Μπάμπης Συριόπουλος
Προς τον κόκκινο Δεκέμβρη του ΄44
Η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1934) καθόρισε τον χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα ως αστικοδημοκρατικό λόγω των ιδιομορφιών του ελληνικού καπιταλισμού. Αυτή η θέση επιβεβαιώθηκε το 1943 και τέθηκε ο στόχος της «Λαϊκής Δημοκρατίας». Επιπλέον, η επίκληση της εθνικής ενότητας απέναντι στους κατακτητές και η πίστη στον κοινό συμμαχικό αγώνα υπονόμευσαν την επαναστατική λαϊκή πάλη.
Οι μάχες, η προετοιμασία και τα προγράμματα
80 χρόνια μετά τη «μάχη της Αθήνας» τον Δεκέμβρη του 1944 αναζητούνται τα αίτια της ήττας της ΕΑΜικής επανάστασης, μια ήττας που επισφραγίστηκε με την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ με τη συμφωνία της Βάρκιζας, με κατάληξη τη «λευκή τρομοκρατία» και τον εμφύλιο πόλεμο ’46-‘49. Η αναζήτηση αυτή για να είναι χρήσιμη και για τους επόμενους κοινωνικούς αγώνες και επαναστάσεις πρέπει να προχωράει πέρα από τα προφανή – την αντικειμενική κατάσταση, τον άνισο συσχετισμό δύναμης ανάμεσα στις δύο πλευρές από ένα σημείο και μετά, τα πολιτικά λάθη όπως οι συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, τα στρατιωτικά λάθη (ο Άρης στην Ήπειρο κ.ά.).
Αυτό που συχνά ξεχνιέται είναι ότι στις επαναστατικές συγκρούσεις, για τις στρατιωτικές εξελίξεις και τακτικές, για τις συμφωνίες και τις συνθήκες, τελικά για τη νίκη ή την ήττα, βαρύνουσα σημασία έχουν η αποφασιστικότητα της κάθε πλευράς και η σαφήνεια των επιδιώξεών της. Για την πλευρά της εργατικής τάξης και των συμμάχων της τεράστια σημασία έχουν τα προγραμματικά στοιχεία, η «συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης», η πολιτική και ιδεολογική προετοιμασία όχι μόνο της κομμουνιστικής πρωτοπορίας αλλά και των λαϊκών μαζών.
Για παράδειγμα θα ήταν δυνατή η Οκτωβριανή Επανάσταση και η νίκη της αν δεν είχε το κόμμα των μπολσεβίκων από την αρχή του πολέμου διεθνιστική αντιπολεμική στάση και δεν είχε αναθεωρήσει το παλιό πρόγραμμα για επανάσταση σε δύο στάδια, πρώτα αστικοδημοκρατική και μετά σοσιαλιστική; Θα είχε νικήσει αν δεν είχαν εξοπλιστεί το μπολσεβίκικο κόμμα και οι μάζες με τις Θέσεις του Απρίλη;
Η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1934) καθόρισε τον χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα ως αστικοδημοκρατικό λόγω των ιδιομορφιών του ελληνικού καπιταλισμού. Αυτή η θέση επιβεβαιώθηκε το 1943 και τέθηκε ο στόχος της «Λαϊκής Δημοκρατίας». Επιπλέον, η επίκληση της εθνικής ενότητας απέναντι στους κατακτητές και η πίστη στον κοινό συμμαχικό αγώνα υπονόμευσαν την επαναστατική λαϊκή πάλη.
Ο ανολοκλήρωτος καπιταλισμός και τα στάδια
Αυτό που διέτρεχε τη στρατηγική των μπολσεβίκων και του Λένιν εξαρχής ήταν η αλληλοδιαπλοκή δημοκρατικών και σοσιαλιστικών στόχων. Αυτοί οι στόχοι συγχωνεύτηκαν με τις Θέσεις του Απρίλη σε μία επανάσταση που ανατρέποντας την αστική τάξη έλυνε ταυτόχρονα και τα άλυτα αστικοδημοκρατικά ζητήματα. Η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Γενάρη του 1934 όρισε ότι «η επικείμενη επανάσταση των εργατών και αγροτών στην Ελλάδα θα έχει αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα με τάσεις γρήγορης μετατροπής σε προλεταριακή σοσιαλιστική επανάσταση». Το ΚΚΕ με αυτή την απόφαση χάραξε ένα στρατηγικό προσανατολισμό που καθόρισε την πολιτική του για τις μετέπειτα δεκαετίες υπό την καθοδήγηση της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ). 17 χρόνια μετά τις Θέσεις του Απρίλη, πισωγυρίζει στην αστικοδημοκρατική επανάσταση. Αυτός ο προσανατολισμός δικαιολογείται από την «ιδιομορφία της Ελλάδας», τη «σημαντική της εξάρτηση απ’ το ξένο κεφάλαιο», τη «μονομερή, ασθενή ανάπτυξη της βιομηχανίας και γενικά των παραγωγικών δυνάμεων», την «ύπαρξη υπολειμμάτων μισοφεουδαρχικών σχέσεων που πιέζουν τη βασική μάζα της αγροτιάς» και την «εθνική καταπίεση του πληθυσμού της Μακεδονίας και Θράκης». Τα μισοφεουδαρχικά κατάλοιπα ήταν για το ΚΚΕ το κρατικό μονοπώλιο του σταριού, τα χρέη των αγροτών στην Αγροτική τράπεζα, η κρατική φορολογία, οι εισφορές στον Αυτόνομο Σταφιδικό Οργανισμό (ΑΣΟ) κ.ά., δηλαδή οι ποικίλες εξαρτήσεις των αγροτών από το κεφάλαιο και το αστικό κράτος.
Πρόκειται για ένα πισωγύρισμα στην αντίληψη του Κάουτσκι και των μενσεβίκων, σύμφωνα με την οποία για τη σοσιαλιστική επανάσταση απαιτούνταν πρώτα πλήρης καπιταλιστική ανάπτυξη, επίλυση των αστικοδημοκρατικών προβλημάτων και άρση κάθε εθνικής καταπίεσης. Όπως επισήμανε για την εν λόγω απόφαση ο Παντελής Πουλιόπουλος στο βιβλίο του Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα;, «είναι ολοφάνερος ο επηρεασμός της από το πνεύμα της ουτοπικής αναζήτησης ενός χημικά ολοκάθαρου και άμιχτου καπιταλισμού, τέτοιου που δεν υπάρχει πραγματικά σε καμία άλλη χώρα, παρά μόνο σαν επιστημονική αφαίρεση στη μαρξιστική ανάλυση».
Μετά την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ τον Δεκέμβρη του 1942, εκδίδεται -αρχές του 1943- η νέα Προγραμματική Διακήρυξη του ΚΚΕ με τίτλο Λαοκρατία και Σοσιαλισμός. Η αντιφασιστική αντίσταση έχει φουντώσει στις πόλεις και στα βουνά και ήδη έχει αρχίσει να συζητιέται το μεταπολεμικό μέλλον της Ελλάδας και διάφορες οργανώσεις, μικροαστικές και αστικές πλασάρουν διάφορες εκδοχές σοσιαλισμού. Ακόμα και ο ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα στην αρχική του διακήρυξη επαγγέλλεται τη δημιουργία μιας σοσιαλιστικής Ελλάδας. Το ΚΚΕ στο Λαοκρατία και Σοσιαλισμός δηλώνει πως «δεν παρασύρθηκε στη φλυαρία των νεογέννητων φωστήρων του “σοσιαλισμού”». Αφού απορρίψει αυτές τις εκδοχές μικροαστικού και αστικού σοσιαλισμού, διακηρύσσει βέβαια ως τελικό σκοπό τον σοσιαλισμό, αλλά όσον αφορά στον άμεσο στόχο της εθνικοαπελευθερωτικής αντιφασιστικής πάλης επιβεβαιώνει ρητά τη γραμμή της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ του 1934, επαναλαμβάνοντας τα επιχειρήματα των σημαντικών υπολειμμάτων των «μισοφεουδαρχικών σχέσεων» και τον «όχι τελειωμένο ακόμα αστικοδημοκρατικό μετασχηματισμό». Το ΚΚΕ παλεύει «για την ανεξαρτησία της Ελλάδας από κάθε ξενική δύναμη, για την ακεραιότητα του εδάφους της, […], για την πραγμάτωση των αρχών, που έταξαν οι αντιαξονικοί σύμμαχοί μας: Σοβιετική Ένωση, Μεγάλη Βρετανία, Ενωμένες Πολιτείες – στη διεξαγωγή του παγκόσμιου ελευθερωτικού πολέμου των λαών». Με την απελευθέρωση θα εγκαθιδρύονταν «Προσωρινή Κυβέρνηση απ’ όλα τα εθνικά κόμματα και οργανώσεις που δέχονται την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας», η οποία θα προκήρυσσε δημοψήφισμα για το πολίτευμα (δημοκρατία ή βασιλεία) και εκλογές για Συντακτική Εθνοσυνέλευση. Η πρόταση του ΚΚΕ για το μεταπολεμικό καθεστώς είναι η «Λαϊκή Δημοκρατία», «η εξουσία του εργαζόμενου λαού, που λύνει τα ζωτικά προβλήματα του τόπου προς όφελος του ίδιου του λαού», που θα εθνικοποιήσει «βασικές επιχειρήσεις εθνικής σημασίας, όπως τα πολεμικά εργοστάσια, η παραγωγή λιπασμάτων και φαρμάκων» και τις «βασικές συγκοινωνίες» και θα εγκαθιδρύσει «εργατικό έλεγχο στη παραγωγή». Την εξουσία θα έχει η Λαϊκή Βουλή εκλεγμένη με καθολική ψηφοφορία με όλα τα αστικοδημοκρατικά δικαιώματα.
H Λαϊκή Δημοκρατία ή Λαοκρατία ήταν το πρώτο, αστικοδημοκρατικό στάδιο της επανάστασης της 6ης Ολομέλειας με «εξουσία του εργαζόμενου λαού» – χωρίς «σοβιετική μορφή» όμως, όπως οριζόταν το 1934. Έτσι, η «Λαοκρατία» στα μάτια του αγωνιζόμενου λαού έγινε σημαία σηματοδοτώντας την ανατροπή της προπολεμικής αστικής εξουσίας, ενώ ταυτόχρονα επέτρεπε στον Γεώργιο Παπανδρέου να δηλώσει μπροστά στο πλήθος στις 18 Οκτώβρη «Θα κάμωμεν και λαοκρατίαν».
Πάνω απ’ όλα όμως το θέμα ήταν με ποιά εξουσία θα γίνονταν το δημοψήφισμα και οι εκλογές για τη Συντακτική Εθνοσυνέλευση; Οι κοινωνικές ανατροπές ποτέ δεν πραγματοποιούνται απλά με δημοψηφίσματα και εκλογές. Ο Γεώργιος Παπανδρέου και οι βρετανοί φρόντισαν ώστε οι εκλογές και το δημοψήφισμα να γίνουν το 1946 σε συνθήκες νοθείας, βίας και τρομοκρατίας με τα γνωστά αποτελέσματα.
Η επίκληση στην εθνική ενότητα είναι το άλλο στοιχείο που υπονόμευε τον κοινωνικό -ενάντια στην αστική τάξη- χαρακτήρα της ΕΑΜικής επανάστασης. Ο Δημήτρης Γληνός στην πασίγνωστη μπροσούρα Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ καλούσε «όλο το λαό να ενταχθεί σε μιαν ενιαία εθνική ενότητα, αφήνοντας για την ώρα κατά μέρος κάθε διαφορά πολιτική ή ιδεολογική που πηγάζει από τα μερικώτερα συμφέροντα των κοινωνικών τάξεων».
Με την απελευθέρωση το ΚΚΕ επιδιώκει τη δημιουργία «προσωρινής κυβέρνησης απ’ όλα τα εθνικά κόμματα και οργανώσεις που δέχονται την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας», που θα προκηρύξει δημοψήφισμα για το πολίτευμα (δημοκρατία ή βασιλεία) και εκλογές
Tον Αύγουστο του 1944 η ΚΕ δήλωνε ότι «το ΚΚΕ μ’ όλες τις δυσκολίες και τις προκλήσεις της αντίδρασης, διακηρύχνει άλλη μια φορά ότι θεωρεί τον συμμαχικό πόλεμο ενιαίο και αδιαίρετο, μένει και θα μένει πιστό στο πλευρό των μεγάλων συμμάχων». Η πίστη στους ενιαίους συμμαχικούς σκοπούς -παρά την πραγματικότητα που βοούσε- αφόπλιζε τις λαϊκές δυνάμεις πριν ακόμα συγκρουστούν με τον εχθρό. Ακόμα και στις 17 Δεκέμβρη, στο απόγειο των μαχών με τις βρετανικές δυνάμεις και την ελληνική αντίδραση το ΠΓ της ΚΕ σε απόφασή του δήλωνε ότι «διαμαρτύρεται για την επέμβαση της Μεγάλης Βρετανίας του Τσώρτσιλ, που μεταχειρίζεται τη μικρή σύμμαχο Ελλάδα σαν κατακτημένη επαρχία» ενώ σε άλλο σημείο «διαδηλώνει τη φιλία του λαού μας στη φιλελεύθερη και σύμμαχο Αγγλία». Συνεχίζει παρακάτω: «Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ απόλυτα σύμφωνο με τις διαλλακτικές προτάσεις του ΕΑΜ, που αποτελούν εγγυήσεις για τη ζωή και τη λευτεριά του λαού, καλεί όλο το λαό ν’ αγωνισθεί για να επιβληθούν οι όροι του ΕΑΜ και της ΚΕ του ΕΛΑΣ».
Στο μέσο της μάχης του Δεκέμβρη, όταν οι βρετανικές δυνάμεις βομβάρδιζαν ολόκληρες συνοικίες με τανκς και αεροπλάνα, όταν ήταν φανερό ότι επρόκειτο για μια ανελέητη πάλη για την εξουσία, το ΚΚΕ -τη στιγμή που τα μέλη του μαζί με το λαό της Αθήνας έδιναν ηρωικό αγώνα ζωής και θανάτου- «διαμαρτυρόταν», διακηρύσσοντας τη φιλία στη «φιλελεύθερο και σύμμαχο Αγγλία», προβάλλοντας «διαλλακτικές προτάσεις» και καλώντας σε αγώνα «για να επιβληθούν όροι»…
Η Κομμουνιστική Διεθνής και τα λαϊκά μέτωπα
«Ένωση των προοδευτικών δυνάμεων» ζητά ο Στάλιν μετά τη διάλυση της ΚΔ
Το πισωγύρισμα στη λογική των σταδίων και της αστικοδημοκρατικής επανάστασης έγινε η γενική κατεύθυνση της Κομμουνιστικής Διεθνούς στο όνομα της πάλης ενάντια στον φασισμό, με τη γραμμή των Λαϊκών Μετώπων και της συμμαχίας με αστικές «αντιφασιστικές» δυνάμεις. Τα πιο γνωστά αποτελέσματα ήταν οι λαϊκομετωπικές κυβερνήσεις σε Γαλλία και Ισπανία το 1936 με τη συμμετοχή των κομμουνιστικών κομμάτων που -παρά την τεράστια ριζοσπαστικοποίηση των εργατικών τάξεων των δύο χωρών- εναντιώθηκαν στην πραγματοποίηση στόχων με αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο, όπως εθνικοποιήσεις. Ο Μορίς Τορέζ (ηγέτης του γαλλικού ΚΚ) δήλωνε στις 10 Ιούνη 1936 -εν μέσω γενικής απεργίας διαρκείας- ότι «όσο είναι σημαντικό να καθοδηγούμε σωστά ένα κίνημα οικονομικών διεκδικήσεων, άλλο τόσο χρειάζεται να γνωρίζουμε πώς να το τερματίζουμε», ενώ στην Ισπανία το ΚΚ περιόρισε την επανάσταση σε αστικοδημοκρατικά πλαίσια με τη δολοφονική καταστολή των ριζοσπαστικών τάσεων του εργατικού κινήματος.
Μετά το ξέσπασμα του πολέμου και τη γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ, τα ΚΚ έπρεπε να υποταχθούν στη γραμμή του ενιαίου αγώνα των Συμμάχων απεμπολώντας κάθε επαναστατικό στόχο πέρα από την ήττα του Άξονα. Εμβληματική από αυτή την άποψη ήταν η αυτοδιάλυση της ΚΔ. Σε συνέντευξή του ο Ι. Β. Στάλιν στις 28 Μάη 1943 απαντούσε: «Η διάλυση της ΚΔ είναι σωστή και έγκαιρη γιατί διευκολύνει την οργάνωση της κοινής επίθεσης όλων των φιλελεύθερων εθνών ενάντια στον κοινό εχθρό -τον χιτλερισμό. […] Διευκολύνει το έργο των πατριωτών για την ένωση των προοδευτικών δυνάμεων στις χώρες τους, ανεξάρτητα από κομματικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, σ’ ένα ενιαίο εθνικοαπελευθερωτικό στρατόπεδο […]». Τα αποτελέσματα της «ένωσης των προοδευτικών δυνάμεων» φάνηκαν τον Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα.
Η ανάγκη επαναστατικού προγράμματος τότε και τώρα
Η ηρωική λαϊκή επαναστατική πάλη για την εξουσία στη μεταπολεμική Ελλάδα κατέληξε σε ήττα. Η πλευρά της ελληνικής αστικής τάξης και του βρετανικού ιμπεριαλισμού ήταν εξαρχής αποφασισμένη να πάρει πίσω την εξουσία που είχε ήδη ο εξεγερμένος λαός. Δεν δίστασαν να αιματοκυλίσουν τον ελληνικό λαό που με το σύνθημα «Λαοκρατία» ζητούσε την ανατροπή της αστικής εξουσίας.
Αντίθετα η πλευρά της εργατικής τάξης, των φτωχών αγροτών και της μαχόμενης νεολαίας, με πρωτοπορία τα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ έδωσαν τη μάχη απροετοίμαστοι ιδεολογικά και πολιτικά, με δισταγμούς, ταλαντεύσεις και συμβιβασμούς. Ο ηρωισμός, η αυτοθυσία και το επαναστατικό ένστικτο δεν στάθηκαν αρκετά, καθώς έλλειπε η προγραμματική και πολιτική αποφασιστικότητα, ενώ περίσσευαν οι αστικοδημοκρατικές αυταπάτες, η εθνική ενότητα, η ευπιστία στον ενιαίο συμμαχικό αγώνα, η θεωρία των σταδίων και η αναζήτηση ενός καθαρού καπιταλισμού ώριμου για σοσιαλιστική επανάσταση. Έλλειπαν με λίγα λόγια Οι Θέσεις του Απρίλη για την Ελλάδα της δεκαετίας του ‘40.
Η επαναστατική σύγκρουση του Δεκέμβρη, η ηρωική μάχη των κομμουνιστών και του λαού της Αθήνας είναι δική μας κληρονομιά. Ωστόσο δεν αρκεί η τιμητική αναφορά στις επαναστάσεις του παρελθόντος. Και σήμερα συγκροτούνται «λαϊκά μέτωπα» για την απόκρουση του φασισμού, και σήμερα κάποιοι δεν βλέπουν καπιταλισμό αλλά «τεχνοφεουδαρχικά κατάλοιπα», και σήμερα προκρίνεται η υπεράσπιση των «εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων», και σήμερα ξεκόβεται η πάλη για δημοκρατία από την πάλη ενάντια στο σύγχρονο ολοκληρωτικό καπιταλισμό. Αυτό που χρειάζεται για τη σημερινή κομμουνιστική αριστερά είναι οι δικές μας Θέσεις του Απρίλη.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν στο φύλλο 7-8 Δεκεμβρίου
Δεκεμβριανά: Το χρονικό μιας αναπόφευκτης σύγκρουσης για την εξουσία
