Μάκης Γεωργιάδης
Συμπληρώνονται φέτος, στις 17 Αυγούστου, 80 χρόνια από τις πιο ηρωικές μέρες της αντίστασης και της ΕΑΜικής εποποιίας. Ογδόντα χρόνια από τα πιο αιματοβαμμένα και ηρωικά μπλόκα, όπου το αίμα των αγωνιστών πότισε το χώμα. Τρανότερο παράδειγμα όλων το μπλόκο της Κοκκινιάς στις 17 Αυγούστου του 1944. Οι ναζί μαζί με δοσίλογους Έλληνες επιτέθηκαν στην εργατογειτονιά. Η Μάντρα της Κοκκινιάς παραμένει ακόμη και σήμερα το σύμβολο του αγώνα για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη.
Ήταν ξημερώματα της Παρασκευής 17 Αυγούστου του 1944 όταν οι Γερμανοί κατακτητές και οι ντόπιοι συνεργάτες τους απέκλεισαν όλες τις εισόδους και εξόδους της Νίκαιας, της εργατούπολης και προσφυγομάνας Κοκκινιάς. Περισσότεροι από 2.500 στρατιώτες, με την υποστήριξη των Ευζώνων των Ταγμάτων Ασφαλείας της δοσιλογικής κυβέρνησης Ράλλη, των μηχανοκίνητων τμημάτων της Αστυνομίας του διαβόητου Ν. Μπουραντά, αποσπασμάτων της βασιλικής χωροφυλακής με τη συνοδεία χαφιέδων, κουκουλοφόρων, καταδοτών και κάθε αποβράσματος της Νίκαιας και της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά, εισβάλλουν στην πόλη. Είναι οπλισμένοι βαριά. Με πολυβόλα, όλμους, μυδραλιοβόλα ακόμη και θωρακισμένα οχήματα.
Από τις τρεις τα χαράματα, ταγματασφαλίτες και καταδότες καλούν με τα χωνιά τους άντρες ηλικίας 14 ως 60 χρονών να συγκεντρωθούν στην πλατεία της Οσίας Ξένης. Όποιος δεν παρουσιάζεται, θα εκτελείται επί τόπου. Περισσότεροι από 25.000 κάτοικοι της μαρτυρικής συνοικίας συγκεντρώνονται και αρχίζει ένα άνευ προηγουμένου μακελειό με βασανισμούς, εκτελέσεις και κατόπιν πυρπόληση σπιτιών και πλιατσικολόγημα.
Στόχος είναι τα μέλη της αντίστασης. Του ΚΚΕ, του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, της ΟΠΛΑ, αλλά και αρκετοί που δεν είχαν οργανική ή άμεση σύνδεση με τις αντιστασιακές οργανώσεις. Οι καταδότες, ακόμη και χωρίς κουκούλες σε πολλές περιπτώσεις, υποδεικνύουν κάποιους από τους γονατισμένους στην πλατεία μαχητές, αγωνιστές, μέλη και στελέχη των οργανώσεων και οι Γερμανοί τους οδηγούν κατευθείαν στη Μάντρα για εκτέλεση. Μέχρι το μεσημέρι έχουν εκτελεστεί 72 αγωνιστές και αγωνίστριες στη Μάντρα. Άλλοι 42 στη συνοικία Αρμένικα καθώς και ακόμη 42 στο Σχιστό. Συνολικά, η Κοκκινιά θα θρηνήσει 315 από τα παιδιά της στην πιο τραγική και συνάμα ηρωική ημέρα της αντιστασιακής ιστορίας της. Το μένος των Ελλήνων συνεργατών των Γερμανών, όπως των αξιωματικών των Ταγμάτων, Πλιτζανόπουλου και Σγουρού ή των «Μπουραντάδων», είναι μεγαλύτερο και από αυτό των κατακτητών.
Σύμφωνα τόσο με τις γραπτές όσο και με τις προφορικές μαρτυρίες όσων επέζησαν της σφαγής, το μπλόκο ήταν αναμενόμενο και οι οργανώσεις βρίσκονταν σε επαγρύπνηση. Άλλωστε είχε προηγηθεί μια σειρά ανάλογων αιματηρών μπλόκων στην Καισαριανή, την Καλογρέζα, τον Βύρωνα, το Παγκράτι, το Αιγάλεω και φυσικά απίστευτες σφαγές στην ύπαιθρο. Οι συνοικίες αυτές και ειδικότερα η Κοκκινιά δεν είχαν επιλεγεί τυχαία. Η Νίκαια συμμετείχε σχεδόν καθολικά στην Αντίσταση και εκεί υπήρχε και δραστηριοποιούνταν ένας από τους μεγαλύτερους πυρήνες πόλης του ΕΑΜικού κινήματος.
Παρότι ήταν φανερό πως οι ναζί έχαναν τον πόλεμο προχώρησαν σε άγρια μπλόκα κατά της Αριστεράς
Στην Κοκκινιά είχε διεξαχθεί και η πρώτη μάχη του ΕΛΑΣ σε αστική περιοχή στις 4-8 Μαρτίου 1944, όταν κατακτητές και ταγματασφαλίτες είχαν επιχειρήσει και τότε να κάνουν μπλόκο. Η σθεναρή αντίσταση της εργατούπολης και όσων ελαφρά οπλισμένων δυνάμεων διέθετε ο ΕΛΑΣ στην περιοχή απέκρουσαν την επίθεση και προκάλεσαν και σημαντικές απώλειες στον εχθρό. Από εκείνη την ημέρα η πόλη κινούνταν στο ρυθμό μιας προαναγγελθείσας σφαγής. Καθώς οι ναζί υποχωρούσαν σε όλα τα μέτωπα, ο ίδιος ο Χίτλερ είχε εκδώσει διαταγή για τρομοκρατικά αντίποινα στις πόλεις προκειμένου να καμφθεί διά της κτηνώδους βίας η αντίσταση και το ηθικό των αμάχων. Ταυτόχρονα οι απελπισμένες απόπειρες του Γ΄ Ράιχ για επιβίωση έναντι των συμμαχικών δυνάμεων περιλάμβαναν την ακραία εκμετάλλευση των εργατικών πληθυσμών μέσω της καταναγκαστικής εργασίας σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το ίδιο έκαναν και στην περίπτωση της Κοκκινιάς.
Όταν τελείωσε το μακελειό και το αίμα των εκτελεσμένων είχε πλημμυρίσει κυριολεκτικά τη Μάντρα δημιουργώντας ένα πηχτό και απόκοσμο στρώμα ματωμένης λάσπης, οι κατακτητές έβαλαν ανά τετράδες περίπου 8.000 άντρες της Κοκκινιάς και με ταχύ στρατιωτικό βηματισμό άρχισαν να τους οδηγούν προς το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Ο λαός που με τους αγώνες του και τις απεργίες εν μέσω κατοχής είχε ακυρώσει στην πράξη την αναγκαστική επιστράτευση στα στρατόπεδα εργασίας, βρισκόταν στο στόχαστρο τόσο από τους Γερμανούς όσο και από τους δωσίλογους. Οι ηρωικές γυναίκες της Κοκκινιάς προσπάθησαν να ακολουθήσουν, αλλά με τη βία και ακόμη και με πυροβολισμούς οι Γερμανοί ξέκοψαν τη φάλαγγα κι έφτασαν στο Χαϊδάρι. Την επόμενη ημέρα από το σταθμό του Ρουφ αναχώρησαν για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας και της Πολωνίας, περίπου 1.800 άνθρωποι φορτωμένοι σαν τσαμπιά σε μια αμαξοστοιχία. Από αυτούς πολλοί δεν γύρισαν ποτέ πίσω, δίνοντας μια ακόμη πιο δραματική διάσταση στα γεγονότα του Αυγούστου του 1944.
Το απαράμιλλο θάρρος και ο ηρωισμός των αντρών και γυναικών της εργατούπολης της Νίκαιας που βάδιζαν προς το εκτελεστικό απόσπασμα φωνάζοντας στους υπόλοιπους να έχουν ψηλά το κεφάλι, να μη φοβούνται, να συνεχίσουν τον αγώνα και πως οι ίδιοι δεν θα προδώσουν κανέναν, αποτελεί μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της Αντίστασης και της ατσάλινης κομμουνιστικής ηθικής που σμιλευόταν εκείνα τα χρόνια. Η αντίσταση και το πάθος για την ελευθερία και την επαναστατική ανατροπή δυνάμωσαν και άπλωσαν περισσότερες ρίζες. Ωστόσο, το επόμενο κεφάλαιο μετά την απελευθέρωση θα καταστεί τραγικό λόγω των τακτικών σφαλμάτων και των στρατηγικών αδυναμιών της ηγεσίας τόσο του ΕΑΜ όσο και του ΚΚΕ ως βασική συνιστώσα του.
Τα μπλόκα αποτέλεσαν στην ουσία μια οργανωμένη προσπάθεια της εγχώριας αντίδρασης και της αστικής τάξης να αποκτήσουν το πλεονέκτημα ενόψει της απελευθέρωσης. Άλλωστε η ήττα του Άξονα ήταν ήδη προδιαγεγραμμένη και μη αναστρέψιμη. Το στρατόπεδο της αντίδρασης, γαλουχημένο με τον αντικομμουνισμό του Ιδιώνυμου και των δικτατοριών του Μεσοπολέμου, με προεξάρχουσα αυτή του Μεταξά, δεν θα άφηνε την εξουσία να χαθεί αμαχητί. Και δυστυχώς αυτό το κομμάτι του πληθυσμού δεν ήταν τόσο μικρό όπως επί δεκαετίες παρουσιαζόταν. Οι Γερμανοί είχαν κάθε λόγο να υποστηρίξουν τους δοσίλογους στον αδυσώπητο ταξικό πόλεμο, καθώς και οι ίδιοι είχαν συμφέροντα. Τόσο άμεσα όσο και για τα σχέδια τους για τη μεταπολεμική εποχή. Με έναν τρόπο τα μπλόκα στις γειτονιές της Αθήνας και τα ολοκαυτώματα στην ύπαιθρο αποτέλεσαν το πρελούδιο του εμφυλίου που ερχόταν, με κορυφαίο σταθμό τα Δεκεμβριανά. Η αστική τάξη αποδείχτηκε αποφασισμένη και έτοιμη από καιρό…
