Γιώργος Παυλόπουλος
Αφιέρωμα ένας χρόνος πολέμου στην Ουκρανία
«Τα κακά νέα είναι ότι ενώ τον πρώτο χρόνο του πολέμου η Αμερική και οι σύμμαχοι της τον πέρασαν σχετικά εύκολα, δεν νομίζω ότι στον δεύτερο τα πράγματα θα είναι τόσο απλά […]. Η κατάσταση θα γίνει τρομακτική». Αυτή είναι η κυνική πρόβλεψη που έκανε ο Τόμας Φρίντμαν, ένας από τους πιο γνωστούς αρθρογράφους των New York Times. Οι εξελίξεις μοιάζουν να τον δικαιώνουν, όπως άλλωστε και όσους πιστεύουν πως τα χειρότερα έπονται στην Ουκρανία, ενώ αντιθέτως το τέλος της τραγωδίας δεν είναι ορατό.
Αυτή την εβδομάδα, για του λόγου το αληθές, οι υπουργοί Άμυνας του ΝΑΤΟ συναντήθηκαν και κατέστρωσαν ένα συγκεκριμένο σχέδιο ενίσχυσης του Κιέβου με νέα και σύγχρονα όπλα, δίνοντας σάρκα και οστά στην πολιτική απόφαση που έχουν ήδη λάβει ΗΠΑ και ΕΕ. Άφθονα πυρομαχικά (πάνω από 10.000 οβίδες εκτιμάται ότι ρίχνονται καθημερινά), πύραυλοι μεγαλύτερου βεληνεκούς που πλήττουν με ακρίβεια τους στόχους τους, τανκς και άλλα θωρακισμένα οχήματα, αντιαεροπορικά συστήματα και στο βάθος, μαχητικά F-16, από αυτά που θέλουν να «ξεφορτωθούν» αρκετές χώρες της Ευρώπης προκειμένου να αγοράσουν νέα, πιο σύγχρονα και ακριβά.
Στην απέναντι πλευρά, δεκάδες χιλιάδες νέοι επιστρατευμένοι μπαίνουν καθημερινά στις μάχες, όπου γίνεται κυριολεκτικά μακελειό για κάθε σπιθαμή γης. Οι πληροφορίες αναφέρουν, μάλιστα, ότι εκτός από τους 300.000 που κλήθηκαν στα όπλα στο πλαίσιο της «μερικής επιστράτευσης», ετοιμάζονται φύλλα πορείας και για άλλους τόσους τουλάχιστον, προκειμένου να υπάρξει ο χρόνος να εκπαιδευτούν. Την ίδια στιγμή, μεγάλο μέρος της οικονομίας της Ρωσίας ντύνεται στο χακί και γίνεται πολεμική, κάτι που μέχρι σήμερα έχει συμβεί ουσιαστικά μόνο σε περιόδους παγκοσμίων πολέμων.
Μήπως, τελικά, πρέπει να αναρωτηθούμε σοβαρά, εάν οι εξελίξεις μας οδηγούν προς αυτή την κατεύθυνση; Και να (αντι)δράσουμε αναλόγως;
Κάθε πόλεμος έχει τη δική του ιδιαιτερότητα. Από ένα σημείο και μετά αποκτά και τη δική του δυναμική, η οποία συχνά κινείται ανεξάρτητα ή και αντίθετα από τους αρχικούς σχεδιασμούς, ανατρέποντάς τους ή επανακαθορίζοντάς τους, ενώ παράλληλα διαψεύδει βεβαιότητες και δόγματα. Τόσο σε πολιτικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο, αναγκάζοντας κυβερνήσεις και επιτελεία να προσαρμόζονται διαρκώς στα νέα δεδομένα. Είναι σίγουρο, επίσης, ότι κανείς πόλεμος δεν είναι ανεξάρτητος από τους προηγούμενους ή, πολύ περισσότερο, «πρωτόγνωρος», με την έννοια ότι διαφέρει ριζικά από όσα έχουμε μέχρι σήμερα γνωρίσει. Σε αυτό το φόντο, όσα έχουν συμβεί στην Ουκρανία εδώ και ένα χρόνο μας επιτρέπουν να εξάγουμε ορισμένα πρώτα, αλλά εξαιρετικά κρίσιμα και χρήσιμα, συμπεράσματα, που αφορούν την ίδια τη μορφή των πολέμων της εποχής μας.
«Κρεατομηχανή» για τους λαούς, Ελντοράντο για τους καπιταλιστές
1. Οι γενικευμένοι πόλεμοι μεταξύ οργανωμένων κρατών, με ισχυρούς στρατούς, που περιλαμβάνουν αμφισβήτηση και παραβίαση συνόρων, πολιορκίες πόλεων, μάχες χαρακωμάτων, ομοβροντίες πυροβολικού και εκατόμβες νεκρών δεν ανήκουν στο παρελθόν. Ο μύθος αυτός καταρρίφθηκε οριστικά με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την τροπή που πήραν οι μάχες, έχοντας προηγουμένως κλονιστεί από άλλες συγκρούσεις. «Ο μεγάλος πόλεμος επέστρεψε», όπως διαπίστωναν οι Financial Times — και είναι πιθανό να ζούμε την αυγή μιας νέας εποχής τέτοιων πολέμων.
2. Μια πυρηνική σύγκρουση δεν αποτελεί πλέον σενάριο επιστημονικής ή δημοσιογραφικής φαντασίας ούτε θάφτηκε οριστικά στα συντρίμμια της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι. Οι αλλεπάλληλες αναφορές του Πούτιν και του Μεντβέντεφ, του Μπάιντεν και του ΝΑΤΟ, στην ισχύ των ατομικών τους όπλων την έφεραν στην ημερήσια διάταξη, αποδεικνύοντας ότι οι σύγχρονες αστικές τάξεις, μπροστά στη βιαιότητα του ανταγωνισμού τους, κυριολεκτικά τυφλώνονται. Έστω κι αν γνωρίζουν ότι σε μια τέτοια περίπτωση, δεν θα υπάρχει κόσμος στον οποίο θα κυριαρχούν.
3. Οι πόλεμοι δεν κερδίζονται και δεν χάνονται μόνο ή κυρίως από την ποσότητα και την ποιότητα των όπλων, όσο έξυπνα και αν είναι αυτά, αλλά από τους ανθρώπους. Οι συγκρίσεις ανάμεσα στη στρατιωτική ισχύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας πριν την 24η Φεβρουαρίου 2022 έγερναν την πλάστιγγα συντριπτικά υπέρ της πρώτης. Ωστόσο, στην πράξη, αποδείχθηκε πως η Μόσχα, με την εισβολή που διέταξε, προσέφερε κίνητρο σε εκατομμύρια Ουκρανούς, στους οποίους κυριάρχησε η αίσθηση ότι πολεμούν για τα σπίτια, τις οικογένειες και την πατρίδα τους — δίνοντας την ευκαιρία στη συμμορία του Κιέβου και τους νεοναζί να «ξεπλυθούν».
4. Η αεροπορική υπεροχή, για την οποία τόσος λόγος γίνεται και στην Ελλάδα στην κόντρα της με την Τουρκία και δαπανώνται δισεκατομμύρια για να διασφαλιστεί, συχνά αποδεικνύεται ανεπαρκής ή και άχρηστη. Η φοβερή και τρομερή ρωσική αεροπορία μπορεί να έχει καταρρίψει σχεδόν όλα τα μαχητικά των Ουκρανών, αλλά αποφεύγει να επιχειρεί στην πρώτη γραμμή και δεν έχει νόημα στις οδομαχίες. Τα συστήματα αεράμυνας των Ουκρανών –τόσο τα ρωσικά και σοβιετικά που διέθεταν όσο και εκείνα που τους προμηθεύει το ΝΑΤΟ– αποδεικνύονται εξαιρετικά αποτελεσματικά κατά αεροπλάνων και πυραύλων και είναι και πολύ πιο φτηνά, ενώ κάτι ανάλογο συμβαίνει με τα αντιπλοϊκά συστήματα.
5. Τα πολεμικά… γκατζετάκια, όπως είναι τα drones, οι στρατιώτες-ρομπότ, οι δορυφόροι και τα συστήματα που προκαλούν ηλεκτρονικό μπλακάουτ στον αντίπαλο, βρίσκουν πολύ ευρύτερη εφαρμογή σε αυτόν τον πόλεμο, κάτι που προφανώς θα συνεχιστεί και θα ενταθεί. Ακόμη κι έτσι, ωστόσο, τον αποφασιστικό και τελευταίο λόγο έχει το πεζικό, που θα κληθεί να υποστείλει τη μία σημαία και να ανεβάσει την άλλη. Γι’ αυτό και οι απώλειες ανθρώπινων ζωών είναι τρομακτικές.
6. Οι οικονομικές κυρώσεις και τα εμπάργκο μπορούν να παίξουν ρόλο, ενδεχομένως και αποφασιστικό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ωστόσο, δεν το έχουν καταφέρει, καθώς η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα, με τεράστιους φυσικούς πόρους, τους οποίους έχουν αδήριτη ανάγκη πολλές άλλες, με πρώτες και καλύτερες την Κίνα, την Ινδία, το Πακιστάν και την Τουρκία — στις οποίες κατοικε πρακτικά ί ο μισός πληθυσμός του πλανήτη. αυτό σημαίνει ότι είναι αδύνατο να απομονωθεί και η οικονομία της να «γονατίσει».
7. Ο πόλεμος της προπαγάνδας εξακολουθεί να έχει τεράστια σημασία για την έκβαση κάθε αναμέτρησης που διεξάγεται με συμβατικά όπλα. Η σπουδή της «δημοκρατικής» ΕΕ να μπλοκάρει την πρόσβαση σε όλα σχεδόν τα ρωσικά ΜΜΕ και το ανελέητο κυνηγητό του Κρεμλίνου σε βάρος δημοσιογράφων και όσων είχαν να παρουσιάσουν διαφορετικό αφήγημα από το δικό του είναι αποκαλυπτική. Το ίδιο και τα fake news από τις δύο πλευρές και η απόκρυψη όσων πραγματικά συμβαίνουν στα πεδία των μαχών.
8. Οι χαρακτηρισμοί «πουτινάκι» από τη μία και «πράκτορας της Δύσης» από την άλλη, που αποδίδονται σε όποιους τολμούν να αμφισβητήσουν την κυρίαρχη γραμμή, αποτελούν πλέον συνήθη φαινόμενα. Ενώ συχνά οδηγούν σε διώξεις των αντιφρονούντων, ουσιαστικά με την αιτιολογία της εθνικής προδοσίας, γεγονός που αποδεικνύει ότι πόλεμος και αντιδημοκρατική καταστολή στο εσωτερικό αποτελούν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
9. Η ιστορική αλήθεια, ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά δεν αποτελούν εξαίρεση και πέφτουν επίσης θύματα του πολέμου. Το γκρέμισμα μνημείων της νίκης απέναντι στη ναζιστική Γερμανία επειδή παραπέμπουν στον Κόκκινο Στρατό, το «κάψιμο στην πυρά» βιβλίων στη ρωσική γλώσσα και από τη σοβιετική εποχή, η απαγόρευση καλλιτεχνικών παραστάσεων και ο αποκλεισμός αθλητών αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.
10. Ο πόλεμος παραμένει ένα Ελντοράντο για τις στρατιωτικές βιομηχανίες και για τους καπιταλιστές, κυρίως (αλλά όχι μόνο) όσους έχουν σχέση με το «στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα» και την ενέργεια. Όλους αυτούς, δηλαδή, που θρέφονται και πλουτίζουν από την «κρεατομηχανή» στην οποία θυσιάζονται οι λαοί. Οι δεκάδες (αν όχι εκατοντάδες) χιλιάδες νεκροί και τραυματίες, Ουκρανοί και Ρώσοι, στρατιώτες και άμαχοι, εξακολουθούν –όπως συνέβαινε πάντα– να γίνονται βορά στα κανόνια, σε μια σύγκρουση που αφορά τα συμφέροντα και τα κέρδη των καπιταλιστών και όχι τις δικές τους ανάγκες.