του Θοδωρή Βουρεκά
Το χρέος δεν είναι προφανώς φαινόμενο ελληνικό, ούτε φαινόμενο του ευρωπαϊκού Νότου, ούτε καν φαινόμενο των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών του τρίτου κόσμου, όπως συνέβαινε παλιότερα, με τις νεοαποικιακές πρακτικές. Το χρέος είναι πλέον παγκόσμιο, πλανητικής κλίμακας και το πιο παράδοξο και σημαντικό είναι πως αφορά κυρίως τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και μάλιστα τον πυρήνα τους. Είναι ενδεικτικό, πως από το παγκόσμιο κρατικό χρέος το 55% βαρύνει τις ΗΠΑ-ΕΕ-Ιαπωνία. Έχουμε λοιπόν μπροστά μας μια τερατώδη, ανεξέλεγκτη, παγκόσμια χρεομηχανή. Το χρέος είναι ακριβώς πλευρά της γιγάντωσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος ή ακριβέστερα, μια παράλληλη δομή, μια άλλη παρακαμπτήριος για την κερδοφορία του κεφαλαίου.
Πώς και γιατί όμως δημιουργούνται διαρκώς κρατικά ελλείμματα, παρά τις υποτιθέμενες έγκαιρες παρεμβάσεις για δημοσιονομική σταθερότητα και το δόγμα των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών, ήδη από την περίοδο Κλίντον-Μπλερ; Αυτό προκύπτει, αν παρατηρήσει κανείς τις βασικές πλευρές της φιλομονοπωλιακής λειτουργίας του κράτους. Συγκεκριμένα, τα ελλείμματα παράγονται διαρκώς: Πρώτο, από τη χωρίς προηγούμενο φοροασυλία του κεφαλαίου. Για παράδειγμα, το 2013 βρίσκονται 32 τρις δολάρια παρκαρισμένα σε υπεράκτιες, ενώ το μισό παγκόσμιο εμπόριο διενεργείται μέσα από φορολογικούς παραδείσους. Δεύτερο, από την κρατικο-μονοπωλιακή διαπλοκή με κύριες εκφράσεις τα μεγάλα έργα, τις μεταφορές, την ενέργεια, τις αγορές οπλικών συστημάτων, την εμπορία φαρμάκων, τομείς όπου ανθούν τα γνωστά σκάνδαλα. Τρίτο, από τις ιδιωτικοποιήσεις που προκαλούν μείωση των κρατικών εσόδων. Τέλος, στην παρούσα φάση, μεγάλο μέρος των ελλειμμάτων προκύπτει από την εκτίναξη του χρέους το 2008 με τα γιγαντιαία πακέτα διάσωσης των τραπεζών. Έτσι, π.χ. στην ΕΕ διατίθενται 4,6 τρις ευρώ μόνο τη διετία 2008-2009, οπότε και το μέσο έλλειμμα των 27 χωρών της ΕΕ τριπλασιάζεται, από 2,3% στο 6,8%!
Έτσι, για την ικανοποίηση της ζήτησης χρέους (δηλαδή της ζήτησης κρατικών δανείων) διαμορφώνεται μια τεράστια «αγορά χρέους» με δομημένους μηχανισμούς στήριξης και αναπαραγωγής, όπως είναι π.χ. οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης, τα επιτελεία οικονομικών αναλυτών, μαζί με τα διαπλεκόμενα διεθνή ΜΜΕ. Αναδύεται έτσι μια επιβλητική παγκόσμια χρεομηχανή γέννημα-θρέμμα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης. Έχουμε μια χρεομηχανή που αποδίδει τεράστια κέρδη από τόκους και τοκοχρεολύσια στα επενδυμένα στην αγορά χρέους κεφάλαια, που είχαν προκύψει από την προηγούμενη περίοδο ικανοποιητικής κερδοφορίας.
Γιατί όμως στην Ελλάδα και στα “PIIGS” (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία) τα κρατικά χρέη χτυπούν κόκκινο; Η έκρηξη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και συνεπώς του δημόσιου χρέους των χωρών αυτών συνδέεται με την ανισότιμη και ανισόμετρη ένταξή τους στην ΕΕ, που τις κάνει οικονομικά και παραγωγικά ακόμη πιο αδύναμες. Είναι αυτό που συμπυκνώνει η γνωστή έκφραση, πως «τα πλεονάσματα του Βορρά είναι τα ελλείμματα του Νότου. Συγκεκριμένα, η ένταξη των χωρών αυτών και ειδικότερα της χώρας μας στην ΕΕ οδηγεί μεταξύ άλλων, πέρα από τη βασική επιδίωξη της ΕΕ, που είναι η εργασιακή απορρύθμιση, στην παραγωγική καταβαράθρωση μέσα από την καταστροφή ζωτικών κλάδων της εγχώριας παραγωγής, όπως είναι ο αγροτικός τομέας, η μεταποίηση, η ναυπηγική δραστηριότητα, η κλωστοϋφαντουργία κ.ά. Το γεγονός αυτό καταλήγει σε δραστική μείωση των αντίστοιχων κρατικών εσόδων, που εκτινάσσει ακόμη περισσότερο το χρέος της χώρας μας, ακριβώς γιατί έχει υποστεί την πιο βίαιη παραγωγική καταβύθιση στο πλαίσιο της ΕΕ και της Ευρωζώνης, αλλά και μεταξύ των “PIIGS”. Από την άποψη αυτή είναι ενδεικτική η εξέλιξη του δημόσιου χρέους στη χώρα μας, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, από το 1980 μέχρι σήμερα. 1980: 20%, 1990: 80%, 1993: 99%, μέχρι και το 2009 κυμαίνεται από 100% έως 110%, το μοιραίο έτος 2010 φτάνει στο 124% και σήμερα το 2015 έχει φτάσει στο ασύλληπτο ύψος του 177%.
Ποιες οι βαθύτερες επιδιώξεις του ευρωπαϊκού κεφαλαίου πάνω στη συγκυρία της κρίσης, με αφορμή την υπόθεση του χρέους; Ο πραγματικός στόχος των δανειστών σε πρώτη φάση, δεν ήταν προφανώς η διαχείριση του ελληνικού χρέους, αλλά η διάσωση των ευρωπαϊκών τραπεζών (κυρίως Γερμανίας, Γαλλίας, Ολλανδίας) και του ευρώ, που δεν είναι απλώς κοινό νόμισμα, αλλά παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, το οποίο έχει τεράστια σημασία για τη χρηματοδοτική πρόσβαση των ευρωπαϊκών πολυεθνικών και τη δυναμική τους, καθώς και για τους γενικότερους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς της ΕΕ. Η πιο στρατηγική όμως στόχευση των δανειστών ήταν και είναι με εργαλείο το χρέος και τα συνεπακόλουθα μνημόνια, να επιβληθούν χωρίς σοβαρές αντιστάσεις σαρωτικές ανατροπές εργασιακών, λαϊκών και κοινωνικών, δημοκρατικών δικαιωμάτων ως δοκιμαστικές αφετηρίες για όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς. Εγκαινιάζεται έτσι ένα ακραίο σύστημα φονικού, ολοκληρωτικού καπιταλισμού, που διεκδικεί τη γενίκευσή του. Ο καπιταλισμός αλλάζει σελίδα και περνάει σε νέα υπεραντιδραστική φάση. Αυτό αποτελεί και το δραματικό βάθος των σημερινών εξελίξεων. Για το κεφάλαιο, έχει εξαιρετική σημασία ενόψει της όποιας ανάκαμψης να υποστηρίζεται από μια σοβαρή εκτίναξη της εκμετάλλευσης. Φαίνεται πως η πρωταρχική συσσώρευση δεν αφορούσε μόνο την αυγή του καπιταλισμού, όπως προσφυώς έχει ειπωθεί, αλλά και τη σημερινή συγκυρία. Άλλωστε, αυτό εννοούν οι κυρίαρχοι προπαγανδιστικοί μηχανισμοί όταν μας μιλάνε για δομικές προσαρμογές.
Με εργαλείο και πάλι το χρέος προωθείται η νέα υπεραντιδραστική ανάπλαση των δομών, των κανόνων και της λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ουσιαστικά, καθιερώνεται ένα χαλύβδινο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης για το σύνολο των χωρών της ΟΝΕ και της ΕΕ. Είναι γνωστό πως από την 1/1/2013 έχει εγκαθιδρυθεί επίσημα το περιβόητο «Δημοσιονομικό Σύμφωνο Σταθερότητας», που αποτελεί ένα στυγνό μηχανισμό επιβολής προστίμων, περικοπών, μιας σειράς περιοριστικών δημοσιονομικών μέτρων και εντέλει της μόνιμης επιτροπείας από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Υπάρχει μάλιστα η απαίτηση για την ενσωμάτωση όλων των παραπάνω όρων στο σύνταγμα κάθε χώρας και όχι απλώς στο νομοθετικό της πλαίσιο. Συγκεκριμένα, με βάση το Σύμφωνο Σταθερότητας και τους κανονισμούς που το συνοδεύουν θεσπίζεται μόνιμος μηχανισμός εποπτείας και ελέγχου από την ΕΕ στα δημόσια οικονομικά κάθε χώρας με στόχο: Πρώτο, την τήρηση ισοσκελισμένων προϋπολογισμών με ανώτατο επιτρεπόμενο όριο ελλείμματος το 0,5% του ΑΕΠ. Δεύτερο, 5% μείωση του χρέους κάθε χρόνο (!), αν υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ, διαφορετικά θα υπάρχουν άμεσες κυρώσεις και μέτρα. Τρίτο, μόνιμη διαδικασία επιτήρησης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ΕΚΤ – και αν είναι αναγκαίο και από το ΔΝΤ – μέχρι να αποπληρωθεί το 75% του χρέους! Τα μέτρα αυτά σημαίνουν για τη χώρα μας με βάση τα σημερινά δεδομένα την πρόσθετη επιβολή κάθε χρόνο ενός πακέτου περικοπών 9 με 10 δις ευρώ. Οι συνέπειες είναι προφανείς και τραγικές. Οι αναγκαστικά ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί σε συνθήκες κρίσης και τα πρωτογενή πλεονάσματα, τη στιγμή που το κεφάλαιο δεν πληρώνει τίποτα, που οι τόκοι του χρέους εκτοξεύονται, θα καταστρέψουν κάθε έννοια υγείας, κοινωνικής ασφάλισης, παιδείας. Ουσιαστικά, έμπρακτα επιβάλλεται ένα γενικευμένο μνημόνιο διαρκείας σε όλες τις χώρες της ευρωζώνης και της ΕΕ.
Με βάση όλα αυτά ας δούμε τις επερχόμενες κρίσιμες εξελίξεις. Είναι παραπάνω από σίγουρο ότι οδηγούμαστε σε νέα μνημονιακή συμφωνία-σταθμό με νέες βαρύτατες συνέπειες για την κοινωνική πλειοψηφία. Θα έχει μάλιστα την υπογραφή μιας κυβέρνησης που μιλά στο όνομα της αριστεράς, με όλους τους κινδύνους που εμπερικλείει το γεγονός αυτό για κάθε έννοια αριστερής πολιτικής. Η πλήρης απαξίωση της Αριστεράς στην Ιταλία και στην Κύπρο είναι δίπλα μας… Χρειάζεται συνεπώς από σήμερα γενικός κοινωνικός και πολιτικός συναγερμός για ένα πραγματικό λαϊκό ξεσηκωμό με στόχο την ανατροπή-αποτροπή της νέας μνημονιακής συμφωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, άξονας της λαϊκής απαίτησης μπορεί και πρέπει να είναι: Να σταματήσει άμεσα κάθε διαπραγμάτευση. Άρνηση πληρωμών και διακήρυξη μονομερούς διαγραφής του χρέους. Ρήξη τώρα με το ευρώ και την ΕΕ. Έξοδος από τον «λάκκο των λεόντων». Ο λαϊκός ξεσηκωμός δεν είναι ευχή ή επιθυμία, είναι βάσιμη ρεαλιστική δυνατότητα. Υπάρχει κρυμμένη, άδηλη ακόμη λαϊκή δυναμική. Δεν υπάρχει μόνο η ορατή πλευρά της αποστράτευσης, της αποστοίχισης, της αμηχανίας, της πικρίας μπροστά στην υποφαινόμενη κυβερνητική υποταγή. Υπάρχει και είναι ακόμη ανοικτό το ρήγμα της πλειοψηφίας του λαού με την κυρίαρχη πολιτική. Είναι κάτι που επισφράγισε το εκλογικό αποτέλεσμα της 25ης Ιανουαρίου και που δεν οριοθετήθηκε προφανώς από το πολιτικό πλαίσιο του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό το ανοιχτό ακόμη ρήγμα μπορεί να ενεργοποιηθεί με τη συμβολή της ενωτικής μαχόμενης αριστεράς, αλλά και ενός ευρύτερου αγωνιστικού δημοκρατικού δυναμικού. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε «βούληση κοφτερή σαν σπαθί», πολιτική τόλμη και εμπιστοσύνη στον λαϊκό παράγοντα. Μπορούμε αυτή τη φορά να δώσουμε μάχες προοπτικής για τη λαϊκή νίκη. Είναι ένας δρόμος που μπορεί και πρέπει να μείνει ανοιχτός.
