόμιμο όνομά σας;
– Στο βαθμό που με αφορά, ναι!
– Έχετε πάει σε δικαστήριο να το αλλάξετε;
– Δεν χρειάστηκε! (….)
-Ποιο είναι το επίθετο του πατέρα σας;
-Ο πατέρας μου δεν ήξερε το επίθετο του. Του δόθηκε από πάππου προς πάππου από κάποιον δουλέμπορο»
Τα παραπάνω είχε δηλώσει κατά τη διάρκεια συνέντευξης του στην αμερικανική τηλεόραση, τονίζοντας πως η χρήση του όρου «Χ» συμβόλιζε την άρνησή του να πάρει το επίθετο του αφέντη των προγόνων του και την αδυναμία να γνωρίζει το πραγματικό του αφρικανικό επίθετο.
Χρονολόγιο:
- Γέννηση: 19 Μαΐου του 1925, στη Ομάχα της Νεμπράσκα
- Θάνατος του πατέρα του: 1931 στο Μίσιγκαν από λευκούς ρατσιστές
- Σύλληψη και καταδίκη: 1945 στη Βοστόνη
- Αποφυλάκιση και γνωριμία με τον Ελάιζα Μοχάμεντ: 1952
- Διαμάχη και αποχώρηση από το «Έθνος του Ισλάμ»: 1963
- Δολοφονία: 21 Φεβρουαρίου του 1965, Χάρλεμ, Νέα Υόρκη
- Κηδεία: Η σορός του ήταν σε κοινή θέα από τος 23 έως τις 26 Φεβρουαρίου. Παραβρέθηκαν 14 με 30 χιλιάδες.
Η γέννηση και τα πρώτα χρόνια της ζωής του
Ο Μάλκολμ Λιτλ γεννήθηκε στις 19 Μαΐου του 1925, στην Ομάχα της Νεμπράσκα στις Μεσοδυτικές ΗΠΑ. Η μητέρα του Λουίζα Νόρτον Λιτλ ασκούσε καθήκοντα νοικοκυράς προκειμένου να μεγαλώσει τα 8 παιδιά της. Ο πατέρας του, Έρλ, όμως, ήταν ένας βαπτιστής ιερέας, ένθερμος υποστηρικτής του Μαύρου Εθνικισμού και οπαδός του αφροαμερικανού ηγέτη, Μάρκους Γκάρβεϊ. Η βία ήταν αναπόσπαστο στοιχείο της ζωής του Μάλκολμ Χ, ήδη από τα βρεφικά του χρόνια. Η ακτιβίστικη δράση του πατέρα του έθεσε την οικογένεια στο «στόχαστρο» της ρατσιστικής-εξετρεμιστικής οργάνωσης «Μαύρη Λεγεώνα» («Black Legion»), η οποία φημολογείται πως είχε οργανική σύνδεση με την περιβόητη «Κου – Κλουξ – Κλαν» («KKK»). Η οικογένεια του Μάλκολμ αναγκάστηκε, εν μέσω απειλών, να μετακομίσει δύο φορές πριν καν ο ίδιος φτάσει 4 ετών. Το 1929, το σπίτι τους στο Λάνσινγκ του Μίσιγκαν καίγεται –από εμπρησμό– ολοσχερώς, ενώ το 1931 το πτώμα του πατέρα Έρλ Λίτλ εντοπίζεται παρατημένο στις γραμμές του τραμ στην ίδια πόλη. Σύμφωνα με την τοπική αστυνομία, τα δύο γεγονότα οφείλονται σε «ατύχημα». Η οικογένεια και η τοπική κοινότητα των μαύρων, όμως, γνωρίζει πως από πίσω κρύβεται η ρατσιστική «Μαύρη Λεγεώνα» ή κάποια αντίστοιχη οργάνωση. Ο 6χρονος Μάλκολμ δεν μεγαλώνει κοντά σε μια πατρική φιγούρα, στοιχείο καθοριστικό για την εξέλιξη της ζωής του. Ταυτόχρονα, από μικρή ηλικία γεμίζει με οργή και μίσος για τη φυλετική καταπίεση στις ΗΠΑ και τη συμπεριφορά των Λευκών απέναντι στους μαύρους. Επτά χρόνια αργότερα, η δολοφονία του πατέρα του παίζει καθοριστικό ρόλο στη διάλυση της οικογένειας. Η μητέρα του Μάλκολμ «σπάει» και εισάγεται σε ψυχιατρική κλινική (συνολικά παρέμεινε έγκλειστη 24 χρόνια!), κρατώντας ελάχιστες επαφές με τον μικρό Μάλκολμ. Ο ίδιος και τα αδέρφια του τίθενται υπό την προστασία διαφορετικών ανάδοχων γονέων. Ο νεαρός Μάλκολμ, δεν ενσωματώνεται εύκολα στις νέες συνθήκες και αλλάζει διαδοχικά οικογένειες.
Από τις λαμπρές μαθητικές του επιδόσεις στην… εγκληματικότητα
Ο Μάλκολμ παρά τις προσωπικές δυσκολίες, κατάφερνε να αποδίδει επαρκώς στα μαθητικά του καθήκοντα, αν και ήταν ο μόνο μαύρος μαθητής στην τάξη του. Έδειξε ιδιαίτερη κλίση στις νομικές σπουδές και τη δικηγορία αλλά τα όνειρα του εξανεμίστηκαν, όταν ένας λευκός καθηγητής του είπε πως: «κανένας λευκός δεν θα σε προσλάμβανε για δικηγόρο, το να γίνεις μηχανικός αυτοκινήτων είναι μια πιο σωστή επιλογή για έναν νέγρο». Αστραπιαία, ο Μάλκολμ παρατάει το λύκειο και δεν αποφοιτεί… Στρέφεται σε αυτό που φαινόταν μονόδρομος για τους μαύρους της εποχής εκείνης, την παρανομία. Στα 20 του, συλλαμβάνεται στη Βοστόνη με έναν φίλο του για σωρεία παραβιάσεων (κυρίαρχα διαρρήξεις) και καταδικάζεται σε 10 χρόνια, από τα οποία θα υπηρετήσει τα 7 στη φυλακή και τα υπόλοιπα 3 υπό επιτήρηση. «Η φυλακή είναι μεγάλο σχολείο», λέει ο θυμόσοφος λαός… Για τον Μάλκολμ ήταν κάτι παραπάνω! Τα 7 χρόνια έγκλειστης ζωής αποτέλεσαν σημείο τομής για τη ζωή του και εν γένει για το αφροαμερικανικό κίνημα. Ο Μάλκολμ μπήκε στη «στενή» νεαρός εγκληματίας και βγήκε πιστός μουσουλμάνος – ολοκληρωτικά ταγμένος στις επιδιώξεις της οργάνωσης «’Εθνος του Ισλάμ».
Το «Έθνος του Ισλάμ» και ο Ελάιζα Μοχάμεντ
Το «Έθνος του Ισλάμ» («Nation Of Islam») –ΝΟΙ από δω και πέρα– επισκιάστηκε εν τέλει από την εκρηκτική προσωπικότητα του Μάλκολμ Χ. Κατά συνέπεια, στην ιστορική συνείδηση ταυτίστηκε με το λόγο και τις δράσεις των τελευταίων χρόνων ζωής του Μάλκολμ Χ, γεγονός που αποτελεί παραποίηση της ιστορικής πραγματικότητας. To ΝΟΙ ιδρύθηκε από τον Γουάλας Φορντ Μοχάμεντ το 1930 στο Ντιτρόιτ. Στα μέσα του 2000, ο τότε ηγέτης του NOI, Λούις Φάρακαν, δήλωνε πως ο Γουάλας ήταν ο «Μαχντί» δηλαδή ο αναμενόμενος Μεσσίας του Ισλάμ και στάλθηκε στη Γη από τον Αλλάχ (Πηγή: άρθρο των ΝΥΤ το 2007). Ο Φάρντ «εξαφανίζεται» το 1934 και την αρχηγία της οργάνωσης αναλαμβάνει ο Ελάιζα Μοχάμεντ. Ο Ελάιζα, πιστός στις διδαχές του Γουάλας, κηρύττει την ανάγκη οι μαύροι των ΗΠΑ να αυτοπροστατευθούν από τις επιθέσεις των λευκών. Ταυτόχρονα, όμως κατηγορείται (ορθά) για αντισημιτισμό, ακραία συντηρητικές απόψεις, θρησκευτικό φονταμεταλισμό και ρατσισμό προς όλες τις άλλες φυλές και θρησκείες. Το NOI υποστηρίζει ότι οι μαύροι όχι απλά δεν είναι κατώτεροι των λευκών αλλά στη πραγματικότητα είναι ανώτεροι. Φανατικοί Σιίτες, δεν αναγνωρίζουν τις αρχές της ανεξιθρησκίας και καλούν τους πιστούς τους να αποκοπούν από οποιοδήποτε κοινωνικό δεσμό με τους λευκούς και να απομονωθούν στις δικές τους μαύρες και μουσουλμανικές κοινότητες. Το ΝΟΙ διαθέτει δικά του σχολεία, στρατόπεδα εξάσκησης, ναούς και γραφεία. Σχηματίζει τις δικές του κοινότητες όπου τα μέλη του τρώνε σε συγκεκριμένα εστιατόρια, δουλεύουν σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις και διατηρούν ελάχιστες έως μηδενικές επαφές με τον λευκό πληθυσμό. Συμπερασματικά, αν και δεν είναι ιδιαίτερα γόνιμο να κρίνουμε μια κατάσταση που ποτέ δεν βιώσαμε, μπορούμε να πούμε πως το NOI ναι μεν πάλευε για τα δικαιώματα των μαύρων στις ΗΠΑ αλλά σε μια λογική «έξω από την κοινωνία» με σκοπό την απομόνωση των «καθαρόαιμων» πιστών μαύρων Σιιτών. Άλλωστε, το όνομά του αντιπροσωπεύει τον στρατηγικό στόχο της οργάνωση για ίδρυση ανεξάρτητου έθνους-κράτους των μαύρων μουσουλμάνων. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως το NOI είχε αποκτήσει δικό του ανεπίσημο στρατό με το όνομα «Καρπός του Ισλάμ» («Fruit Of Islam», FOI). Σε αυτό, νέοι μαύροι μουσουλμάνοι (αποκλειστικά άνδρες) εξασκόντουσαν καθημερινά σε στρατιωτικές ασκήσεις. Τα μέλη του χαρακτηρίζονταν από αυστηρή πειθαρχία και υπόσχονταν τυφλή πίστη και υποταγή στον Ελάιζα Μοχάμεντ.
Το NOI και κυρίαρχα ο Ελάιζα Μοχάμεντ στρατολογούσε τα μέλη του από τα πιο ταξικά κομμάτια της μαύρης κοινότητας. Μία από τις κύριες εστίες αναπαραγωγής του ήταν οι φυλακές, όπου το NOI αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και δρόμο διαφυγής για χιλιάδες μαύρους εγκληματίες. Το NOI, καθάριζε πνευματικά και σωματικά τα νεοεισαχθέντα μέλη του. Υποσχόταν άφεση αμαρτιών από τον ίδιο τον Αλλάχ, έθετε ένα τέλος στις καταχρήσεις και τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής (υιοθετούσε «σκληρές» διατροφικές συνήθειες») και εν τέλει χάριζε ένα όραμα ζωής σε ανθρώπους που είχαν παγιδευτεί σε μια αδιέξοδη κοινωνική κατάσταση.
Σημαντικότατο κεφάλαιο του NOI, ήταν το αμφιλεγόμενο πρόσωπο του Ελάιζα Μοχάμεντ. Τα μέλη του NOI, τον θεωρούσαν αγγελιοφόρο του ίδιου του Αλλάχ («Messenger») και τον αποκαλούσαν «εντιμότατο» («honorable»). Οι διαταγές του δεν αμφισβητούνταν καθώς εικαζόταν ότι αποτελούσαν απευθείας εντολές του Αλλάχ ή του Μωάμεθ. Τα παραπάνω έχουν ιδιαίτερη σημασία όσον αφορά το μυστήριο της εκτέλεσης του Μάλκολμ Χ. Η ζωή του Ελάιζα Μοχάμεντ, όμως, δεν ανταποκρινόταν στα κηρύγματα του. Επισήμως πλέον, γνωρίζουμε ότι μαζί με τα 15 νόμιμα παιδιά του είχε (τουλάχιστον) άλλα 8 εκτός γάμου, ενώ κοινό μυστικό αποτελεί ότι διατηρούσε ερωτικές σχέσεις με ανήλικες. Ταυτόχρονα, σκληρή κριτική ασκήθηκε στο NOI για την αμύθητη οικονομική περιουσία του. Το Έθνος διατηρούσε χιλιάδες επιχειρήσεις, κάθε είδους, με κέρδος εκατομμύρια δολάρια, τα οποία στη πλειοψηφία τους δεν φορολογήθηκαν ποτέ λόγω της «θρησκευτικής ιδιότητας» του NOI.
Η διαδρομή του Μάλκολμ στο «Έθνος του Ισλάμ»
Πίσω από τα σίδερα, ο Μάλκολμ, με προτροπή και των αδερφών του (κυρίως του Ρέτσιναλντ) στρέφεται στις διδαχές του Ισλάμ και μελετάει το Κοράνι. Αλλάζει τις διατροφικές του συνήθειες, «κόβει» το τσιγάρο, το αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Το 1948, γράφει στον αρχηγό της ανερχόμενης τότε οργάνωσης «Έθνος του Ισλάμ», Μοχάμεντ Ελάιζα και ταπεινά ζητά τις συμβουλές του. Ο Ελάιζα, απαντά και τον καλεί να απαρνηθεί το παρελθόν του και να ζητήσει συγχώρεση από τον Αλλάχ. Η αρχή της ιδιόρρυθμης σχέσης μεταξύ των δύο ανδρών έχει αρχίσει. Μέσα από τη φυλακή ο Μάλκλολμ Χ το 1950, στέλνει γράμμα στον πρόεδρο Τρούμαν που αναφέρει την έντονη αντίθεσή του στον πόλεμο της Κορέας και τη συμμετοχή των ΗΠΑ σε αυτόν. Είναι η πρώτη φορά, που το FBI «κεντράρει» στον Μάλκολμ και ανοίγει φάκελο στο όνομά του (τότε άρχισε να χρησιμοποιεί το «Χ» ως επίθετο). Το 1952, βρισκόμενος υπό περιοριστικούς όρους ο Μάλκολμ συναντά από κοντά τον Μοχάμεντ Ελάιζα και ενθουσιάζεται δηλώνοντας απόλυτη αφοσίωση σε εκείνον, κάτι που τήρησε για πολλά χρόνια. Ο Μάλκολμ, μελέτησε βαθιά τις διδαχές του NOI και χάρη στη δεινή του ρητορική ικανότητα, διορίζεται ιερέας. Πρωτοστατεί στο άνοιγμα δεκάδων τεμένων σε όλη την Αμερική, ασχολείται ολοκληρωτικά με τα καθήκοντά του, αποκλειστικό του εισόδημα έρχεται από το NOI ενώ τα «λευκά» ΜΜΕ τον ανακηρύττουν σε no2 του NOI. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το ντοκιμαντέρ «Who killed Malcolm X». «Ο Ελάιζα έβλεπε στον Μάλκολμ αυτό που δεν έβλεπε στα δικά του παιδιά», υποστηρίζει ένας ιστορικός. «Ο Μάλκολμ ήταν ο μόνος ιερέας που είχε την άδεια να οδηγεί τα αυτοκίνητα του Ελάιζα. Έμπαινε στο σπίτι του όποτε ήθελε», τονίζουν αυτόπτες μάρτυρες. Η αγάπη και ο σεβασμός μεταξύ των δύο ανδρών όμως, δημιούργησε φθόνο και αντιζηλία στις ηγετικές τάξεις του NOI. Σύμφωνα με το ντοκιμαντέρ, εσωτερικοί κύκλοι της ηγεσίας του NOI έθεσαν, πολύ πριν την αποστασία του, τον Μάλκολμ Χ στο «στόχαστρο». Το FBI που παρακολουθούσε στενά το «Έθνος» (περισσότερο από τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ), προσπάθησε να οξύνει αυτές τις εσωτερικές αντιθέσεις.
Η «αποστασία»
Παρά τα δημοσιεύματα και τα «υπόγεια» παιχνίδια όμως, δεν υπάρχει καμία επίσημη ένδειξη πως ο Μάλκολμ ήθελε να «βγάλει από τη μέση» το μέντορά του. Αντίθετα, ο Μάλκολμ Χ αναφερότα συνεχώς με θετικά λόγια στον Ελάιζα ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που «έκανε πίσω» από τη θέση του προκειμένου να αποφευχθεί η μεταξύ τους σύγκρουση. Χαρακτηριστικότερη στιγμή ήταν η στυγερή δολοφονία γραμματέα τεμένους του NOI στο Λος Άντζελες από την αστυνομία το 1961. Σύμφωνα με το προαναφερθέν ντοκιμαντέρ, ο Μάλκολμ Χ εθεάθη να κλαίει για μοναδική φορά στη ζωή του για το χαμό του καλού του φίλου. Ζήταγε απεγνωσμένα εκδίκηση… Ήθελε να θέσει το FOI σε ανοιχτό πόλεμο με την αστυνομία του Λ.Α. Ο Ελάιζα διαφώνησε κάθετα, καθώς δεν ήταν διατεθειμένος να κηρύξει πόλεμο με ένα από τα πιο επιθετικά και ρατσιστικά Α.Τ. των ΗΠΑ. Ο Μάλκολμ εν τέλει υποχώρησε, αλλά θεώρησε την απόφαση του NOI ως ένδειξη αδυναμίας. Έχει αναφερθεί ότι την ίδια περίοδο ο Μάλκολμ θέλησε να συνάψει συμφωνία με το κίνημα του Μ.Λ. Κινγκ για τα πολιτικά δικαιώματα των Μαύρων αλλά και πάλι ο Ελάιζα στάθηκε «εμπόδιο».
Η επίσημη και δημόσια σύγκρουση ξεκίνησε κατά τη δολοφονία του Τζον Κένεντι το 1963. Ο Ελάιζα Μοχάμεντ υποστήριζε τον Τζον και δήλωσε συντετριμμένος από τη δολοφονία, ο Μάλκολμ από την άλλη δεν έδειχνε διάθεση ενσωμάτωσης σε κανέναν λευκό πρόεδρο. Παρά τις οδηγίες του Ελάιζα, ο Μάλκολμ εκφράζεται δημόσια υπέρ της δολοφονίας του Κέννεντυ δηλώνοντας πως ««Ο Πρόεδρος Κένεντι δεν προέβλεψε ότι οι κότες θα επιστρέψουν στη φωλιά τους για να κουρνιάσουν. Μεγάλωσα σε φάρμα και η επιστροφή των κοτόπουλων ποτέ δε με στενοχώρησε, πάντα με χαροποιούσε», στην κυριολεκτική ελληνική μετάφραση «Έχει ο καιρός γυρίσματα!».
Ο Ελάιζα εξοργίζεται και θέτει σε 90 μέρες διαθεσιμότητα το άλλοτε αγαπημένο του «παιδί». Ο Μάλκολμ δεν στράφηκε αμέσως κατά του Ελάιζα σε αντίθεση με ότι πιθανώς θεωρείται. Για μεγάλο διάστημα –σύμφωνα με το ντοκιμαντέρ– στέλνει δεκάδες επιστολές συγχώρεσης στον αρχηγό του ΝΟΙ, χωρίς να λάβει καμία απάντηση. Οι επιστολές αποδεικνύουν και την οριακά παθολογική σχέση του Μάλκολμ με τον Ελάιζα, τον άνθρωπο που έβλεπε σαν τον πατέρα που δεν γνώρισε. «Θυμάμαι τα όμορφα πράγματα που μου έλεγες όταν ήμουν στη φυλακή και πόσο με βοήθησαν. Θέλω να τα αφήσουμε όλα αυτά πίσω μας!» αναφέρει χαρακτηριστικά. Εν τέλει όμως, δεν καταφέρνει να κερδίσει εκ νέου την εύνοια του Ελάιζα, το χάσμα άνοιξε και δεν κλείνει…. Η διαθεσιμότητα παίρνει μόνιμη μορφή και ο Μάλκολμ ανακοινώνει ότι αποχωρεί οριστικά από το NOI και ότι συνεχίζει μόνος του ιδρύοντας την «Οργάνωση Ενότητας των Αφροαμερικανών» («OAAU»). Οι απειλές κατά της ζωής του από, τα πιστά στον Ελάιζα μέλη του NOI δίνουν και παίρνουν. Η ηγετική ομάδα του ΝΟΙ (αργότερα αποδείχτηκε ότι το 1/3 των μελών της λειτουργούσε σαν πληροφοριοδότητες του FBI) καταγγέλλουν τον Μάλκολμ για έπαρση, προδοσία και υποκρισία. Αρχικά όμως ο Ελάιζα τονίζει σε λειτουργία του: «Μην απλώσετε χέρι πάνω στον Μάλκολμ, είναι ένα χαμένο παιδί, επαναλαμβάνω μην απλώσετε χέρι πάνω του». Παρόλα αυτά ο ίδιος, κάνει κάτι ίσως χειρότερο… Απαιτεί την έξωση του Μάλκολμ Χ, όπου ζούσε με τη γυναίκα του και τις τέσσερις ανήλικες κόρες του. Ο Μάλκολμ εξοργίζεται και κινείται νομικά. «Το σπίτι είναι ιδιοκτησίας ΝOI αλλά μου ανήκει λόγω της 12χρονης ανιδιοτελούς μου και 24ωρης δουλειάς μου», δηλώνει σε δημοσιογράφους. Είναι η εποχή που ο Μάλκολμ «καταρρέει». Έξω από τα δικαστήρια όπου εκδικαζόταν η υπόθεση της οικίας του ο Μάλκολμ κάνει κάτι πρωτόγνωρο…. Υπογράφει την θανατική του καταδίκη! Δηλώνει δημόσια πως ο Ελάιζα διατηρεί σχέσεις με ανήλικες τις οποίες έχει αφήσει εγκύους και ότι βγάζει αμύθητα κέρδη από τις επιχειρήσεις του. Τα μέλη του NOI εξοργίζονται και κάπου εκεί αρχίζει η «αντίστροφη μέτρηση» για τη θανατική του ποινή. Όπως θα γίνει γνωστό αρκετά χρόνια αργότερα, τα ανώτερα κλιμάκια του NOI διέταξαν –έμμεσα– τα μέλη τους να σκοτώσουν τον Μάλκολμ. Μάλιστα σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες σε κατήχηση που έκανε ένας εκ των γιων του Ελάιζα σε μέλη του FOI δήλωσε: «Φέρτε μου τη γλώσσα του Μάλκολμ σε φάκελο». Επιπλέον, καταγραφή κλήσεων μεταξύ των ηγετών του NOI από το ίδιο το FBI φανερώνει πως και ο ίδιος ο Ελάιζα υποστηρίζει –εν μέσω θρησκευτικών παραβολών– την ανάγκη θανάτωσης του Μάλκολμ.
Η ανάμειξη του Μοχάμεντ Άλι
Η διαμάχη έλαβε μεγαλύτερες διαστάσεις κατά τη διάρκεια του προσηλυτισμού του διάσημου πυγμάχου Κάσιους Κλέι. Ο θρησκευτικός ηγέτης ανέθεσε στον Μάλκολμ να προσεγγίσει τον πυγμάχο και να τον στρατολογήσει. Ο Κλέι ενθουσιάστηκε με το Έθνος του Ισλάμ και δέχτηκε να συμμετάσχει στην προσπάθεια. Όμως, όταν ήρθε η ώρα να επισημοποιηθεί η συμφωνία, ο επικεφαλής του Ισλάμ παρέκαμψε τον Μάλκολμ και απευθύνθηκε προσωπικά στον Κλέι, που άλλαξε το όνομά του σε Μοχάμεντ Άλι, μετά τον προσηλυτισμό του. Η καταλυτική προσπάθεια του Μάλκολμ στον προσηλυτισμό του διάσημου πυγμάχου «διαγράφεται». Ενώ και ο Μοχάμεντ Άλι, υποστηρίζει δημόσια τον Ελάιζα έναντι του Μάλκολμ.
Η ανεξάρτητη του δράση
Η αποχώρηση του Μάλκολμ από το NOI, σήμανε ότι για πρώτη φορά ο Μάλκολμ έγινε «κύριος του εαυτού του». Το «Έθνος του Ισλάμ» αποδυναμώνεται οργανωτικά, ενώ ο Μάλκολμ γίνεται ένα από τα βασικότερα στελέχη του αφροαμερικανικού κινήματος. Είναι η περίοδος που, παρά το ψυχολογικό βάρος από τις απειλές εναντίον του, ο Μάλκολμ «απελευθερώνεται». Αποκηρύττει πτυχές του λόγου του NOI και εμβαθύνει στις δικές του αναλύσεις. Ζητάει συγνώμη για τη στάση του απέναντι στους άλλους αφροαμερικανούς ηγέτες (Μάρτιν Λούθερ Κινγκ) και καλεί σε κοινή δράση, παρά τις επιμέρους διαφορές. «Ελπίζω να συγχωρήσουν τα κακά πράγματα που έχω πει για κείνους και εγώ θα συγχωρέσω τα κακά πράγματα που έχουν πει για μένα», δηλώνει. Υπενθυμίζεται ότι, μέχρι τότε, ο Μάλκολμ παρουσίαζε τον Μ.Λ. Κινγκ ως τον νέο «μπάρμπα Θωμά» των Αφροαμερικανών. Μέρα με τη μέρα, τάσσεται ολοένα και περισσότερο υπέρ του πολιτικού αγώνα ενώ βλέπει σαφώς λιγότερα καχύποπτα άλλες θρησκείες και φυλές και αρνείται το ρατσισμό.
Σημαντικό σταθμό αποτελεί το ταξίδι του στη Μέκκα. Είναι η περίοδος που από Σιίτης, ο Μάλκολμ γίνεται Σουνίτης κάπου εκεί αλλάζει εκ νέου το όνομά του σε Ελ-Χατζ Μαλίκ Ελ-Σαμπάζ. Ο Μάλκολμ ταξιδεύει συστηματικά σε χώρες της Αφρικής και της Ανατολής και ασπάζεται όχι μόνο πιο ανθρωπιστικά φιλοσοφικά στοιχεία αλλά και πιο ταξικά και πολιτικά. Μέσω της διορατικότητας του, αντιλαμβάνεται πως το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα («Civil Rights Movement») πρέπει να αναβαθμιστεί σε κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο αγώνας των Αφροαμερικανών πρέπει να συνάψει παγκόσμιες συμμαχίες με τις αφρικανικές χώρες και να πιέσει τον ΟΗΕ να λάβει μέτρα για την προστασία των μαύρων στις ΗΠΑ. Παράλληλα, θέτει σε υψηλότερη ιεράρχηση το ταξικό κριτήριο και έρχεται ολοένα και πιο κοντά στον μαρξισμό-λενινισμό. O θρησκευτικός φονταμεωταλισμός είναι πλέον παρελθόν, από τους λόγους του Μάλκολμ Χ, ο οποίος παραδέχεται πως νιώθει τύψεις για τα χιλιάδες μέλη που έγραψε στο NOI, υπογραμμίζοντας τις τεράστιες ευθύνες του «Έθνους» για την κατάσταση των μαύρων της Αμερικής. Στον ίσως πιο αναγνωρίσιμο λόγο του στο Ντιτρόιτ το 1964 ο Μάλκολμ αναφέρει:
«Είμαι ακόμα Μουσουλμάνος! Αλλά εδώ δεν ήρθαμε να μιλήσουμε για θρησκείες. Κρατήστε τη θρησκείας σας για τον εαυτό σας(….) Ο Μ.Λ. Κινγκ είνει ένας χριστιανός ιερέας αλλά έχει γίνει αναγνωρίσιμος από την ανάμειξη του στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα(….) Είμαι μουσουλμάνος ιερέας αλλά πιστεύω ότι πρέπει να παλεύουμε σε όλα τα μέτωπα και όχι αποκομμένα (…) Είμαι ένας μαύρος εθνικιστής και η θρησκεία μου είναι προσωπική υπόθεση (…) Έτσι σήμερα, παρότι το Ισλάμ είναι η θρησκευτική μου ιδεολογία, η οικονομική, η πολιτική και η οικονομική μου είναι ο μαύρος εθνικισμός (…) Μαύρος εθνικισμός σημαίνει πως πρέπει να συμμετέχουμε σε προγράμματα επανεκπαίδευσης, να μάθουν οι άνθρωποι μας πως όταν ξοδεύεις ένα δολάριο στην κοινότητά μας αυτή γίνεται πλουσιότερη (…) Κάθε φορά που πρέπει να εξαρτιόμαστε από έναν “εχθρό” για εύρεση εργασίας είμαστε σε μειονεκτική θέση (…) Είτε είσαι χριστιανός, είτε μουσουλμάνος, είτε εθνικιστής έχουμε όλοι το ίδιο πρόβλημα. Δεν σε κρεμάνε επειδή είσαι μουσουλμάνος αλλά επειδή είσαι μαύρος (…)Υποφέρουμε από πολιτική καταπίεση, οικονομική εκμετάλλευση και κοινωνικό διαχωρισμό».
Για τις καθιστικές διαμαρτυρίες που προέβαλε ιδιαίτερα ο Μ.Λ. Κινγκ και το «Civil Rights Movement» στον ίδιο λόγο ο Μάλκολμ Χ τονίζει καυστικά:
«Σκεφτείτε την εικόνα κάποιος να κάθεται κάτω. Και μια ηλικιωμένη μπορεί να κάτσει. Και ένας ηλικιωμένος μπορεί. Όλοι μπορούν. Ε, λοιπόν εγώ και σεις καθόμαστε κάτω αρκετό καιρό και ήρθε η ώρα να σηκωθούμε και να παλέψουμε»
Η δολοφονία
To «Έθνος του Ισλάμ» δεν θα τον άφησε να ολοκληρώσει την πολιτική του μεταμόρφωση. Στις 21 Φεβρουαρίου του 1965, πέντε -και όχι τρία- μέλη, του Καρπού του Ισλάμ (παραστρατιωτικό κομμάτι του Έθνους) γαζώνουν τον Μάλκολμ σε θέατρο της Νέας Υόρκης κατά τη διάρκεια ομιλίας του. Το χρονικό της υπόθεσης αρχίζει από τις 14 του ίδιου μήνα. Όταν άγνωστοι πυρπολούν το σπίτι του Μάλκολμ, την ώρα που εντός του βρίσκονταν οι κόρες του και η γυναίκα του. Ο Μάλκολμ καταγγέλλει την αστυνομία. «Βρισκόμουν επί 45 λεπτά με τα εσώρουχα και ένα περίστροφο περιμένοντας να ξανάρθουν. Η αστυνομία έκανε 45 λεπτά να φτάσει στο σημείο!» Αστυνομία, πυροσβεστική, ΜΜΕ και NOI υποστηρίζουν (κάποιοι άμεσα κάποιο έμμεσα) ότι ο Μάλκολμ έβαλε την πυρκαγιά μόνος του για να κερδίσει λίγα λεπτά δημοσιότητας. Το τραγελαφικό αυτής της θεωρίας, είναι ότι υποστηρίζει ότι ο Μάλκολμ έκαψε το μοναδικό περιουσιακό του στοιχείο και έθεσε σε κίνδυνο τα τέσσερα ανήλικα παιδιά του! Η γυναίκα του θα καταγγείλει πως σε συνομιλία της με το τμήμα της νεοϋορκέζικης αστυνομίας, οι αστυνομικοί της δήλωσαν ότι δεν μπορούν να προστατεύσουν τον Μάλκολμ παρά τις απειλές κατά της ζωής τους. Αργότερα αστυνομικός –επικεφαλής της έρευνας για τον Μάλκολμ– θα δηλώσει σε κάμερα ότι δεν υπήρχε το αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό! Ο χρόνος μετράει αντίστροφα και όλοι – συμπεριλαμβανομένης της αστυνομίας – γνωρίζουν ότι σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα επέλθει απόπειρα δολοφονίας του Μάλκολμ από το FOI. Πριν την τελευταία του ομιλία, ο Μάλκολμ δέχεται τηλεφώνημα που τον προειδοποιεί για το μακελειό, παρόλα αυτά το αγνοεί και αποφασίζει να προχωρήσει. Εμφανίζεται στο κοινό εμφανώς καταβεβλημένος…. Πριν καν καλά καλά ξεκινήσει την ομιλία του ακούγονται φωνές από τις πίσω θέσεις: «Νέγρε! Πάρε το χέρι σου απ’ την τσέπη μου!». Η προσωπική φρουρά του Μάλκλολμ τρέχει προς το σημείο, ο ίδιος σηκώνει τα χέρια και προσπαθεί να ηρεμήσει τα «αδέρφια» του. Από τις πρώτες σειρές σηκώνονται 3 ή 4 μαύροι και γαζώνουν τον Μάλκολμ με τρία διαφορετικά όπλα. Από τον καταιγισμό των σφαιρών πολλές θα βρουν τον Μάλκλολμ σε πρόσωπο και θώρακα, πέφτει αιμόφυρτος και λίγη ώρα μετά αφήνει την τελευταία του πνοή. Ένας εκ των δραστών, πυροβολείται στο πόδι από σωματοφύλακα του Μάλκολμ και λίγο πριν «λιντσαριστεί» μέχρι θανάτου συλλαμβάνεται από την αστυνομία. Πάνω του βρέθηκε περίστροφο, η υπόθεση έχει κλείσει για εκείνον και θα καταδικαστεί σε 20 χρόνια κάθειρξης. Οι υπόλοιποι δράστες εξαφανίζονται και λίγες μέρες μετά συλλαμβάνονται, κατόπιν αμφισβητούμενων πηγών, δύο μέλη του FOI του Χάρλεμ. Οι τρεις συνολικά συλληφθέντες θα καταδικαστούν σε 20 χρόνια φυλάκισης. Όλοι γνωρίζουν ότι οι δύο από τους τρεις δεν είχαν καμία ανάμειξη. Ο λόγος; Αρχικά είχαν άλλοθι τη στιγμή της δολοφονίας και κατά δεύτερον (και σημαντικότερο) όντας και οι δύο μισητοί αντίπαλοι του Μάλκολμ από την περιοχή του Χάρλεμ ήταν αδύνατον να καταφέρουν να περάσουν (ειδικά με όπλα πάνω τους) από την προσωπική φρουρά του Μάλκολμ και το προσωπικό φύλαξης. Το ντοκιμαντέρ προχωράει σε καταιγιστικές αποκαλύψεις. Οι πραγματικοί δράστες της δολοφονίας είναι γνωστοί σε σχεδόν όλη την μουσουλμανική κοινότητα ενώ στη φυλακή σαπίζουν δύο εντελώς αθώοι. Το ντοκιμαντέρ μάλιστα καταφέρνει να εντοπίσει τον κυρίαρχο δράστη της δολοφονικής επιχείρησης και να «καθαρίσει» το όνομα των δύο άδικα συλληφθέντων. Το σύνολο των αποκαλύψεων, δεν έχει ιδιαίτερη θέση στο εν λόγω αφιέρωμα, αλλά πρέπει να κρατηθεί το γεγονός πως η αστυνομία και το FBI, εμμέσως πλην σαφώς, συγκάλυψαν την υπόθεση!
«Με κάθε διαθέσιμο μέσο»
Η αριστερά στο σήμερα δείχνει μια παιδιάστικη ανάγκη να «πλάθει» ιστορικές προσωπικότητες κατά το δοκούν. Δεν υπάρχει λόγος όμως για κάτι τέτοιο… Οι μεγάλοι ηγέτες άφησαν το ιστορικό τους αποτύπωμα με τα «στραβά και τα καλά τους». Πρέπει να κριθούν σε συνάρτηση με το ιστορικό πλαίσιο της δράσης του και τα προσωπικά τους βιώματα. Παρότι υπάρχουν κάποια ιστορικά ντοκουμέντα (πολλές φορές αμφισβητήσιμα) που καταδεικνύουν την επαφή του Μάλκολμ με τα κομμουνιστικά ιδεώδη, το πιθανότερο είναι ότι ο Μάλκολμ πάντοτε έθετε σε ιεράρχηση την φυλετική καταπίεση των μαύρων στις ΗΠΑ και ποτέ δεν μπόρεσε να ενσωματώσει έναν πλήρως μαρξιστικό λόγο. Δεν είναι σίγουρο αν πρέπει να μείνει στην ιστορία ως ένας μαρξιστής-λενινιστής, όπως άλλωστε δεν πρέπει να μείνει ως ένας φανατικός φονταμεταλιστής. Χωρίς ακροβασίες, ο Μάλκολμ πρέπει να τιμάται ως ένας αμετανόητος αγωνιστής του αφροαμερικανικού κινήματος, έτοιμος συνεχώς να αναθεωρεί τον εαυτό του και να απολογείται δημόσια για τα λάθη του. Ο Μάλκολμ αποτελεί πηγή έμπνευσης για κάθε κοινωνικό κίνημα γιατί «έσπασε» το φράγμα της αστικής νομιμότητας. Σε αντίθεση με τον Μ.Λ. Κινγκ δεν υιοθέτησε το δόγμα «αν σε χαστουκίσουν, γύρνα και το άλλο μάγουλο». Αντίθετα αποτέλεσε έναν ιδεολογικό εμπνευστή του «Με κάθε διαθέσιμο μέσο» («By any means possible»), τονίζοντας ότι η καθημερινή αδικία και κοινωνική καταπίεση δεν πρέπει να θεωρείται θέσφατο που πρέπει να αποδέχονται οι εξαθλιωμένοι και θα ανατραπεί μόνο μέσα από την οργάνωση τους.
Διάσημες φράσεις του Μάλκολμ Χ όπως τις διαβάζουμε από το malcolmx.com
«Αν δεν είσαι έτοιμος να πεθάνεις γι’ αυτό, βγάλε τη λέξη ελευθερία από το λεξικό σου»
«Πιστεύω πως τελικά θα υπάρξει σύγκρουση ανάμεσα στους καταπιεζόμενους και τους καταπιεστές. Σύγκρουση ανάμεσα σε αυτούς που θέλουν ελευθερία, δικαιοσύνη και ισότητα για όλους και σε αυτούς που θέλουν να συνεχιστεί το σύστημα εκμετάλλευσης»
«Είναι εποχή για μάρτυρες και αν είναι να είμαι εγώ ένας από αυτούς, θα είναι για τους σκοπούς της αδελφοσύνης. Αυτό είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να σώσει αυτή τη χώρα» (δύο μέρες πριν τη δολοφονία του)
«Δεν χρειάζεται να είσαι άνθρωπος που παλεύει για την ελευθερία. Το μόνο που χρειάζεται είναι να είσαι ένας νοήμων άνθρωπος»
«Δεν είμαι ρατσιστής. Είμαι ενάντια σε κάθε μορφή ρατσισμού και διαχωρισμού. Πιστεύω στον άνθρωπο – σε κάθε άνθρωπο και ότι πρέπει να σεβόμαστε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως χρώματος»
«Χωρίς μόρφωση δεν είσαι τίποτα στον κόσμο»
Για τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ (μετά την αποστασία του από το NOI)
«Θέλουμε το ίδιο πράγμα, ελευθερία!»
«Θέλω ο Κινγκ να ξέρει ότι ήρθα στη Σέλμα όχι για να τον δυσκολέψω αλλά για να τον διευκολύνω, Ίσως αν οι λευκοί δούνε ποια είναι η εναλλακτική να το ακούσουν περισσότερο.»
