«Οι Σοπράνος»: σημείο καμπής στην εξέλιξη των τηλεοπτικών σειρών
Κάποτε λέγοντας «αμερικανικές σειρές», οι περισσότεροι εννοούσαμε σαπουνόπερες τύπου Τόλμη και γοητεία ή κοινότοπες αστυνομικές περιπέτειες, δηλαδή προϊόντα που αυτόματα τα κατατάσσαμε στο χώρο της υποκουλτούρας. Όλα άλλαξαν πριν δύο δεκαετίες περίπου με τους Σοπράνος, μια σειρά με κεντρικό ήρωα έναν μαφιόζο του Νιου Τζέρσεϊ τον οποίο υποδυόταν ο μακαρίτης Τζέιμς Γκαντολφίνι. Η σειρά προβλήθηκε και στην Ελλάδα, γοήτευσε ένα μικρό κομμάτι του τηλεοπτικού κοινού, αλλά δεν σημείωσε υψηλή τηλεθέαση.
Πολλοί, σε όλο τον κόσμο παρομοίασαν τους Σοπράνος με τον Νονό του Κόπολα, ακόμα και με την αφηγηματική τέχνη του Ντίκενς. Οι Σοπράνος ήταν μια τομή στο πεδίο της ποπ κουλτούρας καθώς εισήγαγαν τη λεγόμενη «κινηματογραφική ποιότητα»: δεν θύμιζαν τα συνηθισμένα σίριαλ αλλά κινηματογραφική ταινία. Ταυτόχρονα, δημιούργησαν μια παράδοση που εμπλουτίζεται διαρκώς.
Σήμερα, οι πιο γερές (και συχνά οι πιο ανοιχτόμυαλες) πένες, οι πιο καλοί ηθοποιοί, οι πιο εμπνευσμένοι σκηνοθέτες και παραγωγοί του Χόλιγουντ και οι πιο διορατικοί χρηματοδότες δεν διοχετεύουν το ταλέντο τους μόνο στον κινηματογράφο ή το θέατρο, όπως συνέβαινε μέχρι πριν δύο δεκαετίες, αλλά στην τηλεοπτική μυθοπλασία. Είναι κι αυτός ένας από τους λόγους που οι «ποιοτικές» αμερικανικές σειρές έχουν γίνει ένα κερδοφόφο εξαγώγιμο προϊόν και έχουν αποικίσει τη λαϊκή κουλτούρα της Ευρώπης, δυτικής και ανατολικής, της Νοτιοανατολικής Ασίας, πλούσιων και φτωχών χωρών αδιακρίτως. Και αυτό χωρίς να καταφεύγουν στη χοντροκομμένη προπαγάνδα, στην εξύμνηση του αμερικανικού τρόπου ζωής. Αντίθετα, η τηλεοπτική Αμερική δεν διστάζει να δείξει τις σκοτεινές όψεις της. Για παράδειγμα, στη σειρά House of Cards, ο νυν Δημοκρατικός πρόεδρος των ΗΠΑ έφτασε στο ύπατο αξίωμα δολοφονώντας, προδίδοντας, εξαπατώντας ανθρώπους του στενού του περιβάλλοντος.
Η Βρετανία εξακολουθεί να παράγει πολύ καλές σειρές (λαμπρό δείγμα το Peaky Blinders), συχνά με τη μορφή συμπαραγωγής με αμερικανικά δικτυα. Επίσης ση Βρετανία εξάγει λαμπρούς ηθοποιούς που κάνουν καριέρα στην αμερικανική τηλεόραση.
Ασφαλώς, μαζί με τις πέντε-δέκα ενδιαφέρουσες, καλές έως πολύ καλές σειρές που παράγονται κάθε χρόνο, βγαίνουν δεκάδες σειρές «της σειράς». Αυτό όμως συνέβαινε πάντα, σε κάθε τομέα της καλλιτεχνικής δημιουργίας: στο τραγούδι, τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία. Στη διπλανή στήλη παρουσιάζουμε συνοπτικά κάποια από τα καλύτερα ή πιο ενδιαφέροντα δείγματα αυτού του τηλεοπτικού είδους.
Stranger Things
Ένα αγόρι εξαφανίζεται στο δάσος μιας μικρής πόλης. Ένα κορίτσι με υπερφυσικές δυνάμεις και αινιγματικό παρελθόν κάνει την εμφάνισή του. Τρία αγοράκια αναλαμβάνουν να την προστατέψουν από τους «κακούς» που την αναζητούν.
Φανταστείτε τον Ε.Τ., τον εξωγήινο, με τη μορφή τηλεοπτικής σειράς, μόνο που στη θέση του εξωγήινου βρίσκεται ένα κορίτσι που το λένε 11. Η σειρά Stranger Things (Ακόμα πιο περίεργα πράγματα) μοιάζει να είναι το χαμένο παιδί της συνεργασίας του σκηνοθέτη Στίβεν Σπίλμπεργκ με τον συγγραφέα Στίβεν Κίνγκ από τη δεκαετία του ’80. Μόνο που είναι σύγχρονη παραγωγή.
H προβολή της σειράς ξεκίνησε ταυτόχρονα σε όλο τον κόσμο (μέσω Netflix) στις 15 Ιουλίου. Αποτελεί φόρο τιμής στις ταινίες τρόμου και επιστημονικής φαντασίας των αρχών της δεκαετίας του ’80 (όπως οι Πολτεργκέιστ, Εξουσία Πυρός, Στενές επαφές τρίτου τύπου) με επιρροές από το Στάσου πλάι μου και πιο σύγχρονες παραγωγές όπως το Super 8 και γιαπωνέζικα μάνγκα σαν το Elfen Lied. Η σειρά βασίζεται στη νοσταλγία για τα κινηματογραφικά «χρόνια της αθωότητας». Δεν είναι τυχαίο ότι πρωταγωνίστρια είναι η παλιά μούσα του Τιμ Μπάρτον και εφηβικό είδωλο Γουινόνα Ράιντερ.
The Americans
Η τελευταία δεκαετία του ψυχρού πολέμου μέσα από τα μάτια δύο σοβιετικών κατασκόπων στις ΗΠΑ. Τολμηρό ως σύλληψη, ένα θέμα που θα έμοιαζε αδιανόητο μια δεκαπενταετία πριν. Οι σοβιετικοί κατάσκοποι δεν παρουσιάζονται ως σατανικές καρικατούρες αλλά με συμπάθεια. Σε έναν κόσμο που αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς ο Φίλιπ και η Ελίζαμπεθ υποδύονται τους αμερικανούς πολίτες. Ταυτόχρονα ζουν μια δεύτερη ζωή βοηθώντας τη «μαμά-Ρωσία», ενώ η έφηβη κόρη τους υποψιάζεται ότι οι γονείς της κάτι της κρύβουν. Αριστοτεχνική απεικόνιση της εποχής πριν από την έλευση του διαδικτύου και της ηλεκτρονικής επανάστασης.
Mr Robot
Μια σειρά που δεν θα υπήρχε χωρίς τον Σνόουντεν και τον Τζούλιαν Ασάνζ. Ένας νεαρός ιδιοφυής χάκερ με προβλήματα κοινωνικής συμπεριφοράς στρατολογείται από μια ομάδα κυβερνο-ακτιβιστών με απώτερο σχέδιο την ψηφιακή διαγραφή των χρεών όλων των πολιτών, όλων των χωρών του κόσμου στις τράπεζες. Φανερές επιρροές από ταινίες όπως το Fight Club (αφήνει ερωτήματα για το ποιος πραγματικά βρίσκεται πίσω από αυτή την περίεργη ομάδα). Η σειρά δεν σαρώνει σε τηλεθέαση αλλά βρίσκεται σταθερά στις πρώτες θέσεις των πιο «κατεβασμένων» σειρών στο διαδίκτυο.
Better Call Saul
Η λίστα αυτή περιλαμβάνει τις πιο πρόσφατες σειρές και σειρές που η προβολή τους συνεχίζεται, γι αυτό και επιλέχθηκε η συγκεκριμένη σειρά αντί για το (ανώτερο) Breaking Bad. To Better Call Saul (Καλύτερα να πάρω τηλέφωνο τον Σολ) είναι η ιστορία του χαρισματικού δικηγόρου εγκληματιών από το Breaking Bad, ο οποίος κινείται στις παρυφές του νόμου. Η σειρά είναι μια μαύρη κωμωδία-δράμα με εξαιρετικές ερμηνείες και πολύ προσεγμένη παραγωγή. Παρακολουθούμε τη σταδιακή πορεία εξέλιξης του Τζίμι, που σπούδασε νομικά δι’ αλληλογραφίας σε ένα παρακατιανό πανεπιστήμιο, σε «Χουντίνι» της εγκλημαιτκής δικηγορίας.
The Game of Thrones
Πρόκειται για το πετράδι του τηλεοπτικού στέμματος, μια επική σειρά φαντασίας που εδώ και πέντε χρόνια έχει γοητεύσει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Ίσως η καλύτερη σειρά της νέας χιλιετίας. Εν αρχή ην ο λόγος, δηλαδή η δημοφιλής σειρά βιβλίων του Τζορτζ Μάρτιν με γενικό τίτλο «Το τραγούδι της φωτιάς και του πάγου». Κάθε βιβλίο κι ένας κύκλος, όμως στον τελευταίο κύκλο, τον έκτο, η σειρά προχώρησε πιο μπροστά χωρίς να περιμένει την έκδοση του νέου βιβλίου. Αν και εξαιρετικά φαντασμαγορική, η σειρά δεν απευθύνεται μόνο σε καταναλωτές εικόνων αλλά και σε σκεπτόμενους θεατές.
«Orange is the New Black» (Το πορτοκαλί είναι το νέο μαύρο).
Μια σειρά πικρή, εύθυμη και συχνά δραματική, καυστική, με εξαιρετικές ερμηνείες. Είναι η σειρά του Netflix με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση στις ΗΠΑ, αλλά και με πλατιά απήχηση σε πολλές χώρες. Ο πρώτος κύκλος βγήκε τον Ιούλιο του 2013 ενώ πρόσφατα προστέθηκε και ο τέταρτος. Η σειρά διαδραματίζεται σε μια γυναικεία φυλακή μεσαίας ασφαλείας και οι κύριοι χαρακτήρες είναι οι κρατούμενες, η διοίκηση και οι φύλακες. Τα πρόσωπα ανανεώνονται, κάποια μένουν σταθερά, νέες ιστορίες διαρκώς ξετυλίγονται. Η πολυβραβευμένη αυτή σειρά έχει προκαλέσει πολλές και σοβαρές συζητήσεις γύρω από το θέμα της ιδιωτικοποίησης των φυλακών (Prison-Industrial Complex), καθώς στο νεοφιλελεύθερο πλαίσιο του «λιγότερου κράτους» ο «σωφρονισμός» μετατρέπεται σε επικερδή βιομηχανία.
Ηοmeland
Μια εξαιρετικά καλογυρισμένη νεο-ψυχροπολεμική σειρά όπου η δράση παρακολουθεί τις εξελίξεις στο διεθνές γεωπολιτικό τοπίο. Στον πέμπτο κύκλο της η σειρά εκτυλίσσεται στη Γερμανία και ο εχθρός είναι -τι άλλο;- η ισλαμική τρομοκρατία που προετοιμάζει ένα μαζικό χτύπημα με το φονικό αέριο σαρίν στον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό του Βερολίνου. Ο τηλεθεατής έχει την αίσθηση ότι, στη διάρκεια των γυρισμάτων, γίνονται αλλαγές της τελευταίας στιγμής στο σενάριο, σε αντιστοιχία με τη μεταβαλλόμενη επικαιρότητα, τους ανταγωνισμούς και τις συμμαχίες των μεγάλων παιχτών. Μια σειρά βαθιά πολιτική και βελούδινα προπαγανδιστική με «γκλόμπαλ» προσανατολισμό.
House of Cards
Πρόκειται για την αμερικανική διασκευή μιας βρετανικής σειράς. Ο τόπος είναι η Ουάσιγκτον, ο χρόνος είναι ο σημερινός (με μια παραλλαγή του ΙSIS σαν του κύριου εχθρού) και οι κεντρικοί χαρακτήρες το προεδρικό ζεύγος. Ο θεατής έχει την αίσθηση ότι παρακολουθεί από την τηλεοπτική κλειδαρότρυπα όχι μόνο την ερωτική ζωή των «ισχυρών», αλλά και τις μηχανορραφίες των παρασκηνίων, τις ανίερες συμμαχίες, την κατάλυση κάθε έννοιας αρχών, ιδανικών κ.λπ. Μόνο που αυτά τα συνωμοσιολογικά δίνονται με τόσο περίτεχνο τρόπο που επιβεβαιώνουν τα στερεότυπα περί διαχρονικής διαφθοράς της εξουσίας, περί της αλήθειας που ποτέ δεν έρχεται στο φως. Στα συν της σειράς η ερμηνεία του Κέβιν Σπέισι που υποδύεται τον διεφθαρμένο Πρόεδρο και της Ρόμπιν Ράιτ, που υποδύεται τη σύζυγό του. Στη σειρά εμφανίζεται και μια καρικατούρα του Βλαντιμίρ Πούτιν ο οποίος υποκύπτει στη γοητεία της Πρώτης Κυρίας – πώς μπορεί να κάνει αλλιώς; Μένει να δούμε αν στον επόμενο κύκλο θα ακολουθήσει το παράδειγμά του και ο Ερντογάν…
Sherlock
Δεκάδες είναι οι ταινίες και οι τηλεοπτικές σειρές που είτε εικονογραφούν τις ιστορίες του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ είτε εμπνέονται από αυτές. Στην τελευταία κατηγορία ανήκει ο Sherlock, μια βρετανο-αμερικανική παραγωγή. Εδώ οι περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς εκτυλίσσονται στο σύγχρονο Λονδίνο ενώ ο θεατής «βλέπει» το μυαλό του θρυλικού ντετέκτιβ να λειτουργεί σαν ένας σούπερ ηλεκτρονικός υπολογιστής που επεξεργάζεται έναν τρομακτικό όγκο δεδομένων με ταχύτητα αδιανόητη για τον κοινό ανθρώπινο νου. (Τα τρία επεισόδια του πρώτου κύκλου προβλήθηκαν αυτή την εβδομάδα στην ΕΡΤ.) Η σειρά εκτυλίσσεται με καταιγιστικό ρυθμό, ενώ ο πρωταγωνιστής της, ο Μπένεντικτ Κάμπερμπατς, είναι αδύνατο να περάσει απαρατήρητος.
The Night Manager
Πρόκειται για μια πολύ πρόσφατη μίνι σειρά (6 ωριαία επεισόδια) βρετανο-αμερικανικής παραγωγής, βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Τζον Λε Καρέ που εκδόθηκε το 1993. Έντονη πολιτική γεύση καθώς ο «κακός» της ιστορίας είναι ένας έμπορος όπλων διεθνού βεληνεκούς, πανέμορφα τοπία (Ελβετία, Ισπανία), όμορφα ή μάλλον εκφραστικά πρόσωπα, κατασκοπευτικό μυστήριο, όλα σε χορταστικές αλλά όχι λιγωτικές δόσεις. Η σειρά αυτή είναι πολύ καλύτερη από πολλές κινηματογραφικές ταινίες που βασίστηκαν στα βιβλία του Λε Καρέ.
- ΚΑΤΩ
ΤΙΤΛΟΣ Από τη «Δυναστεία» στο «Game of Thrones»: νέες συνήθειες τηλεθέασης
Αυτό που άλλαξε από την εποχή των Σοπράνος δεν είναι μόνο το τι είδους σειρές βλέπουμε, αλλά κυρίως το πώς τις βλέπουμε. Μια φορά κι έναν καιρό, οι δρόμοι των ελληνικών πόλεων ερήμωναν την ώρα που παιζόταν η Δυναστεία, όπως είχαν ερημώσει οι δρόμοι της Αμερικής όταν προβλήθηκε το τελευταίο επεισόδιο του Ντάλας. Όπως στην προ τηλεόρασης εποχή πολλοί περίμεναν και προγραμμάτιζαν να ακούσουν το ραδιοφωνικό «Θέατρο της Δευτέρας», έτσι γι’ αρκετές δεκαετίες οι καθημερινοί ψυχαγωγικοί ρυθμοί της οικογένειας ή κάποιων μελών της περιστρέφονταν γύρω από το τηλεοπτικό πρόγραμμα: η ελληνική σαπουνόπερα πριν από το δελτίο ειδήσεων των οχτώ, το τουρκικό σίριαλ των εννέα, η αστυνομική σειρά των έντεκα, το μεταμεσονύχτιο θρίλερ κ.λπ.
Στην εποχή της ακμής των βιντεοκλάμπ, πολλοί νοίκιαζαν τις κασέτες με τo σίριαλ της αρεσκείας τους και όριζαν τους δικούς τους ρυθμούς τηλεθέασης. Αργότερα, όλο και περισσότεροι κατέβαζαν μέσω ίντερνετ τα επεισόδια της αγαπημένης τους σειράς και τα έβλεπαν με βουλιμία είτε το Σαββατοκύριακο (εφόσον είναι εργαζόμενοι) είτε ξενυχτώντας διαδοχικά βράδια. Με τη διάδοση της συνδρομητικής τηλεόρασης, πολλοί παρακολουθούν ξένες σειρές υποτιτλισμένες στα ελληνικά και σχεδόν ταυτόχρονα με την πρώτη προβολή τους στο εξωτερικό (συνήθως μετά από μία ημέρα). Ταυτόχρονα, η είσοδος και στην Ελλάδα τoυ Νetflxεπιτρέπει στους συνδρομητές αυτής της υπηρεσίας να παρακολουθούν μια σειρά (ή και μια κινηματογραφική ταινία ή ένα ντοκιμαντέρ) στον υπολογιστή τους ή στην τηλεοπτική συσκευή στο χρόνο που οι ίδιοι επιλέγουν. Τμηματικά ή και μονοκοπανιά εφόσον αντέχουν καθώς οι νέες συνδρομητικές υπηρεσίες κυκλφορούν ταυτόχρονα όλα τα επεισόδια κάθε νέου κύκλου, των οποίων ο αριθμός ποικίλλει (συνήθως από οκτώ έως δώδεκα).
Πριν δεκαπέντε χρόνια, προ κρίσης και μνημονίων, πολλοί στην Ελλάδα συζητούσαν την επομένη ημέρα τι συνέβη στο χθεσινό ριάλιτι , ποιος παίχτης θα φύγει, ποιος θα παραμείνει στο παιχνίδι κ.λπ. Ήταν μια καινούρια μόδα. Η τηλεόραση τροφοδοτούσε τις ανώδυνες καθημερινές συζητήσεις δημιουργώντας μια ψευδαίσθηση επικοινωνίας. Σήμερα εκατομμύρια άνθρωποι, σε όλο τον κόσμο, με όχημα τα social media, καταθέτουν τα προσωπικά τους σχόλια για τα όσα συμβαίνουν στο Game ofThrones και για το τι προβλέπουν ότι θα συμβούν στον επόμενο κύκλο της σειράς, και συχνά απαντούν ο ένας στον άλλον. Κανείς πλέον δεν αισθάνεται επαρχιώτης ή κάτοικος μιας μακρινής αποικίας: μπορεί να κρίνει τα πολιτιστικά προϊόντα μιας υπερδύναμης με τους ίδιους όρους που ισχύουν και για τους κατοίκους της μητρόπολης.
Mάλιστα, μερικές φορές οι εικασίες αλλά και η αγωνία για το τι θα συμβεί μετά παίρνουν παροξυσμική μορφή: ποιοι χαρακτήρες θα πεθάνουν, ποιοι θα επανεμφανιστούν, ποιοι πεθαμένοι θα αναστηθούν (όπως συνέβη φέτος με το Game of Thrones).
Πολλοί έχουν παρομοιάσει τις τηλεοπτικές σειρές με το romanfeuilleton, δηλαδή το μυθιστόρημα που δημοσιευόταν σε συνέχειες σε λογοτεχνικά περιοδικά πλατιάς κυκλοφορίας. Μάλιστα, γύρω στα 1840, όταν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης έφτασε το βρετανικό καράβι με τα τεύχη του περιοδικού όπου δημοσιευόταν το τελευταίο κεφάλαιο του Παλαιοπωλείου του Καρόλου Ντίκενς, το πλήθος είχε πλημμυρίσει τις αποβάθρες και πολλοί ρωτούσαν με αγωνία τους βρετανούς ναύτες: «Ζει η Νελ;» (δηλαδή η κεντρική ηρωίδα).
Στην Ελλάδα, καθώς οι προϋπολογισμοί των καναλιών έχουν συρρικνωθεί δραματικά, οι ελληνικές σειρές μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Πολλά ταλέντα μένουν αναξιοποίητα, πολλοί καλλιτέχνες κι επαγγελματίες της τηλεόρασης έχουν μείνει άνεργοι ή απλήρωτοι. Έτσι, ακόμα και όσοι απέφευγαν στο παρελθόν να βλέπουν ξένες σειρές, συχνά καταφεύγουν σ’ αυτόν τον ανέξοδο (και όχι κατ’ ανάγκη διαβρωτικό) τρόπο ψυχαγωγίας. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι αυτοί που παρακολουθούν συστηματικά τις ξένες σειρές δεν ταυτίζονται με τον μέσο τηλεθεατή, δηλαδή μπορεί να βλέπουν λίγη ή και καθόλου τηλεόραση.
