Κώστας Δικαίος
Οι Δυτικοί ιμπεριαλιστές στηρίζουν το Ισραήλ όχι γιατί απειλείται η ύπαρξη του από τη Χαμάς αλλά γιατί θέλουν να στείλουν ένα μήνυμα σε όλο τον πλανήτη ότι η δική τους τάξη πραγμάτων δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Κίνα και Ρωσία θα εκμεταλλευθούν την κρίση ώστε να καταγγείλουν την αποτυχία της πολιτικής της Δύσης στη Μέση Ανατολή.
Τα τρία νέα – και καίρια – δεδομένα
Μετά την επίθεση της Χαμάς, στις 7 Οκτωβρίου, ο Νετανιάχου διατράνωσε τη θέληση του κράτους-δολοφόνου του Ισραήλ να «αλλάξει τα πάντα στη Μέση Ανατολή»! Πράγματι η περιοχή – όπως και πολλές ακόμα στον κόσμο – βρίσκεται σε μια διαδικασία μετάβασης και αλλαγών. Όχι βέβαια γιατί το αποφάσισε ο Νετανιάχου, αλλά γιατί η κρίση και ο ανταγωνισμός του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού-καπιταλιστικού συστήματος διαμορφώνει νέα δεδομένα στον πλανήτη.
Το πρώτο ζήτημα που τίθεται και επηρεάζει άμεσα την περιοχή είναι η μεταφορά του κέντρου της παγκόσμιας οικονομίας προς την Ανατολή (Κίνα, Ινδία, Ινδονησία κ.λπ.), πράγμα που απαξιώνει σε ένα βαθμό τον ευρωατλαντικό οικονομικό άξονα (ΗΠΑ-Ευρώπη) και ισχυροποιεί ένα ευρασιατικό άξονα μέσω του κινεζικού «Νέου Δρόμου του Μεταξιού», μέρος του οποίου είναι και η Μέση Ανατολή.
Τίθεται όμως και ένα δεύτερο ζήτημα: Τα πετροδολάρια των χωρών της Μέσης Ανατολής πρέπει να επενδυθούν έτσι ώστε να ανταποκριθούν στις νέες συνθήκες της μετα-αμερικανικής εποχής και της μετά τον άνθρακα οικονομίας. Τα Βασίλεια του Κόλπου καλούνται να χρησιμοποιήσουν τις «τελευταίες» δεκαετίες της πετρελαϊκής εποχής για να επανεκκινήσουν τις οικονομίες τους με κατεύθυνση την τεχνολογία, τις ανανεώσιμες πηγές και τον τουρισμό.
Η επίθεση της Χαμάς έθεσε και ένα τρίτο ζήτημα: Η ταξική πάλη ανέτρεψε τις υπό διαμόρφωση ισορροπίες στη Μέση Ανατολή. Το Ισραήλ – ο χωροφύλακας των ιμπεριαλιστών από την ίδρυσή του – αντιλαμβάνεται ότι η ήδη υπάρχουσα αλλαγή του συσχετισμού δύναμης και η αλλαγή στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα μπορεί να αδυνατίσει τη στήριξή του από τους Δυτικούς και επομένως να καταστεί ευάλωτο στην περιοχή. Γι’ αυτό επιτίθεται λυσσασμένα.
Η συνεχιζόμενη σφαγή των Παλαιστινίων στη Γάζα από το κράτος-δολοφόνο του Ισραήλ δημιουργεί νέα δεδομένα και στο συνολικό γεωπολιτικό σκηνικό.
Όταν ο Τραμπ ανέβηκε στην εξουσία, το 2016, αποχώρησε μονομερώς από τη συμφωνία για τα πυρηνικά με το Ιράν και επεδίωξε να συγκροτήσει ένα αντι-ιρανικό άξονα με επικεφαλής το Ισραήλ, ώστε να το περιορίσει ακόμα και με στρατιωτικά μέσα. Σε αυτή την περίοδο, η Σαουδική Αραβία ήρθε σε σύγκρουση με το Ιράν σε μια σειρά μέτωπα –από τη Συρία, όπου το Ιράν στήριξε τον Άσαντ (σε αντίθεση με τη Σ. Αραβία, που στήριξε κομμάτια της αντιπολίτευσης), τον Λίβανο και την Υεμένη, όπου το Ιράν στήριξε τους Χούθι. Στα πλαίσια της δημιουργίας αυτού του άξονα, ο Τραμπ προώθησε τις λεγόμενες Συμφωνίες του Αβραάμ, στις οποίες εντάχθηκαν τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν, το Σουδάν και το Μαρόκο. Προέβλεπαν την εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ διαμορφώνοντας έναν θανάσιμο κίνδυνο για το Ιράν. Το δε Ριάντ, αν και δεν προσχώρησε σε αυτές, σαφώς συμμετείχε στο αντιιρανικό τόξο.
Γενικά, η προσπάθεια των ΗΠΑ μάλλον απέτυχε, υπό την έννοια ότι η Υεμένη βάλτωσε και τελικά οι Χούθι επικράτησαν, ενώ στη Συρία και το Ιράκ η επιρροή του Ιράν αυξήθηκε και σταθεροποιήθηκε. Σε αυτό το φόντο, όταν ανέβηκε στην ηγεσία των ΗΠΑ ο Μπάιντεν επεδίωξε σαφώς μια απεμπλοκή των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή. Με την αποχώρηση από το Αφγανιστάν και τη σύναψη της συμφωνίας AUKUS στον Ειρηνικό, ήθελε να δείξει ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει πλέον να εστιάσουν στο μέτωπο της Κίνας, αφήνοντας τη διευθέτηση περιοχών όπως η Μέση Ανατολή στη συνεννόηση των περιφερειακών δυνάμεων.
Ωστόσο, η ταπεινωτική αποχώρηση από το Αφγανιστάν και η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία έθεσε το ερώτημα αν έχει υπονομευθεί η αμερικανική κυριαρχία. Όλα τα παραπάνω, εξάλλου, οδήγησαν την Κίνα και τη Ρωσία να καλύψουν το κενό που άφηναν οι ΗΠΑ σε σημαντικές περιοχές του πλανήτη, όπως Αφρική και Μέση Ανατολή. Με αυτήν την έννοια, εξηγούνται τα βήματα των μοναρχιών του Κόλπου προς μια κατεύθυνση διαμόρφωσης νέων ισορροπιών στη Μέση Ανατολή σε μια προσπάθεια συνεννόησης όπου είναι δυνατόν, ακόμα και με το Ιράν.
Έτσι, τον Μάρτιο του 2023 συνάπτεται η συμφωνία Ιράν και Σαουδικής Αραβίας με την μεσολάβηση της Κίνας. Αποτελεί μια επιτυχία του Πεκίνου, που αναλαμβάνει πέρα από οικονομικές και πολιτικές πρωτοβουλίες και μάλιστα σε μια περιοχή όπου η κυριαρχία των ΗΠΑ ήταν αδιαμφισβήτητη. Επίσης, με τις «ευλογίες» του τέσσερα κράτη της Μέσης Ανατολής – Αίγυπτος, Ιράν, Σαουδική Αραβία και ΗΑΕ – έλαβαν πρόσκληση εισόδου στο μπλοκ των BRICS. Παράλληλα, η Σαουδική Αραβία παρακολουθεί τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) (το λεγόμενο Ασιατικό ΝΑΤΟ), όπου ήδη το Ιράν είναι μέλος.
Από την πλευρά της, η Ρωσία διατηρεί ιδιαίτερες σχέσεις τόσο με το Ιράν – ειδικά μετά τη στρατιωτική συνεργασία στον πόλεμο της Ουκρανίας – με τις προσπάθειες δημιουργίας εμπορικού δρόμου Βορρά- Νότου που θα συνδέει τον Περσικό με τη Ρωσία και τη συνεργασία στη Συρία όσο και με τη Σαουδική Αραβία με την οποία συνεργάζεται στον OPEC+ για τη διαμόρφωση των διεθνών τιμών του πετρελαίου.
Αλλά η Σαουδική Αραβία έχει και μια άλλη προτεραιότητα σε σχέση με την προσπάθεια να χαράξει έναν ρόλο και για την εποχή μετά το πετρέλαιο, κυρίως με τον μετασχηματισμό της χώρας σε κόμβο τεχνολογίας και τουρισμού (βλέπε ποδόσφαιρο). Η Oxagon είναι μια πλωτή πόλη στην Ερυθρά Θάλασσα που θα αποτελεί πρότυπο βιομηχανικό και εμπορικό κόμβο, συμπληρωματικό στη Neom: την «πράσινη» περιοχή του μέλλοντος, που κατασκευάζει η πετρελαιοπαραγωγός Σαουδική Αραβία. Όλα αυτά βέβαια δεν μπορούν να είναι βιώσιμα αν δεν ενταχτούν σε διεθνείς πρωτοβουλίες της μορφής του κινεζικού «Νέου Δρόμου του Μεταξιού».
Σε αυτό το φόντο, ο Μπάιντεν, αντιλαμβανόμενος τη σημασία της κινεζικής και ρωσικής επιρροής επέστρεψε τον Σεπτέμβριο, επέστρεψε με δυο προτάσεις που θα ανέτρεπαν το σκηνικό. Η πρώτη αφορούσε τη συμφωνία ανάμεσα σε Ισραήλ και Σαουδική Αραβία σε μια προσπάθεια αναβίωσης και επέκτασης των Συμφωνιών του Αβραάμ – μια εξέλιξη που αναμφισβήτητα υποβάθμιζε τη συμφωνία Τεχεράνης-Ριάντ και έθετε το Παλαιστινιακό στο περιθώριο. Ο Σαουδάραβας μονάρχης μπιν Σαλμάν θεώρησε ότι μπορούσε να προχωρήσει σε μια συμφωνία με το Ισραήλ με τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ όπως είχε κάνει πριν με το Ιράν με τη διαμεσολάβηση της Κίνας και, πατώντας σε δυο βάρκες, να αποτελέσει προνομιακή περιφερειακή δύναμη τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για την Κίνα.
Έτσι, ο Μπάιντεν προσπάθησε να κάνει πιο δελεαστική τη συμφωνία προωθώντας μια δεύτερη πρόταση. Στη σύνοδο κορυφής της G20 στην Ινδία, ΗΠΑ, Ινδία, Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ, Ιταλία, Γαλλία και ΕΕ ανακοίνωσαν μια νέα εμπορική οδό (IMEC) που σκοπεύει να συνδέσει την Ινδία με τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη με λιμάνια και σιδηροδρομικές γραμμές, αγωγούς υδρογόνου και οπτική ίνα για μεταφορά δεδομένων, σε άμεση αντιπαράθεση με στις φιλοδοξίες της Κίνας και τον «Νέο Δρόμο του Μεταξιού. Σημειώνεται πως ο IMEC θα συνδέει Ινδία, ΗΑΕ, Σ. Αραβία, Ιορδανία, Ισραήλ και Ιταλία ή Γαλλία, ενώ ο Ινδός ηγέτης Μόντι, κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα, ανέφερε και τον Πειραιά ως πύλη εισόδου.
Είναι προφανές ότι οι εξελίξεις που προωθούσαν οι Δυτικοί ιμπεριαλιστές προϋπέθεταν τις Συμφωνίες του Αβραάμ και επομένως θα έβαζαν ταφόπλακα στο Παλαιστινιακό. Αυτός ήταν ο βασικός λόγος για την απόφαση και την επιλογή της χρονικής στιγμής για την εκδήλωση της επίθεσης της Χαμάς, η οποία τορπίλισε, προς το παρόν, τα σχέδια των ΗΠΑ. Για μια ακόμα φορά, οι ιμπεριαλιστές υποτίμησαν την ταξική πάλη.
Επίσης, η απάντηση του Ισραήλ – σφαγή των Παλαιστινίων στη Λωρίδα της Γάζας – συσπείρωσε αναγκαστικά τον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο τόσο σε επίπεδο λαϊκών μαζών, κάτι αναμενόμενο όσο και σε επίπεδο ηγεσιών – πράγμα καθόλου δεδομένο, αφού πολλές φορές στην ιστορία έχουν προδώσει το παλαιστινιακό κίνημα. Ωστόσο, καθώς οι Παλαιστίνιοι πολεμούν, αυτές οι χώρες αναγκάζονται να υπερασπιστούν την παλαιστινιακή υπόθεση για να μην προκαλέσουν το λαϊκό αίσθημα, δεδομένου ότι εύκολα ο θυμός των μαζών για τα εγκλήματα του Ισραήλ μπορεί να μετατραπεί σε κοινωνική έκρηξη ενάντια στις ίδιες τους τις κυβερνήσεις για τις αντιλαϊκές πολιτικές που ακολουθούν στο εσωτερικό των χωρών τους. Από την άλλη, αυτές οι χώρες έχοντας δεχτεί διαδοχικά κύματα παλαιστίνιων προσφύγων δεν θέλουν περισσότερα, ειδικά αν αυτά περιλαμβάνουν ριζοσπαστικοποιημένους μαχητές
.
Ο ρόλος του «Άξονα της Αντίστασης»
Η γενίκευση του πολέμου εξαρτάται από τη Δύση
Ο αποκαλούμενος «Άξονας της Αντίστασης» περιλαμβάνει τις Μονάδες Λαϊκής Κινητοποίησης που ελέγχουν το νότιο Ιράκ, τους Φρουρούς της Επανάστασης στην Συρία (που βοήθησαν τον Άσαντ), την Χεζμπολάχ στο νότιο Λίβανο και τους Χούθι στην Υεμένη. Στον Λίβανο, η Χεσμπολάχ αν και το προηγούμενο διάστημα ήρθε σε συμφωνία με το Ισραήλ για τον καθορισμό ΑΟΖ και την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου (με την διαμεσολάβηση Μπάιντεν), βρίσκεται ήδη τώρα σε συνοριακές αψιμαχίες με το Ισραήλ. Στην Συρία και το Ιράκ υπάρχουν επίσης ανταλλαγές πυρών με τις δυνάμεις ΗΠΑ και Ισραήλ. Οι Χούθι απειλούν να μπλοκάρουν την Ερυθρά Θάλασσα από την οποία – μέσω Σουέζ – διέρχεται το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ, προκαλώντας προβλήματα στην ναυσιπλοΐα και εκτινάσσοντας το κόστος των μεταφορών. Το δε Ιράν θα μπορούσε να μπλοκάρει και τα Στενά του Ορμούζ προκαλώντας ασφυξία στην παγκόσμια οικονομία.
Η επέκταση του πολέμου είναι πιθανή, αλλά αυτό θα εξαρτηθεί από το εύρος της απάντησης του Ισραήλ και όχι από τις διαθέσεις του «Άξονα της Αντίστασης» ο οποίος θα προτιμούσε να περιορισθούν οι επιπτώσεις της κρίσης. Παράλληλα, τα αεροπλανοφόρα των ΗΠΑ στην Μεσόγειο, καθώς και η νέα ναυτική επιχείρηση για τον έλεγχο της Ερυθράς Θάλασσας, στέλνουν μήνυμα στο Ιράν και στις επιρροές του να μην εμπλακούν στη σύγκρουση και έμμεσα σε Ρωσία και Κίνα να μην στηρίξουν το Ιράν. Κι αυτό, ενώ στη Συρία ο Άσαντ προσπαθεί να ανοίξει τον δρόμο για τη διαδικασία ανοικοδόμησης άρα και για τα μεγάλα κατασκευαστικά συμβόλαια. Όχι τυχαία, οι μοναρχίες του Κόλπου, που είχαν στηρίξει αρχικά την αντιπολίτευση, άνοιξαν πάλι για τη Συρία την πόρτα του Αραβικού Συνδέσμου.
Ο ρόλος της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή
Η Τουρκία στην Συρία εξακολουθεί να θέλει να εξαλείψει τον υπαρξιακό γι’ αυτήν κίνδυνο των Κούρδων με στρατιωτική επέμβαση. Ωστόσο, δεν συμφωνούν ούτε η Ρωσία ούτε το Ιράν, αλλά ούτε οι ΗΠΑ (που έχουν συμμαχήσει με τους Κούρδους και ελέγχουν ένα τμήμα της Συρίας που περιλαμβάνει και τις πετρελαιοπηγές της). Μάλιστα, μετά την πρόσφατη κατάρριψη ενός τουρκικού drone από τις ΗΠΑ, επειδή πλησίασε τις αμερικανικές θέσεις, ο Ερντογάν έξαλλος καταδίκασε τόσο τη σφαγή στη Γάζα όσο και τις σχετικές δηλώσεις του Μπάιντεν, τις οποίες χαρακτήρισε απειλή για την εθνική ασφάλεια της Τουρκίας, βάζοντας στο ίδιο κάδρο τις ΗΠΑ και το Ισραήλ! Συνολικά, η στάση της Άγκυρας καθορίζεται από την προσπάθειά της να εμφανιστεί ως ισχυρή περιφερειακή δύναμη με ερείσματα στο μουσουλμανικό τόξο και μάλιστα σε έναν πολυπολικό κόσμο που διαμορφώνεται σε αντίθεση με τους Δυτικούς ιμπεριαλιστές. Επομένως δεν θα μπορούσε να συνταχθεί με τη Δύση σε αυτή τη φάση.
Στο μεταξύ, η περιοχή της ΝΑ Μεσογείου, πέρα από τους υδρογονάνθρακες που ανακαλύφθηκαν σε μια σειρά χώρες, αποτελεί και έναν κόμβο από τον οποίο θα περάσουν αρκετοί νέοι ενεργειακοί και εμπορικοί δρόμοι. Οι συμμαχίες που θα διαμορφωθούν αποτελούν πεδίο σφοδρής αντιπαράθεσης και η εθνοκάθαρση στην Γάζα διευκολύνει το Ισραήλ στην χάραξη δρόμων και αγωγών, ενώ εντείνεται και ο ελληνοτουρκικός ανταγωνισμός. Ασφαλώς, χωρίς την Τουρκία καμμιά συμφωνία για ΑΟΖ δεν μπορεί να είναι σταθερή. Αλλά και το ζήτημα της διέλευσης αγωγών, καλωδίων και θαλάσσιων δρόμων δεν μπορεί να αφήνει έξω την Τουρκία. Ωστόσο, η προσέγγιση Τουρκίας και Ισραήλ έχει δεχθεί τώρα ισχυρό πλήγμα.