Γιώτα Ιωαννίδου
Πλησιάζοντας τη συμπλήρωση 50 ετών από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, οι αστοί κονδυλοφόροι μιλούν για τέλος εποχής, περιγράφοντας έναν καπιταλισμό που όσο και να σαπίζει θα ξανατονώνεται. Κι όμως, εξεγέρσεις εμφανίζονται ξανά και ξανά. Πώς θα νικήσουν; Πώς θα μετατραπούν σε επαναστάσεις;
Διανύουμε την εποχή του τέλους των κοινωνικών επαναστάσεων; Στο εξής θα παίζουμε στο θίασο της ιστορίας μόνο ως φαντάσματα, όπως γράφει ο ποιητής; Ή μήπως η χρήση της λέξης θα χαρακτηρίζει μόνο τεχνολογικά γεγονότα ή νεοφασιστικά μορφώματα και στρατιωτικές χούντες; Πλησιάζοντας στη συμπλήρωση πενήντα χρόνων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, έρχεται στον νου μας αυτό το απωθητικό μότο του δικτάτορα Παπαδόπουλου: «εκάμαμεν επανάστασιν».
Πολλές έρευνες εμφανίζουν στα συμπεράσματα των ευρημάτων τους μια νεολαία μικρών προσδοκιών, ως συνηγορία του τέλους των επαναστάσεων. Η νέα γενιά γεννήθηκε σε μια εποχή χαμηλών πτήσεων όσον αφορά την επιδίωξη ανατροπής του κοινωνικού υποδείγματος, ενώ ταυτόχρονα είναι περίοδος μεγάλης κρίσης σε όλα τα επίπεδα, παρά την τεχνολογική και επιστημονική επανάσταση, επισημαίνουν. Ποιον επαναστατικό ορίζοντα να φωτίσουν οι νέοι πολεμικοί παροξυσμοί, ο πόλεμος στην Ουκρανία, η γενοκτονία στη Γάζα;
Κι όμως. Τι είναι αυτό που φλογίζει χιλιάδες συνειδήσεις και πλημμυρίζουν τους δρόμους στα αντιπολεμικά συλλαλητήρια ανά τον κόσμο σήμερα; Κάτι αναζητά η οργή και η αγανάκτηση των νέων ανθρώπων, που πολλές φορές τα τελευταία χρόνια, με διάφορες αφορμές, τους κατέβασε στους δρόμους, από το Σαντιάγκο, το Παρίσι, τη Βαρκελώνη, την Αθήνα έως το Χονγκ Κονγκ. Σίγουρα είναι ένας τρόπος εκδήλωσης μιας ανείπωτης στενοχώριας και οργής. Ωστόσο, η επιλογή συλλογικής έκφρασής της με μαχητικό τρόπο είναι ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό που δεν μπορεί να αφήνει αδιάφορους όσους επιμένουν ακόμη στο όνειρο.
Πολλές φορές οι αστοί κονδυλοφόροι θέλησαν να προεικονίσουν το τέλος εποχής, περιγράφοντας έναν καπιταλισμό που όσο και να σαπίζει θα ξανατονώνεται. Συμπεραίνοντας ότι δεν μπορεί παρά να είναι το τελευταίο, ιστορικά, κοινωνικό σύστημα και ότι όλες οι πιθανές λύσεις θα εκτυλίσσονται εντός του. Το αδύνατο και το αναπόφευκτο είναι από τα πρώτα μαθήματα που εισπράττει κάθε νέα γενιά. Η γενιά του Πολυτεχνείου, πριν αναγνωριστεί ως τέτοια, χαρακτηριζόταν ως «χαμένη γενιά του 50» και αργότερα «γενιά του Γουέμπλει». Ακόμη δεν είναι πολύ μακριά η εξέγερση της νεολαίας του 2008, με αφορμή τη δολοφονία του Αλέξη. Πριν, η εικόνα της νέας γενιάς που κυριαρχούσε στα ΜΜΕ ήταν αυτή του καταπιεσμένου emo, που επέλεγε να εκφράσει τη δυστυχία του μέσα από σκοτεινή μουσική, στίχους και μακιγιάζ.
Εξεγέρσεις σκάνε, λοιπόν, παντού και πάντα. Πολλές φορές, σαν ηλεκτρικές εκκενώσεις, διασχίζουν ένα βαθύ κοινωνικό σκοτάδι. Μπορεί να ηττώνται αρκετές στη στιγμή, αλλά νικούν στον χρόνο και στη μνήμη. Όλοι οι Νοέμβρηδες συνεχίζουν να εμπνέουν και να συγκινούν, γιατί πρόκειται για απόπειρες απαντήσεων σε πραγματικές ανάγκες και ερωτήματα. Περιμένουν ανολοκλήρωτες, αφήνοντας ανεξίτηλα σημάδια στη συλλογική μνήμη.
«Οι επαναστάσεις είναι εργοστάσια ουτοπιών… όσο και να ξορκίζονται είναι η πνοή
της ιστορίας»
Ο καπιταλισμός, αναπτύσσοντας τον εαυτό του, καταστρέφει τους ανθρώπους και τη φύση που τον συντηρούν. Η ζωή και η ανθρώπινη ουσία μας φωνάζουν ότι η αναγκαιότητα της επαναστατικής ανατροπής της κοινωνίας όσο φαντάζει να απομακρύνεται τόσο γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Σε επανάσταση μετατρέπεται όμως μια εξέγερση την ιστορική στιγμή που οι καταπιεσμένοι συνειδητοποιούν τη δύναμη και την ικανότητά τους να αλλάξουν τον κόσμο, απέναντι σε όλο το φορτίο καταστολής συναισθημάτων και σκέψεων που τους τροφοδοτεί το σύστημα. Δεν αρκεί η οργή και η αγανάκτηση για να φέρουμε πιο κοντά το μέλλον. Χρειάζεται να χτιστεί μέσα στις εξεγέρσεις του σήμερα η απαίτηση της πιο φωτεινής προοπτικής ενός απελευθερωτικού, κομμουνιστικού αύριο. Πρέπει να βρεθούν οι άνθρωποι που θα το προετοιμάσουν, διοχετεύοντας την ομορφιά του και την απαιτητικότητά του στην καθημερινότητα, ξυραφίζοντας τον συνεχώς προβαλλόμενο ζόφο, οξύνοντας τις καπιταλιστικές αντιφάσεις. Όχι με επαγγελίες ενός αύριο που κάποτε θα έρθει και τότε θα… Οι συνθήκες καλλιεργούνται σήμερα. Οι επαναστάσεις είναι απρόβλεπτες. Αρκεί οι επαναστάτες να τις έχουν υπολογίσει, ώστε να τις υποδέχονται και να μην ψάχνουν άλλοθι υποχώρησης, όταν τις συναντούν στον χρόνο.
«Επανάσταση είναι η στιγμή που η γραμμικότητα της ιστορίας σπάει ξαφνικά και όλα γίνονται δυνατά», γράφει ο Έντσο Τραβέρσο στο τελευταίο του βιβλίο. «Ανοίγονται νέοι ορίζοντες […] γι’ αυτό οι επαναστάσεις είναι εργοστάσια ουτοπιών […] όσο και να ξορκίζονται, είναι η πνοή της ιστορίας». Οι επαναστάσεις είναι απαντήσεις στη δυστοπία της εποχής. Δεν τελείωσαν, εκτός αν συμβιβαστούμε με το τέλος της ζωής και της ουσίας της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι δύσκολο. Είναι αδύνατο; Δεν θα απαντήσουμε στο ερώτημα, αν δεν το επιχειρήσουμε.