Φάκελος: Περιβάλλον Κερδών
Δημήτρης Κοιλάκος*
Μεγάλοι αγώνες για το νερό
Το ότι το νερό είναι πηγή ζωής είναι αυτονόητο. Μάλιστα στη σύγχρονη εποχή οι απαιτήσεις σε νερό έχουν αυξηθεί για πολλούς λόγους όπως: η αύξηση του πληθυσμού της γης, η εντατικοποίηση της γεωργίας και η συνεχώς αυξανόμενη βιομηχανική ζήτηση. Το πρόβλημα επιτείνεται καθώς σε πολλές περιπτώσεις το νερό αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα ρύπανσης και γίνεται ακατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση. Επίσης η κλιματική κρίση έχει δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα, που χαρακτηρίζεται από την αύξηση της θερμοκρασίας της γης και ραγδαίες βροχοπτώσεις, με τελικό αποτέλεσμα τη μείωση των αποθεμάτων υπόγειου νερού, καθώς οι έντονες βροχές και οι καταιγίδες έχουν μικρότερη συμβολή στον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα.
Στην εξίσωση αυτή έρχεται να συνυπολογιστεί και ο παράγοντας της καπιταλιστικής κερδοφορίας. Το νερό αποτελεί θεμελιώδες αγαθό και επί της αρχής πρέπει να βρίσκεται υπό δημόσιο έλεγχο. Αυτό διότι στα χέρια των ιδιωτών γίνεται αντικείμενο κερδοσκοπίας αφενός και διαπραγματευτικό όπλο αφετέρου. Όμως η κυβέρνηση και η ΕΕ εδώ και τουλάχιστον 30 χρόνια κάνουν τα πάντα να μετατρέψουν αυτή την «πηγή ζωής» σε ατομική ιδιοκτησία και αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Η εναντίωση σε αυτή την πολιτική έχει γίνει αντικείμενο μεγάλων αγώνων τα προηγούμενα χρόνια. Στις 21 Μαρτίου 2023 χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στο Σύνταγμα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα των σωματείων εργαζομένων στην ΕΥΔΑΠ και άλλων συλλογικοτήτων και εργατικών σωματείων, στη συγκέντρωση ενάντια στο πολυνομοσχέδιο για τη «Μετονομασία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) σε Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (Ρ.Α.Α.Ε.Υ)» εντάσσοντας στις αρμοδιότητές της τις υπηρεσίες ύδατος και διαχείρισης αστικών αποβλήτων.
Αντίστοιχα μεγαλειώδης ήταν η κινητοποίηση την Παρασκευή 17 Μαΐου στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης, κατά της ιδιωτικοποίησης, που κάλεσαν οι εργαζόμενοι στην ΕΥΑΘ και 15 περιβαλλοντικές οργανώσεις καταγγέλλοντας τις προσπάθειες της κυβέρνησης να ιδιωτικοποιήσει την ΕΥΑΘ, δέκα χρόνια μετά το δημοψήφισμα που με 98% αποφάσισε να παραμείνει σε δημόσιο έλεγχο.
Και η μάχη συνεχίζεται!
Η προώθηση της ιδιωτικοποίησης διεθνώς και στην Ελλάδα
Τομή στο θέμα της ιδιωτικοποίησης και για το νερό στάθηκε η περίοδος των μνημονίων. Το ελληνικό κράτος μεταβίβασε το 11% των μετοχών της ΕΥΔΑΠ και το 23% της ΕΥΑΘ στο λεγόμενο «υπερταμείο». Με τη μεταβίβαση αυτή, ο έλεγχος των υπηρεσιών περνάει σε έναν φορέα με πρόεδρο και μέλη του εποπτικού του συμβουλίου διορισμένα και εξαρτώμενα από την τρόικα, με προφανή τον σκοπό της ιδιωτικοποίησης. Στο πλαίσιο του 2ου μνημονίου, η τότε κυβέρνηση Σαμαρά ξεκίνησε να μεταφέρει μετοχές της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ στο ΤΑΙΠΕΔ με στόχο την ιδιωτικοποίηση τους. Μπροστά στην αντίδραση των κατοίκων της Θεσσαλονίκης έλαβε χώρα δημοψήφισμα για την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ στις 18 Μαΐου 2014, μαζί με τον πρώτο γύρο των δημοτικών εκλογών.
Στο δημοψήφισμα η συμμετοχή άγγιξε το 60% και το αποτέλεσμα ήταν συντριπτικό με το 98,03% των ψηφοφόρων να δηλώνουν «Όχι» στην ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ. Το ΤΑΙΠΕΔ δήλωσε πως θα πάγωνε προσωρινά την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ. Τον Ιούνιο του 2014 το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε αντισυνταγματική την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ.
Στο σκεπτικό του το ΣτΕ μεταξύ των άλλων αναφέρει: «Η κατ’ ουσίαν μετατροπή της δημόσιας επιχειρήσεως σε ιδιωτική, που λειτουργεί με γνώμονα το κέρδος, καθιστά αβέβαιη τη συνέχεια της εκ μέρους της παροχής προσιτών υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και δη υψηλής ποιότητας, η οποία δεν εξασφαλίζεται πλήρως με την κρατική εποπτεία». Ακόμη, τονίζεται ότι «οι υπηρεσίες της ΕΥΔΑΠ παρέχονται μονοπωλιακώς, σε μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, διαβιούντα υπό δυσμενείς οικιστικές συνθήκες στον περιορισμένο χώρο της Αττικής, από δίκτυα που είναι μοναδικά στην περιοχή και ανήκουν στα πάγια περιουσιακά στοιχεία της εταιρείας».
Η ιδιωτικοποίηση του νερού διεθνώς έφερε προβλήματα και αντιδράσεις
Η εμπειρία από την ιδιωτικοποίηση του νερού μιλάει από μόνη της, καθώς όπου εφαρμόστηκε, δημιούργησε τρομακτικά προβλήματα. Το περίφημο γαλλικό μοντέλο είχε σαν βάση του τη «σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα». Οι υποδομές και το δίκτυο ανήκαν στο δήμο, ενώ η διανομή και η διαχείριση σε ιδιώτες. Το 2001 εκλέγεται δήµαρχος του Παρισιού ο Μπερτράν Ντελανοέ (στηρίχθηκε από σοσιαλιστές, κομμουνιστές, πράσινους και ανένταχτους αριστερούς).. Το 2003 ζητήθηκε από τις εταιρίες η εκπλήρωση συμβατικών υποχρεώσεων που δεν είχαν πραγματοποιηθεί ποτέ. Από το 2003 αρχίζει να οργανώνεται η σημερινή δημόσια επιχείρηση ύδρευσης-αποχέτευσης του Παρισιού. Ο Μπερτράν Ντελανοέ επανεξελέγη το 2008 και η ύδρευση περνάει στα χέρια του Δήμου (Αλεξίου Γ. – Σταμούλη Π. 2013).
Άλλο εμβληματικό παράδειγμα των αποτελεσμάτων της ιδιωτικοποίησης του νερού είναι η Αργεντινή. Το 1993 παραχωρούνται στην εταιρία AASA, θυγατρική της Suez, οι υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης του Μπουένος Άιρες για 30 χρόνια. Την περίοδο 1993-2002 (σημειώνεται ότι το 2002 η Αργεντινή χρεοκόπησε), εκτιμάται ότι η AASA «κατάφερε» να πετύχει μόνο το 60,9% των επενδύσεων και των στόχων που είχε θέσει. Επιπλέον δεν «κατάφερε» να τηρήσει τις δεσμεύσεις της για ασφαλές πόσιμο νερό, καθώς σε αυτό ανιχνεύθηκαν επικίνδυνες ουσίες (όπως το αρσενικό, κυάνιο, βαρέα μέταλλα και νιτρικά άλατα) πάνω από τα όρια ποσιμότητας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Ο στόχος για την παροχή νερού ήταν να αυξηθεί η κάλυψη από 70% σε 88% έως το 2002, αλλά η κάλυψη του δικτύου έφθασε μόλις το 79%. Ο στόχος για αποχέτευση ήταν να αυξηθεί η κάλυψη από 58% σε 74%, αλλά η κάλυψη έφτασε το 63%. Το σύστημα δεχόταν μόνο το 7% των λυμάτων του αποχετευτικού δικτύου και το υπόλοιπο χυνόταν στον ποταμό Ρίο ντε λα Πλάτα. Έτσι το 2002, 800.000 άνθρωποι εξακολουθούσαν να παραμένουν χωρίς δίκτυο ύδρευσης, και πάνω από ένα εκατομμύριο χωρίς αποχέτευση.
Ο νόμος της οικονομικής έκτακτης ανάγκης και του συναλλαγματικού καθεστώτος του 2002 προκάλεσε την ακύρωση της σύμβασης της AASA, η οποία αντέδρασε άμεσα με έκκληση προς το Διεθνές Κέντρο της Παγκόσμιας Τράπεζας (Μπατέλης Σ. – Δημάκος Γ. 2013). Πολλά ακόμα παραδείγματα (Αυστραλία, Καναδάς κλπ) μπορούν να καταδείξουν τα καταστροφικά αποτελέσματα της ιδιωτικοποίησης του νερού.
Η νέα φάση στην Ελλάδα
Στη χώρα μας, από την στιγμή που η άμεση επιθετική ιδιωτικοποίηση του νερού συναντά αντίσταση, η κυβέρνηση της ΝΔ επιδιώκει την δημιουργία εταιρειών ύδρευσης με «ανταποδοτική», ιδιωτικοοικονομική λειτουργία, στηριγμένη στην απαράδεκτη Οδηγία 2000 της ΕΕ για το νερό και παράλληλα να τις συγκεντρώσει σε περιφερειακό επίπεδο, ώστε να δημιουργήσει μέγεθος «κατάλληλο» για το ιδιωτικό κεφάλαιο (όπως έκανε και με τους ΦΟΣΔΑ).
Σύμφωνα με την οδηγία πλαίσιο 2000 της ΕΕ, το νερό πρέπει να αποτελεί αντικείμενο τιμολόγησης. Στον νόμο για την εναρμόνιση της οδηγίας πλαίσιο με την ελληνική νομοθεσία, για την τιμολόγηση των υπηρεσιών ύδατος αναφέρεται: «η τιμολογιακή πολιτική μπορεί να συνεκτιμά τα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά αποτελέσματα της ανάκτησης, καθώς και τις γεωγραφικές και κλιματολογικές συνθήκες της οικείας περιοχής» ( με βάση την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει).
Ποιος όμως είναι ο ρυπαίνων που πρέπει να πληρώσει; Ο καταναλωτής είναι ο ρυπαίνων και θα τα βάλει από την τσέπη του ή η εταιρεία ύδρευσης που θα τα χρεώσει στον καταναλωτή; Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για περιοχές που το νερό είναι επιβαρυμένο και ακατάλληλο για πόση ή ακόμα και για γεωργική χρήση; Καθώς δεν υπάρχει άλλο νερό διαθέσιμο, αυτό το νερό θα τιμολογηθεί και εννοείται πως με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το κόστος που δημιουργεί η ρύπανση θα πάει στον καταναλωτή. Επίσης, γίνεται αναφορά στις χρήσεις ύδατος (βιομηχανική, υδρευτική, αρδευτική) προκειμένου να κατηγοριοποιηθεί η τιμολογιακή πολιτική.
Σε περιοχές που «δεν υπάρχει νερό» (όπως στα νησιά) και οι κάτοικοι μαζεύουν το νερό από τις στέγες, συνεχίζουν να φτιάχνουν θηριώδη ξενοδοχεία με κήπους, πισίνες κλπ. Εκεί το μόνο που συνεκτιμάται είναι πως όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες της κερδοφορίας και του κεφαλαίου σπαταλιέται χωρίς να υπολογίζεται η «σπανιότητα» και η «αναγκαιότητα», ενώ όταν χρησιμοποιείται για τις κοινωνικές ανάγκες μεταμορφώνεται σε πανάκριβο εμπόρευμα.
Επίσης υπάρχουν περιοχές με τελείως ανεπαρκείς υποδομές (χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα Ιόνια) που το κόστος της αναβάθμισής τους θα περάσει στους καταναλωτές. Η τάση είναι να πληρώσει ο καταναλωτής την επένδυση και ο ιδιώτης να καρπωθεί την τιμολόγηση. Όμως αν το κόστος των πανάκριβων «επενδύσεων» (σε δίκτυα και δεξαμενές νερού, Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων και άλλες υποδομές αποχέτευσης κλπ) περάσουν στον καταναλωτή, ο λαός θα πει το «νερό, νεράκι»!
Κανένα πραγματικό σχέδιο για ερημοποίηση και λειψυδρία
Στην εξίσωση του προβλήματος πρέπει να μπει η λειψυδρία και η ερημοποίηση. Αποτελούν δύο αλληλένδετα φαινόμενα που επηρεάζουν όλο και περισσότερο, (και) περιοχές της Μεσογείου. Σύμφωνα με μελέτες στο 30% των περιοχών της Μεσογείου η διαδικασία έχει ήδη αρχίσει. Στην Ελλάδα περιοχές όπως η Θεσσαλία, η ανατολική Πελοπόννησος, η Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου είναι ευάλωτες στην ερημοποίηση.
Η μείωση των αποθεμάτων νερού που οφείλεται στην υπερκατανάλωση αλλά και στην μείωση των βροχοπτώσεων (έως και 30% λιγότερο σε σχέση με τον μέσο όρο προηγούμενων δεκαετιών) δημιουργούν φαινόμενα λειψυδρίας. Ο πολλαπλασιασμός ακραίων καιρικών φαινομένων, μακρόχρονων περιόδων λειψυδρίας και βίαιων, απότομων βροχοπτώσεων, οξύνει στο έπακρο το πρόβλημα. Το ίδιο ποσό βροχόπτωσης αν πέσει ήρεμα, ποτιστικά θα είναι «ευλογία» για την γη, αλλά αν πέσει έντονα με μορφή καταιγίδας δημιουργεί τεράστια προβλήματα.
Ρόλο στο τοπικό κλίμα φαίνεται πως παίζει ο ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός των αιολικών και φωτοβολταϊκών πάρκων. Δεν είναι μόνο η «κατάληψη» γόνιμων εδαφών και άμεση καταστροφή άλλων (δρόμοι πρόσβασης, θηριώδεις βάσεις εγκατάστασης, δίκτυα μεταφοράς-διανομής κλπ), αλλά επιπλέον σύμφωνα με αρκετές μελέτες οι ανεμογεννήτριες στις κορυφογραμμές με τις τεράστιες πτερωτές, επιδρούν στη συγκέντρωση των βροχοφόρων νεφών και την συγκράτησης της υγρασίας με αποτέλεσμα την ενίσχυση των φαινομένων λειψυδρίας.
Η ερημοποίηση με την σειρά της προκαλείται από διάφορους παράγοντες, όπως η αποψίλωση των δασών, η υπερβόσκηση και η πτώση του υδροφόρου ορίζοντα. Η έλλειψη νερού επιταχύνει την ερημοποίηση καθώς δημιουργεί ξηρά εδάφη που χάνουν τη βλάστησή τους και τελικά το ίδιο το έδαφος χάνει τη γονιμότητά του. Το φαινόμενο επιτείνεται σε παράκτιες περιοχές με προβλήματα υφαλμύρωσης του νερού, όπου η αυξημένη αλατότητα του νερού «μένει» στο έδαφος και το επιβαρύνει περαιτέρω. Η ερημοποίηση επιτείνεται από τις πυρκαγιές καθώς τα δέντρα και η βλάστηση μειώνουν την ορμή με την οποία φτάνει η βροχή στο έδαφος και βοηθούν στο να μειωθεί η διάβρωση και ο πλημμυρικός κίνδυνος, και να εμπλουτιστεί ο υδροφόρος ορίζοντας με νερό.
Ενώ η συνείδηση και η κριτική στην εκμεταλλευτική μανία του καπιταλισμού έχει δυναμώσει δεν έχει ακόμα γίνει κατανοητό ότι και το έδαφος δεν είναι ένας ανεξάντλητος πόρος! Για να δημιουργηθεί περίπου 1 εκατοστό εδάφους χρειάζονται περίπου 1.000 χρόνια. Το έδαφος καταστρέφεται, όπως και τα άλλα στοιχεία της φύσης. Η Ελλάδα ουσιαστικά δεν διαθέτει στρατηγική προστασίας και διαχείρισης των υδατικών πόρων καθώς και ορθολογικών πρακτικών γεωργίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το μόνο σχέδιο κατά της ερημοποίησης συντάχθηκε το 2001 και έμεινε στο ντουλάπι. Κυβέρνηση, κράτος, ΕΕ έχουν άλλες προτεραιότητες!
*Δρ. Γεωλογίας-Υδρογεωλογίας στην Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών
Βιβλιογραφικές πηγές
Αλεξίου Γ. – Σταμούλη Π. 2013: Επανακοινωνικοποίηση υποδομών νερού: Το παράδειγμα του Παρισιού, Υδατικοί πόροι, υποδομές και υπηρεσίες νερού: Ιδιωτικοποίηση ή κοινωνικοποίηση; Αθήνα, 4/7/2013
Μπατέλης Σ. – Δημάκος Γ 2013: Ιδιωτικοποίηση και επανακοινωνικοποίηση του νερού στην Αργεντινή. Υδατικοί πόροι, υποδομές και υπηρεσίες νερού: Ιδιωτικοποίηση ή κοινωνικοποίηση; Αθήνα, 4/7/2013
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν στο φύλλο 31 Μαΐου-1 Ιουνίου
