Νίκος Πελεκούδας
Τον Μάη του 1944 συγκλήθηκε στο Λίβανο το ομώνυμο συνέδριο από εκπροσώπους των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων -υπό την εποπτεία των Άγγλων- που θα καθόριζε την μεταπολεμική εξουσία στην Ελλάδα. Οι απαράδεκτες υποχωρήσεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ παρά τη μεγαλειώδη αντίσταση στην κατοχή και την εξέγερση στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις στη Μέση Ανατολή άνοιξαν τον δρόμο στην αντίδραση, οδηγώντας στον ερχομό των Άγγλων και στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» στη μεταπολεμική Ελλάδα.
Χρονολόγιο
1941, 10 Οκτωβρίου – Ίδρυση Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης στη Μ. Ανατολή
1943, 28 Νοεμβρίου έως 1 Δεκεμβρίου – Διάσκεψη Τεχεράνης
1944, 10 Μαρτίου, Ίδρυση ΠΕΕΑ – «Κυβέρνηση του βουνού»
1944, 25 Μαρτίου έως 24 Απριλίου – Εξέγερση στις ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής
1944, 17 έως 20 Μαΐου 1944 – Συνέδριο του Λιβάνου
Από τις 17 έως τις 20 Μάη 1944 συνήλθε στη Βηρυτό, στο ξενοδοχείο «Δάσος της Βουλώνης», σύσκεψη των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων και αντιστασιακών οργανώσεων, γνωστή ως «Συνέδριο του Λιβάνου». Στη σύσκεψη, εκπροσωπήθηκαν, ουσιαστικά, δυο παρατάξεις. Από τη μια μεριά, ήταν η παράταξη του ΕΑΜικού κινήματος που εξέφραζε και την πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Τα ¾ της επικράτειας ελέγχονταν από την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης-ΠΕΕΑ, γνωστή ως «κυβέρνηση του βουνού», που είχε ιδρυθεί στις 10 Μάρτη 1944. Στη σύσκεψη εκπροσώπησαν την ΠΕΕΑ οι Αλέξανδρος Σβώλος (πρόεδρος), Άγγελος Αγγελόπουλος, Νικόλαος Ασκούτσης, από το ΕΑΜ οι Μιλτιάδης Πορφυρογέννης, Στέφανος Σαράφης, Δημήτρης Στρατής και από το ΚΚΕ ο Πέτρος Ρούσος, μέλος του ΠΓ της ΚΕ.
Από την άλλη ο αστικός πολιτικός κόσμος, που αποτελούνταν από κόμματα – σφραγίδες και πολιτικούς που είχαν εγκαταλείψει την Ελλάδα με την είσοδο των δυνάμεων του άξονα ή που είχαν μείνει στη χώρα, χωρίς όμως ποτέ να συμμετάσχουν στο αντιστασιακό κίνημα. Οι μόνοι ίσως που είχαν κάποιο έρεισμα στο λαό, ήταν οι αντιπρόσωποι του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ. Την οργάνωση του συνεδρίου είχε αναλάβει ο Γεώργιος Παπανδρέου, μετά από παρέμβαση των Άγγλων, ως πρόεδρος της νέας εξόριστης κυβέρνησης από τις 26 Απριλίου 1944.
Βασικός της στόχος της σύσκεψης ήταν η δέσμευση όλων των παραγόντων -και του ΕΑΜ- για τη συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας αμέσως μετά την αποχώρηση των Ναζί από την Ελλάδα. Τις εργασίες παρακολούθησε βρετανική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον πρέσβη στην Ελλάδα Λίπερ.
Ο Γ. Παπανδρέου επιτέθηκε σφοδρά στο ΕΑΜ κατηγορώντας το πως φταίει για τις θηριωδίες των ναζί!
Με την έναρξη του Συνεδρίου ο Παπανδρέου επιτέθηκε σφοδρά στους εκπροσώπους του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ κατηγορώντας τους πως αυτοί φταίνε για τις θηριωδίες των ναζί την προηγούμενη χρονιά, γιατί τους προκάλεσαν με τη δράση τους! Ζητούσε τη διάλυση του ΕΛΑΣ και την απορρόφησή του σε έναν νέο εθνικό στρατό, την καταδίκη της εξέγερσης των ελληνικών στρατευμάτων της Μέσης Ανατολής και φυσικά τη δημιουργία εθνικής κυβέρνησης. Παρά τον εκνευρισμό και την αγανάκτηση των αντιπροσώπων του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ θα υπάρξει συμφωνία. Οι βασικές αποφάσεις της με την υπογραφή του λεγόμενου Εθνικού Συμβολαίου ήταν η «καταδίκη του στασιαστικού κινήματος, τιμωρία των υποκινητών, ανασύνταξις και πειθάρχησις των ενόπλων ελληνικών δυνάμεων της Μέσης Ανατολής», η δημιουργία εθνικού στρατού, «η κατάργησις της εαμικής τρομοκρατίας εις την ελληνικήν ύπαιθρον», «η εξασφάλισις κατά την προσεχή από κοινού μετά των Συμμαχικών δυνάμεων απελευθέρωσιν της πατρίδος, της τάξεως και της ελευθερίας, του ελληνικού λαού εις τρόπον ώστε απηλλαγμένος και υλικής και ψυχολογικής βίας, να αποφασίση κυριαρχικώς και δια το πολίτευμα, και δια το κοινωνικό καθεστώς, και δια την κυβέρνηση της αρεσκείας του». Προβλέπονταν επιβολή κυρώσεων κατά «των προδοτών της πατρίδας» γενικά.
Καμιά αναφορά δεν υπήρχε για τη μέχρι τότε Εθνική Αντίσταση, προφανώς γιατί αυτή είχε βασικά στηριχτεί στο ΕΑΜ το οποίο και καταγγέλλεται για τρομοκρατία, καμιά σαφής αναφορά επίσης για τα Τάγματα Ασφαλείας. Το ΕΑΜ θα έπαιρνε το 25% των υπουργείων και όχι το 50% όπως αρχικά διεκδικούσε.
Σε ό,τι όμως αφορά την εξέγερση των στρατιωτών και ναυτών της Μέσης Ανατολής χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Η εξέγερση διήρκεσε από τις 25 Μαρτίου μέχρι τις 24 Απριλίου, όταν και καταστέλλεται από τους Άγγλους και την κυβέρνηση Σ. Βενιζέλου. Η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ) που έχει συγκροτηθεί τρία χρόνια πριν με παρακλάδια της την ΑΟΝ (Ναυτικό) και ΑΟΑ (Αεροπορία) είναι το κέντρο της εξέγερσης. «Μεταφράζει» με όρους μάχης τη συγκρότηση της κυβέρνησης του βουνού. Η συγκρότηση εθνικής κυβέρνησης με βάση την ΠΕΕΑ ήταν το κεντρικό της αίτημα, συνοδευόμενο και από τη διεκδίκηση ανέλιξης στην ιεραρχία δημοκρατικών αξιωματικών κ.τ.λ. Καταλήψεις κτιρίων, πολεμικών πλοίων, στρατοπέδων λαμβάνουν χώρα, οδηγούν στην παραίτηση Τσουδερού από την κυβέρνηση, ενώ το κίνημα στις διεκδικήσεις του ριζοσπαστικοποιείται ακόμα πιο πολύ. Στις αρχές Απρίλη ζητά κυβέρνηση ΠΕΕΑ.
Τέτοια ήταν η κατάσταση που είχε διαμορφωθεί, ώστε ο Λίπερ στις 7 Απρίλη τηλεγραφούσε απόρρητα στο υπουργείο Εξωτερικών της Αγγλίας ότι «τα όσα διαδραματίζονται μεταξύ των Ελλήνων δεν αποτελούν τίποτε λιγότερο από επανάσταση».
Οι μαζικές κινητοποιήσεις κι η εξέγερση στις Ένοπλες Δυνάμεις μακριά από το ελληνικό έδαφος, στην «έδρα» των Άγγλων και της βασιλικής ελληνικής κυβέρνησης, έδειχναν τι μπορούσε να επακολουθήσει στην απελευθερωμένη Ελλάδα. Σε συνδυασμό με τη δύναμη της ΠΕΕΑ συνηγορούσε και ενίσχυε τις αντικειμενικές δυνατότητες για την ύπαρξη μιας άλλης εξουσίας.
Το ΕΑΜ, το ΚΚΕ συγκεκριμένα, οδηγήθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες ήττες του, με όλους τους πραγματικούς συσχετισμούς στο πεδίο της αντίστασης υπέρ του. Η αρχική οργή στην Ελλάδα για τις αποφάσεις του Λιβάνου θα μετατραπεί στη συνέχεια σε πλήρη αποδοχή των όρων. Το ίδιο το ΚΚΕ αργότερα μίλησε για λάθη, επιδερμικά και χωρίς σαφή αιτιολόγηση. Οι δεσμεύσεις της 6ης Ολομέλειας του 1934 για την ολοκλήρωση του αστικοδημοκρατικού σταδίου με «υγιείς» εθνικές δυνάμεις που επιβεβαιώθηκαν και μέσα στην κατοχή, είναι η βάση ερμηνείας όλης της πολιτικής του ΚΚΕ στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1940. Η διεθνής κατάσταση με τη διάσκεψη της Τεχεράνης (Δεκέμβριος 1943), προπομπός της διάσκεψης της Γιάλτας, ήδη διαμόρφωνε μια κατάσταση συμβιβασμών για τους Έλληνες κομμουνιστές, όχι όμως νομοτελειακά όπως αποδείχτηκε και σε άλλα παρτιζάνικα κινήματα.
Το 1944 ήταν η χρονιά που κορυφώθηκε ο αγώνας ενάντια στους ναζί κατακτητές κι έμπαινε εμφατικά το ζήτημα της εξουσίας. Τι κοινωνικό σύστημα και πολίτευμα θα υπήρχε και ποιοι θα κυβερνούσαν στην απελευθερωμένη Ελλάδα; Αυτή την κατάσταση αντιμετώπισαν οι αστικές δυνάμεις αποτελεσματικά για τα δικά τους συμφέροντα με το Συνέδριο του Λιβάνου. Αυτή την ευκαιρία απαρνήθηκε το ΚΚΕ παρά τις αντικειμενικές δυνατότητες.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν (25.05.24)
