Λογοτεχνία, ελληνική και ξένη
Σίνκλερ Λιούις, Δεν γίνονται αυτά εδώ, μετ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτη.
Ένα μυθιστόρημα αποκάλυψη, έστω και όψιμη, για μας. Γραμμένο το 1935 περιγράφει την εγκαθίδρυση μιας φασιστικού τύπου δικτατορίας στις ΗΠΑ. Η εικόνα της αμερικάνικης κοινωνίας, πριν και μετά την έλευση της δικτατορίας, οι συμπεριφορές των Αμερικανών, η ανάλυση των συνθηκών που οδήγησαν στην αντίσταση και τη ριζοσπαστικοποίηση των ανθρώπων, είναι εξαιρετικά διεισδυτικές και ακριβείς. Διαβάζοντας μάλιστα τις περίπου 100 πρώτες σελίδες, την κοινωνική και δημαγωγική προετοιμασία του εγχειρήματος, εκπλήσσεσαι καθώς νομίζεις πως περιγράφει με μεγάλη ακρίβεια συνθήκες της σημερινής Αμερικής του Τραμπ. Σαν να μας κυκλώνει η Ιστορία. Ο Λιούις ήταν ο πρώτος αμερικάνος συγγραφέας που το 1930 πήρε Νόμπελ. Και σε αυτό το μυθιστόρημα πιστοποιεί τη μεγάλη του αξία.
Ζάουμε Καμπρέ, Confiteor, μετ. Ευρ. Σοφός, εκδ. Πόλις.
Ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα δράσης και στοχασμού πάνω στην ιστορία και στις παραλλαγές του κακού. Ο γεννημένος το 1947 καταλανός συγγραφέας αφηγείται τη μακραίωνη διαδρομή ενός βιολιού κι ενός αγοριού, του Αντριά, που μεγαλώνει στη Βαρκελώνη στη δεκαετία του ’50, και βρίσκεται διχασμένο ανάμεσα στις αποκλίνουσες φιλοδοξίες του πατέρα και της μητέρας του. Πενήντα χρόνια αργότερα, ο Αντριά ανατρέχει στο οικογενειακό παρελθόν και, παράλληλα, παρεμβάλλονται σκοτεινές πτυχές της ευρωπαϊκής ιστορίας (Ιερά Εξέταση, δικτατορία του Φράνκο, ναζιστική Γερμανία, Άουσβιτς). Η ιστορική και η υπαρξιακή διάσταση συνυπάρχουν αριστοτεχνικά, ενώ η άψογα επεξεργασμένη πλοκή διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Είναι ένα βιβλίο πολυβραβευμένο, πολυμεταφρασμένο, που υμνήθηκε από την κριτική, όμως η κυκλοφοριακή επιτυχία του και στην Ελλάδα οφείλεται κυρίως στο ότι συζητήθηκε και διαδόθηκε στόμα με στόμα.
Κατερίνα Παπαντωνίου, Σκοτεινό ασανσέρ, εκδ. Τόπος.
Η νουβέλα αυτή είναι το πρώτο βιβλίο της συγγραφέως η οποία αφηγείται τρεις ιστορίες που διαδραματίζονται στην καρδιά της Αθήνας. Ιστορίες πολυκατοικιών, ιστορίες ανθρώπων ενώ το «σκοτεινό ασανσέρ» ανεβοκατεβαίνει στα εντόσθια της πόλης, στα έγκατα της ψυχής και της μνήμης. Τα κεντρικά πρόσωπα είναι τρεις γυναίκες και ένας νεαρός μετανάστης ενώ ο τόπος είναι αυτό που λέμε υποβαθμισμένο κέντρο. Σκοτεινές ιστορίες, όμως σκοτεινή είναι η πραγματικότητα που υπάρχει πλάι μας και συνήθως την προσπερνάμε βιαστικά ζητώντας κάποιο ατομικό ξέφωτο. Ένα δυνατό βιβλίο, ένα δυνατό ξεκίνημα που προοιωνίζεται μια δημιουργική συνέχεια.
Robert Littell, Φίλμπυ. Πορτραίτο του κατασκόπου σε νεαρά ηλικία, μετ. Ανδρέας Αποστολίδης, εκδ. Άγρα.
Ο Λίτελ είναι ένας πολυγραφότατος αμερικανός συγγραφέας που γράφει σαν Ευρωπαίος, ακολουθώντας με άνεση τη βρετανική παράδοση του «spy thriller» αλλά με διακριτό προσωπικό ύφος. Το βιβλίο αναφέρεται στη νεαρή ηλικία του πιο διάσημου κατασκόπου του 20ού αιώνα. Δεν είναι βιογραφία, όπου απαιτείται αυστηρός έλεγχος των πηγών, αλλά μυθιστορηματική ανάπλαση προσώπων και καταστάσεων με πολλαπλούς αφηγητές, όπως συμβαίνει και σε άλλα βιβλία που έχει γράψει ο Λίτελ, όπως για τον Μάντελσταμ και τον Μαγιακόφσκι. Εξίσου εντυπωσιακή μορφή με τον Φίλμπι εμφανίζεται (και είναι) ο πατέρας του ο οποίος ώθησε τον γιο του να γίνει τριπλός πράκτορας – ένα σενάριο που δεν έχει επαληθευτεί. Πάντως το βιβλίο έχει ρυθμό και ατμόσφαιρα, ενώ εξαιρετικό ενδιαφέρον θα είχε ένα μυθιστόρημα για τις ύστερες ημέρες του Φίλμπι στη Μόσχα.
Έλενα Φεράντε, Η υπέροχη φίλη μου, μετ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Πατάκη.
Το βιβλίο αυτό, το πρώτο μέρος της «Τετραλογίας της Νάπολης», είναι το πιο πολυσυζητημένο της χρονιάς, όχι μόνο για το περιεχόμενό του αλλά και γιατί μέχρι πρόσφατα η συγγραφέας του ήταν γνωστή μόνο με το ψευδώνυμό της. Ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα για την εφηβεία, τη μαφία, την πολιτική, τις ταξικές αντιθέσεις, τον έρωτα, τον ανταγωνισμό, τα ματαιωμένα αλλά και τα υλοποιημένα όνειρα. Μπορεί οι κεντρικοί χαρακτήρες να είναι δύο κορίτσια, όμως θα αδικούσαμε το βιβλίο αν το εντάσσαμε στην κατηγορία της «γυναικείας λογοτεχνίας». Κεντρικό ρόλο παίζει ο τόπος: μια πυκνοκατοικημένη φτωχογειτονιά της μεταπολεμικής Νάπολης. Σελίδες που πάλλονται, γεμάτες χρώμα, ήχους, μυρωδιές και ανθρώπινα πάθη. Είναι σίγουρο ότι όσοι/-ες γνωρίσουν αυτό το μυθιστόρημα, θα ανυπομονούν να διαβάσουν και τη συνέχειά του με τίτλο Το νέο όνομα που μόλις κυκλοφόρησε από τον ίδιο εκδότη.
Πωλ Μπέιτι, Ο πουλημένος, μετ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτης.
Εκδόθηκε στην Αμερική το 2015 και πήρε το 2016 το βραβείο Μπούκερ. Μια εικόνα της σύγχρονης Αμερικής, από τη σκοπιά ενός «αράπη». Αποκαλυπτικό ακόμα και για εκείνους που δεν έχουν τυφλώσεις σχετικά με την κοινωνική πραγματικότητα της υπερδύναμης. Έχει ένα διεισδυτικό και συνεχώς ανατρεπτικό χιούμορ, μερικές φορές με υπερβολή που βαραίνει την αφήγηση, το οποίο μόνο ένας μαύρος μπορεί να έχει για την γενιά και τη φυλή του. Ο ήρωάς του, ένας Αφροαμερικανός γεννημένος στο γκέτο του Ντίκενς στο Λος Άντζελες, ζει και μεγαλώνει με την αποδοχή του περιθωρίου και παίρνει την πρωτοβουλία να επαναφέρει τη δουλεία και τον φυλετικό διαχωρισμό. Πρόκειται για μια εξαιρετική σύλληψη, όπου η ανατροπή των δεδομένων αποκαλύπτει την ουσία της τρέχουσας πραγματικότητας.
Κίμων Ρηγόπουλος, Το πλήρωμα του τρόμου, εκδ. ΚΨΜ (ποιητική συλλογή).
Ο Κίμων Ρηγόπουλος είναι ηθοποιός, ποιητής σκηνοθέτης, θεατρικός συγγραφέας και εδώ μιλά για την εποχή μας, αλλά και για το αίνιγμα της ζωής όπως και για τη διαρκή και την πρόσφατη περιπέτεια του ανθρώπου («καταργούνται ζωές με αναγκαστικά διατάγματα»). Ευγένεια, διακριτικό χιούμορ, οργή για ό,τι χαμηλώνει κι εξαθλιώνει τον άνθρωπο, το αποτύπωμα της ιστορίας αλλά κι ένας υπόγειος άνεμος εξέγερσης διαπερνούν πολλά από τα ποιήματα της συλλογής που συχνά μας θυμίζουν ότι «έξω λυσσομανάει ερωτηματικά». Μικρό δείγμα:
«Με μνήμη ιδρωμένη που δεν εκβάλλει στη νοσταλγία
δένεις κόμπο τον άλυτο χρησμό
Όταν χορεύεις στο ταψί ποιος σου κρατάει τον σκοπό;
Σημαδεμένος ουρανός κι εσύ μετράς τα άστρα;»
Γιόζεφ Ροτ, Βερολινέζικα χρονικά 1920-1935, μετ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Άγρα.
Πρόκειται για χρονογραφήματα που έγραψε ο συγγραφέας για γερμανικές εφημερίδες τα περίεργα εκείνα χρόνια. Ίσως σε άλλες εποχές να μας φαινόταν περιττή μια τέτοια ανάγνωση. Κι όμως η Ιστορία μας έφερε ξανά αντιμέτωπους με φασιστικού τύπου φαινόμενα, ώστε η γνώση της καθημερινότητας και των αναζητήσεων της κρίσιμης εκείνης δεκαπενταετίας να μας είναι όχι μόνο ενδιαφέρουσα αλλά και απαραίτητη. Ίσως σε κανένα άλλο βιβλίο δεν βρίσκεις τόσο γλαφυρά και σε βάθος τις τάσεις προς το φασισμό που ωρίμαζαν στη γερμανική κοινωνία. Χάρη φυσικά στην εξαιρετική συγγραφική πένα του Γιόζεφ Ροτ.
Πάνος Ζάχαρης, Αρνητικοί συσχετισμοί, σκίτσα, εκδ. Τόπος.
Με ένα αρνί στο εξώφυλλο που αναρωτιέται, παρακολουθούμενο από σκοτεινά μάτια μέσα στο δάσος: «Να βελάξω ή θα προκληθεί νευρικότητα στις αγορές;». Επειδή πρέπει και λίγο να γελάσουμε, να αυτοσαρκαστούμε και να σαρκάσουμε επίσης, καλό είναι να αφεθούμε στην ευωχία των σκίτσων και στην εμβρίθεια των σχολίων, που περιλαμβάνουν σχεδόν τα πάντα για τα συμβαίνοντα των ημερών μας. Που δεν είναι και λίγα. Κι όμως χωράνε σε μερικές σελίδες σκίτσα.
Δοκίμια, μελέτες, ιστορικά
Ζηνιοβία Λιαλιούτη
Ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα 1947-1989
Εκδόσεις Ασίνη
Μια εκτενής μελέτη, ακαδημαϊκής τεκμηρίωσης και γλώσσας, του φαινομένου του ελληνικού αντιαμερικανισμού είναι το νέο βιβλίο της Ζηνοβίας Λιαλιούτη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ασίνη. Ο αντιαμερικανισμός μπαίνει στο μικροσκόπιο της κριτικής εξέτασης με πλήθος ιστορικών τεκμηρίων αλλά και χαρακτηριστικές περιπτώσεις δημοσιογραφικών κειμένων για την περίοδο από την έναρξη του Δόγματος Τρούμαν στην Ελλάδα μέχρι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η συγγραφέας διερευνά αν το ελληνικό φαινόμενο συνιστά ιδιαιτερότητα ή εγγράφεται σε ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό φαινόμενο, ενώ αναλύει και την εκάστοτε νοηματοδότηση της εθνικής ανεξαρτησίας μέσα από τα αιτήματα των δεξιών, των κεντρώων και των αριστερών κομμάτων.
Αλέν Μπαντιού
Το κακό έρχεται από πιο μακριά
Εκδόσεις Πατάκη
Ο Γάλλος μαρξιστής σε αυτή τη σύντομη πραγματεία, που αποτελεί επεξεργασμένη εκδοχή μιας διάλεξής του, εστιάζει στις δολοφονικές επιθέσεις της 13ης Νοεµβρίου 2015 στο Παρίσι ρίχνοντας το φως της ταξικής ανάλυσης στην αντίθεση της Δύσης με το ριζοσπαστικό ισλάμ. Κατά τη δική του οπτική, κίνητρο των δολοφόνων δεν είναι άλλο από μια επιθυμία για εκδίκηση και καταστροφή που έχει τις ρίζες της όμως στις αβυσσαλέες κοινωνικές ανισότητες του πλανήτη: “Πιστεύουν πως τους κινεί το αντιδυτικό τους πάθος, αλλά η δράση τους δεν είναι παρά ένα ακόμη σύμπτωμα του μηδενιστικού κενού που γεννά ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός”, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά.
Πιερ Μασερέ, «Φουκώ & Μαρξ. Το παραγωγικό υποκείμενο», εκδ. Εκτός Γραμμής.
Δεν είναι συνηθισμένο, ιδίως στην εποχή μας, ένα θεωρητικό βιβλίο να κάνει δεύτερη έκδοση, όπως συμβαίνει με αυτή την ολιγοσέλιδη αλλά σημαντική μελέτη του Πιερ Μασερέ. Όπως αναφέρεται στον πρόλογο, είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί για τρεις λόγους: Πρώτον, επειδή αντιλαμβάνεται τη φιλοσοφία ως μια δραστηριότητα που δεν αφορά μόνο τους λίγους, αλλά το σύνολο των ανθρώπινων και κοινωνικών πρακτικών. Δεύτερον, επειδή παρουσιάζει μια πρωτότυπη και κατανοητή εισαγωγή στη θεωρία του Μαρξ για την εκμετάλλευση. Και τρίτον, γιατί αποδεικνύει ότι οι έννοιες του Φουκώ αφορούν ευθέως την ίδια την παραγωγική διαδικασία, τον πυρήνα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής – και σ’ αυτή τη βάση ο συγγραφέας προτείνει τον όρο του «παραγωγικού υποκειμένου». ΄Ετσι συσχετίζει γόνιμα την οπτική του Μαρξ για τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής με την οπτική το Φουκώ για τη σχέση δύναμης και εξουσίας. Ταυτόχρονα, περιέχει ενδιαφέρουσες επισημάνσεις για την ουσία των αντιστάσεων που γεννιούνται στο έδαφος των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.
Τζορτζ Στάινερ, Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι, μετ. Κώστας Σπαθαράκης, εκδ. αντίποδες.
«Ο Τολστόι είναι “επικός”, καθώς κλίνει συνειδητά προς τον Όμηρο». Θα μπορούσε αντίστοιχα να υποστηριχθεί πως, μετά τον Σαίξπηρ, ο Ντοστογιέφσκι είναι ο σημαντικότερος, ο πιο πολυφωνικός δραματουργός. Η πολιτική “υπερβατικότητα” και οι ουτοπικές φαντασιώσεις του Τολστόι διαπνέονται από μια βαθιά πίστη στη δυνατότητα βελτίωσης του ανθρώπου, που πρέπει, κατά τον Τολστόι, να επιδιώξει ένα επίγειο βασίλειο δικαιοσύνης και αγάπης. Ο δημιουργός του Ηλίθιου και του Μεγάλου Ιεροεξεταστή είναι ο πιο μεταφυσικός από τους μεταφυσικούς της τραγωδίας. Ο Θεός του Τολστόι εμπλέκεται σε ένα συναρπαστικό ανταγωνισμό με το Θεό του Ντοστογιέφσκι». Τα γραφόμενα αυτά του Στάινερ, στον πρόλογο της δεύτερης έκδοσης του βιβλίου, προϊδεάζουν για το σπουδαίο ανάγνωσμα.
Γιώργος Μαργαρίτης, Ήταν ένα μικρό καράβι… Ιστορικά και πολιτικά σημειώματα στον καιρό της κρίσης, εκδ. ΚΨΜ.
Τα κείμενα του καθηγητή Γιώργου Μαργαρίτη, που διακρίνονται για τη διαύγεια και την ευστοχία τους, διδάσκουν και προβληματίζουν. Τα κείμενα που περιλαμβάνονται σ’ αυτή την έκδοση δημοσιεύτηκαν στην αιχμή της κρίσης στην Εφημερίδα των Συντακτών και σε άλλα έντυπα, ενώ κάποια εμφανίζονται εδώ για πρώτη φορά. Τα κείμενα αυτά είναι πολιτικά με την έννοια ότι αναφέρονται στην πολιτική κατάσταση του καιρού της κρίσης και σχολιάζουν το πολιτικό σκηνικό που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο των κοινωνικών αντιδράσεων, των πιέσεων και των αδιεξόδων που προκάλεσε ετούτη η δίχως προηγούμενη κατάσταση. Καθώς ο συγγραφέας έχει την ιδιότητα του ιστορικού, ο σχολιασμός της πολιτικής επικαιρότητας συχνά ξεκινά με αναφορές σε ανάλογες καταστάσεις άλλων εποχών.
Βόλφγκανγκ Στρεκ, Κερδίζοντας χρόνο, Η καθυστερημένη κρίση του δημοκρατικού καπιταλισμού, μετ. Μαρίνα Τουλγαρίδου, εκδ. Τόπος.
Ο συγγραφέας, μέλος της Ακαδημίας Επιστημών Βερολίνου-Βραδεμβούργου και της Academia Europaea, μιλάει για την κρίση στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού και τις εντάσεις που δημιουργεί μεταξύ κρατών, κυβερνήσεων και επιχειρηματικών συμφερόντων.
Πρόκειται για μια ουσιαστική αποδόμηση του οικοδομήματος-ιδεολογήματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αποδεικνύοντας πως η ΕΕ αποτελεί την υλοποίηση του φιλελεύθερου καπιταλιστικού οράματος. Όπως σημειώνει και στο επίμετρο ο Λεωνίδας Βατικιώτης: «Καλύτερη συγκυρία δεν θα μπορούσε να βρεθεί για να εκδοθεί στα ελληνικά αυτό το βιβλίο. Από τη μια η κατάσταση απογοήτευσης στην οποία έχει περιέλθει η ελληνική Αριστερά μετά την υπογραφή του τρίτου μνημονίου, και από την άλλη η αναμονή αλυσιδωτών αντιδράσεων τις οποίες προκαλεί η κατάρρευση του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ και είναι θέμα χρόνου να μεταφερθούν στο πολιτικό σύστημα της Ευρώπης, προκαλώντας κλυδωνισμούς εφάμιλλους της κατάρρευσης της Λίμαν Μπράδερς, ανοίγουν ξανά τη συζήτηση για την κρίση του πολιτικού συστήματος και θέτουν επί τάπητος το πρόγραμμα της Αριστεράς».
Τάσος Κωστόπουλος, Κόκκινος Δεκέμβρης. Το ζήτημα της επαναστατικής βίας, εκδ. Βιβλιόραμα.
Μια μελέτη που επικεντρώνεται στις 33 ημέρες της εξέγερσης του Δεκέμβρη του 1944 αποφεύγοντας το στρογγύλεμα και την απώθηση ή αποσιώπηση που συχνά χαρακτήριζαν την παραδοσιακή αριστερή ιστοριογραφία και εντοπίζοντας τις παρερμηνείες και τις διαστρεβλώσεις και τα ψεύδη που προήλθαν από την πλερά των νικητών. Εντυπωσιακό είναι το πλήθος και το εύρος των πηγών στις οποίες στηρίχτηκε ο συγγραφέας, ενώ πολλά από τα στοιχεία που παρατίθενται παρουσιάζονται για πρώτη φορά. Όπως ο ίδιος παρατηρεί στον πρόλογο, «η υπενθύμιση πολλών απ’ όσα συνέβησαν το Δεκέμβρη του 1944 ενδεχομένως θα στενοχωρήσει βέβαια όσους ομνύουν στο (αντιιστορικό) θεώρημα πως “η πραγματική λαϊκή εξέγερση δεν πρόκειται να σπάσει ούτε τζάμι”». Δεν στενοχωρεί το βιβλίο του Τ. Κωστόπουλου αλλά φωτίζει, στο μέτρο του δυνατού, και προβληματίζει.
Νίκος Ποταμιάνος, Ευγενή παχύδερμα & πάσχοντες εργάτες, Επίκαιρες ιστορίες από τις αρχές του 20ούυ αι., εκδ. Ασίνη.
Ένα ολιγοσέλιδο αλλά πυκνό και διαφωτιστικό βιβλίο, Τα κείμενα, γραμμένα σύμφωνα με τους κανόνες της ιστορικής επιστήμης, περιστρέφονται γύρω από θέματα που μας αφορούν και μας απασχολούν και σήμερα, όπως: Η καθιέρωση της κυριακάτικης αργίας, ο ορισμός της έννοιας του «λαϊκισμού», οι συγκρούσεις στο εσωτερικό της εργατικής τάξης και το αίτημα «εθνικής προτίμησης» των ντόπιων έναντι των προσφύγων στα 1914-16, τις αντιλήψεις για το έθνος και τον διεθνισμό των πρώτων ελλήνων σοσιαλιστών, τον φασισμό στη μεσοπολεμική Ελλάδα.
***
Μια σειρά βιβλία που εκδόθηκαν το 2016 έχουν ήδη παρουσιαστεί στο Πριν, ωστόσο τα υπενθυμίζουμε και τα συνιστούμε ανεπιφύλακτα στους αναγνώστες μας:
Μichel Chossudovsky, H παγκοσμιοποίηση του πολέμου, εκδ. Πιρόγα.
Αλαίν Μπαντιού-Μαρσέλ Γκοσέ, Τι να κάνουμε;, μετ. Αντρέας Παππάς, εκδ. Απόπειρα.
Δημήτρης Γράψας, Η λευκή κουρτίνα, εκδ. Καστανιώτη (νουβέλα).
Βασίλης Τσιράκης, Τα χρόνια ανάμεσα, εκδ. Τόπος (ιστορικό μυθιστόρημα).
Σπύρος Σακελλαρόπουλος (επιμ.) και Γρηγόρης Σακελλαρόπουλος (έρευνα), Έτσι αγαπάμε εμείς την Ελλάδα. Πλήρη πρακτικά και ιστορικό των δικών Μπελογιάννη, εκδ. Τόπος
Επιμέλεια αφιερώματος: Γιώργος Λαουτάρης, Θανάσης Σκαμνάκης, Μαριάννα Τζιαντζή
