Σήφης Καυκαλάς | Άγγελος Χάγιος
Το Πολυτεχνείο αποτέλεσε αποκορύφωμα μιας αγωνιστικής ωρίμανσης πεντέμισι πέτρινων χρόνων. Παρά την αγωνιστική ενότητα, μέσα στο μαχόμενο κίνημα υπήρξε έντονη διαπάλη ανάμεσα σε δύο τακτικές: Γραμμή συμμαχίας με αστικές αντιχουντικές δυνάμεις με στόχο την αποκατάσταση του κοινοβουλευτισμού ή γραμμή ανατροπής της δικτατορίας με κοινωνικό και πολιτικό μέτωπο σύγκρουσης με τη χούντα και το σύστημα που τη στήριζε; Η εξέλιξη της αντιπαράθεσης και η επίδρασή της τότε και κατοπινά.
Η δυναμική του Πολυτεχνείου
Η δυναμική της εξέγερσης που συγκινεί 50 χρόνια τώρα τον μαχόμενο λαό και τη νεολαία δεν πηγάζει μεταφυσικά από τον «μύθο του Πολυτεχνείου». Ανανεώνεται διαρκώς από το γεγονός ότι τα μηνύματα αξιοπρέπειας και ελπίδας της εξέγερσης είναι δραματικά επίκαιρα και στην εποχή μας. Με την πράξη και το παράδειγμά του, το αντιδικτατορικό κίνημα δείχνει τον δρόμο σε λαό και νεολαία να μην σκύβουν το κεφάλι στην εξουσία, να σηκώνουν το ανάστημα απέναντι στο καθεστώς του φόβου και του ολοκληρωτισμού.
Το αντιδικτατορικό κίνημα της νεολαίας τόλμησε να τα βάλει με τη χούντα των συνταγματαρχών και όχι μόνο. Τα έβαλε και με το μαύρο αστικό μπλοκ εξουσίας που επίσης σχεδίαζε, αρκετά χρόνια πριν το 1967, κάποια δικτατορία για να αντιμετωπίσει το εργατικό κίνημα σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης και έξαρσης των κοινωνικών και πολιτικών αγώνων. Η δυναμική του κλόνισε συθέμελα τη στρατιωτική δικτατορία και τα στηρίγματά της στον αντικομμουνιστικό πυρήνα του αστικού κράτους, την αστυνομία, τη δικαστική εξουσία και την κρατική γραφειοκρατία. Με τα συνθήματα «Επανάσταση λαέ» και «Έξω ΗΠΑ-ΝΑΤΟ» αμφισβήτησε και απείλησε το αστικό καθεστώς και τους ιμπεριαλιστές συμμάχους του όσο αυτό δεν είχε συμβεί άλλοτε μετά τον αγώνα της ΕΑΜικής αντίστασης και του ΔΣΕ. Αυτό επιτάχυνε τις διαδικασίες που οδήγησαν στην κατάρρευση της χούντας.
Οι αντιθέσεις των «από πάνω» ενθάρρυναν τις πιο ριζοσπαστικές διαθέσεις για πολιτική και κινηματική κλιμάκωση του αντιδικτατορικού αγώνα. Το Πολυτεχνείο εξέφρασε, με αυθεντικό τρόπο, τις δυνατότητες που τροφοδοτήθηκαν σε μια νέα εποχή εξελίξεων στον καπιταλισμό, την οικονομική κρίση, τις αντιιμπεριαλιστικές επαναστάσεις, τα αντικαπιταλιστικά κινήματα, ενώ είχαν γίνει φανερά τα σημάδια κρίσης του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Στο πλαίσιο αυτό, οι αντιθέσεις και στο αστικό στρατόπεδο της χώρας οξύνονται, κάτω, μάλιστα, από τον φόβο της σημαντικής ανόδου του αντιδικτατορικού-αντιαμερικανικού κινήματος. Ο Παπαδόπουλος προχωρά στην επιχείρηση «φιλελευθεροποίησης» του καθεστώτος, με κυβέρνηση Μαρκεζίνη και το ΚΚΕ εσωτερικού ανακοινώνει ότι θα συμμετέχει στις διαδικασίες της. Στην Ουάσιγκτον ο Κίσινγκερ και στο Παρίσι η γαλλική Προεδρία μιλάνε για «εξελίξεις στην Αθήνα». Ενεργοποιούνται οι «γέφυρες» αστών πολιτικών με τη χούντα για «εθνική κυβέρνηση» από τη Βουλή που διέλυσε η χούντα, με Καραμανλή επικεφαλής. Όλα αυτά επηρεάζονται, στη συνέχεια, από τις εξελίξεις στην Πορτογαλία, όπου στις 25 Απρίλη 1974 η 42χρονη δικτατορία ανατρέπεται από την Επανάσταση των Γαρυφάλλων και στην Ισπανία, όπου η 36χρονη δικτατορία κλονίζεται.
Η στρατηγική της Αριστεράς
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου έφτασε στο ανώτερο δυνατό επίπεδο με το αντιχουντικό δημοκρατικό, αντιιμπεριαλιστικό και αντιαμερικανικό περιεχόμενο της. Ωστόσο, δεν εξελίχτηκε στο επίπεδο της συνολικής ρήξης και ανατροπής της χούντας και μιας αντικαπιταλιστικής σύγκρουσης με το σύστημα που γεννά χούντες. Δεν μπορούσε, διότι στη στρατηγική της κομμουνιστικής αριστεράς, που είχε σημαντικό ρόλο στο αντιδικτατορικό κίνημα, κυριαρχούσε η ρεφορμιστική λογική αποκατάστασης της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με εκδημοκρατισμό των κρατικών και πολιτικών θεσμών. Δεν είχε στρατηγική κλιμάκωσης και πολιτικοποίησης των ανερχόμενων τάσεων ανατροπής, γι’ αυτό και η αμηχανία της και στην εξέγερση. Δεν είχε, τελικά, πολιτικό σχέδιο ανατροπής της χούντας με μαζικό πολιτικό αγώνα για βαθύτερο ρήγμα και κλονισμό του αστικού καθεστώτος και των συμμάχων του. Χαρακτηριστική ήταν η αδυναμία παρέμβασης στη λαϊκή κινητικότητα, που απαιτούσε με το σύνθημα «δώστε τη χούντα στο λαό» να παρέμβει στη διαδικασία διαδοχής της χούντας. Όπως και στα στρατόπεδα, στον αναβρασμό των φαντάρων και των επιστρατευμένων εφέδρων, λόγω των γεγονότων στην Κύπρο, όταν οι αξιωματικοί τα εγκατέλειπαν πανικόβλητοι.
Η στρατηγική αυτή κυριαρχούσε, από τις δεκαετίες του ‘50 και του ‘60 στην ΕΔΑ και το παράνομο ΚΚΕ και αποδείχτηκε καταστροφική για τον λαό και την Αριστερά. Η λογική του «μικρότερου κακού», η πολιτική ουράς στο «δημοκρατικό» Κέντρο του Γ. Παπανδρέου και οι κοινοβουλευτικές αυταπάτες οδήγησαν σε ενσωμάτωση της Αριστεράς στη γραμμή αστικού εκσυγχρονισμού της Ένωσης Κέντρου και, ιδιαίτερα, της «αριστερής» πτέρυγας, του Ανδρέα Παπανδρέου. Αυτή ήταν η βασική αιτία για την έλλειψη οποιασδήποτε πολιτικής και οργανωτικής προετοιμασίας για την αντιμετώπιση, με όρους κινήματος, του επερχόμενου πραξικοπήματος. Το οποίο, μάλιστα, το είχε «προαναγγείλει» ο Παπαδόπουλος με την προβοκάτσια σε στρατόπεδο του Έβρου τον Ιούλη του ’65. Αυτή ήταν η αιτία που στο «κίνημα των 70 ημερών», γνωστό ως «Ιουλιανά 1965» και από τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα, η κομμουνιστική Αριστερά δεν επέλεξε γραμμή κλιμάκωσης του πιο μαχητικού πολιτικού εργατικού και λαϊκού κινήματος μετά τον εμφύλιο, που θα μπορούσε να αποτρέψει και το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Η ευθύνη της Αριστεράς ήταν ιστορική.
Διαπάλη γραμμών
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτέλεσε ιστορικό αποκορύφωμα μιας σκληρής, βασανιστικής και πολυεπίπεδης αγωνιστικής ωρίμανσης πεντέμισι πέτρινων χρόνων. Οι μαχόμενες δυνάμεις της Αριστεράς, χρειάστηκε να ξεπερνάνε απόψεις όπως να περιμένουμε την αντίδραση της «δημοκρατικής Ευρώπης» και μιας δημοκρατικής προεδρίας στις ΗΠΑ. Ότι έχει αλλάξει η εποχή και δεν μπορούμε να πάμε με κίνημα ανατροπής. Ότι η επανάσταση και ο κομμουνισμός δεν είναι του παρόντος, «ας κερδίσουμε σήμερα ό,τι μπορούμε».
Το μαζικό κίνημα αρχίζει να κινείται από το φθινόπωρο του 1972, για συνδικαλιστικές ελευθερίες ενάντια στο νόμο πλαίσιο για τα ΑΕΙ. Από τις αρχές του 1973 έχουμε όχι μόνο αντίσταση, αλλά και τάση αντεπίθεσης, με μαζικές αντιχουντικές κινητοποιήσεις. Η πρώτη συντονισμένη παμφοιτητική κινητοποίηση στο Πολυτεχνείο στις 14/2/1973 αντιμετωπίστηκε με βάρβαρη εισβολή της αστυνομίας, με συλλήψεις, δίκες και καταδίκες οκτώ συναγωνιστών. Μια βδομάδα μετά, στις 21/2/73, γίνεται η κατάληψη της Νομικής και αρχές Μάρτη μια νέα, πάλι στη Νομική, που χτυπήθηκε σκληρά από την εισβολή της αστυνομίας με πρόσκληση της Συγκλήτου.
Στο μεταξύ, εντείνεται η διαπάλη μέσα στο κίνημα ανάμεσα σε δύο τακτικές. Από τη μια η γραμμή συμμαχίας με αστικές αντιχουντικές δυνάμεις με στόχο την αποκατάσταση του κοινοβουλευτισμού και από την άλλη η γραμμή –που διαμορφώνονταν κι αναπτυσσόταν– ανατροπής της δικτατορίας με κοινωνικό-πολιτικό μέτωπο σύγκρουσης με τη χούντα και το σύστημα που τη στήριζε.
Η «ανανεωτική» ευρωκομμουνιστική πρόταση του ΚΚΕ εσωτερικού προβαλε την «Εθνική Αντιδικτατορική Δημοκρατική Ενότητα» (ΕΑΔΕ) για την αντικατάσταση της χούντας με κόμματα της προδικτατορικής Βουλής, ακόμα και με αντιδικτατορικούς φιλοβασιλικούς παράγοντες. Με αυτή τη γραμμή συμπορεύτηκε μεταπολιτευτικά με την κυβέρνηση Καραμανλή για την αποκατάσταση της αστικής δημοκρατίας.
Η γραμμή του ΚΚΕ ήταν για ένα μεταπολιτευτικό καθεστώς προοδευτικού αστικοδημοκρατικού χαρακτήρα που το ονόμαζε «νέα δημοκρατία». Στις πρώτες μεταδικτατορικές εκλογές τον Νοέμβρη 1974, το ΚΚΕ με το ΚΚΕ εσωτ. προχώρησαν σε εκλογική συνεργασία, που τελικά ευνοούσε την προβολή και της ΕΑΔΕ και του συνθήματος, από παράγοντες της Αριστεράς «Καραμανλής η τανκς». Δεν είναι τυχαίο ότι, 15 χρόνια μετά, το ΚΚΕ και η ΕΑΡ δημιούργησαν τον ΣΥΝασπισμό στη βάση του δεξιόστροφου κοινού πορίσματός τους. Το 1981-85 η γραμμή του ΚΚΕ εξελίχτηκε στο περιβόητο μορατόριουμ με το ΠΑΣΟΚ στο κίνημα και στο αίτημα για πολιτική συμμαχία και συγκυβέρνηση, με σύνθημα «αλλαγή δεν γίνεται χωρίς το ΚΚΕ». Την ίδια περίοδο έχουμε και το αλήστου μνήμης σύνθημα «ΠΑΣΟΚ χωρίς αυταπάτες» συγκεκριμένων ομάδων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς.
Οι πιο ριζοσπαστικές τάσεις που υπήρχαν σε όλα τα ρεύματα της Αριστεράς διαφοροποιούνταν από τις γραμμές αυτές. Οι τάσεις αυτές έδωσαν μάχες για να μην καθορίζονται τα γεγονότα στο κίνημα ούτε από κάποια κομματικά επιτελεία ούτε από κάποιες αυτόνομες ή ελευθεριακές αγωνιστικές ομάδες. Το πιο σημαντικό είναι ότι συνέβαλαν να αναπτυχθεί μέσα στο αντιδικτατορικό κίνημα της νεολαίας, και πιο συγκεκριμένα μέσα στη Νομική και στο Πολυτεχνείο του ’73, η ενότητα δράσης των δυνάμεων της μαχόμενης Αριστεράς. Αυτό έγινε σε συνθήκες εξέγερσης, με ανατρεπτική γραμμή και όχι κοινοβουλευτική λογική. Με διαδικασία συνελεύσεων των φοιτητών, των μαθητών και των εργαζομένων.
Αριστερές τάσεις και επαναστατικό ρεύμα
Οι ριζοσπαστικές τάσεις και επαναστατικές αναζητήσεις αναπτύχθηκαν μέσα στις αριστερές οργανώσεις της νεολαίας, με πιο χαρακτηριστικές αυτές στην ΚΝΕ αλλά και στον Ρήγα Φεραίο και σε άλλες δυνάμεις. Οι τάσεις αυτές πρωτοστάτησαν, μέσα στον αριστερό ριζοσπαστικό χώρο, για να ηγεμονεύσουν στο κίνημα οι ιδέες του μαζικού πολιτικού αγώνα σε αντιπαράθεση με τις, περιορισμένης απήχησης, λογικές κλειστών ομάδων, που είτε προετοιμάζονται αενάως στο θεωρητικό επίπεδο είτε επέλεγαν ενέργειες αποσπασμένες από το μαζικό κίνημα. Μέσα στις δύσκολες συνθήκες της νόμιμης και παράνομης δουλειάς, διαμόρφωσαν ανάμεσά τους αξίες και πρακτικές αγωνιστικής αλληλεγγύης και ανυπότακτης στάσης απέναντι στους μηχανισμούς του κράτους.
Σε αυτή την περίοδο έχει τις ρίζες του και το ρεύμα της επαναστατικής ανασυγκρότησης της κομμουνιστικής Αριστεράς, που εκφράστηκε το 1989 με την ανταρσία της «ΚΝΕ Γράψα», με το ιστορικό «φυσικά και δεν θα υπακούσουμε» το 1989 στον άθλιο τζαννετακισμό του ΚΚΕ, με την αντιπαράθεση στον «γκορμπατσοφισμό» και στη σφαγή της Τιέν Αν Μεν στο Πεκίνο. Όταν νέοι αγωνιστές, που αναζητούν επαναστατική απάντηση στη χούντα και το σύστημα, επιλέγουν την κομμουνιστική πολιτική και οργάνωση, ως αναγκαία και πιο αποτελεσματική στον αντιδικτατορικό αγώνα. Με πρωτοπόρα ηγετική συμβολή του Κώστα Τζιαντζή σε αυτή την επαναστατική αναζήτηση και πολιτική δράση. Από τα πρώτα βήματα αυτής της επιλογής ξεσηκώθηκε μεγάλη αντιπαράθεση από άλλες αριστερές δυνάμεις της νεολαίας, με τη λογική ότι η αντιιμπεριαλιστική κομμουνιστική πολιτική διασπά, στενεύει το αναγκαίο πλατύ περιεχόμενο και μέτωπο για τα προβλήματα και την ανατροπή της χούντας, μια αντίληψη που κατέληγε πάντα σε συμμαχίες χωρίς αρχές.
Αποδείχτηκε, ωστόσο, ότι αυτή η πολιτική ήταν που συνέβαλε στην πολιτικοποίηση και μαζικοποίηση του αντιδικτατορικού και του μεταπολιτευτικού κινήματος της νεολαίας. Διότι ενθάρρυνε και ενεργοποιούσε υπαρκτές δυνατότητες για την κομμουνιστική Αριστερά 20 χρόνια μετά την ήττα στον εμφύλιο. Με το σκεπτικό όχι απλά ενός «τρίτου γύρου» αλλά ενός νέου νικηφόρου επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος. Με έμπνευση και αναφορά στον Μάη του ’68, στην κουβανική επανάσταση και τον Τσε και, πρωτίστως, στην Οκτωβριανή έφοδο στον ουρανό και στις επαναστατικές παραδόσεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΔΣΕ.
Αποδείχτηκε, επίσης, ότι αποτελεί άλλης ποιότητας επιλογή η συγκρότηση αυτοτελούς κομμουνιστικής επαναστατικής μαζικής οργάνωσης, που μελετά τον καπιταλισμό, την εργατική τάξη και την εποχή γενικότερα. Που σχεδιάζει και συμβάλλει στους αγώνες της νεολαίας ενάντια στη χούντα και επιχειρεί να τους μπολιάσει με συνολική απελευθερωτική προοπτική, με λογική ρήξης με το αστικό κράτος και τον ιμπεριαλισμό που γεννάει δικτατορίες. Το ρεύμα αυτό διαμορφώνονταν επαναστατικά, με αντιφάσεις και σκαμπανεβάσματα, στο καμίνι του αντιδικτατορικού αγώνα. Σε συνδυασμό με μια προσπάθεια πολιτικής συγκρότησης που αφορούσε τη στρατηγική, το πρόγραμμα και τη φυσιογνωμία της κομμουνιστικής αριστεράς. Με ανάπτυξη της θεωρητικής μόρφωσης και έρευνας με τις ιδέες του μαρξισμού, ιδιαίτερα με τη λενινιστική αντίληψη. Με καλλιέργεια τρόπου ζωής με αξίες και πολιτισμό της εργατικής τάξης και των κοινωνικών αγώνων. Με όποιες ανεπάρκειες, αμφισβητούσε την αντίληψη που καλλιεργούσαν, τότε και μεταπολιτευτικά, οι ηγεσίες της Αριστεράς για την προτεραιότητα του εκδημοκρατισμού του αστικού κράτους και του κοινοβουλευτικού δρόμου. Αυτή οδήγησε στη μετατροπή της Αριστεράς σε ομάδα πίεσης και ουράς του ΠΑΣΟΚ το 1981, της ΝΔ το 1989 και στη συνέχεια πάλι του ΠΑΣΟΚ και στη λογική ότι «αν δεν έχεις κυβερνητική πρόταση, δεν έχεις πολιτική συμμαχιών».
Νέες/οι έβλεπαν την κομμουνιστική πολιτική και οργάνωση ως αναγκαία και πιο αποτελεσματική στον αντιδικτατορικό αγώνα
Σε όλες τις φάσεις ανάπτυξής του, το ρεύμα μας είχε σημαντική συμβολή στην κοινή δράση των μαχόμενων δυνάμεων της Αριστεράς ενάντια στη χούντα και μεταπολιτευτικά, ενάντια στη «συνέχεια» του κράτους, στην κρατική καταστολή, στην αμερικανονατοϊκή συμμαχία και σε πρωτοβουλίες αντιιμπεριαλιστικής αλληλεγγύης. Απορρίπταμε, ωστόσο, την τακτική με την οποία πρώτα καθορίζεις με ποιους θα πας και μετά προσαρμόζεις ανάλογα την πολιτική βάση των συνεργασιών. Διαμορφώναμε, βαθμιαία και με ζιγκ-ζαγκ, την εκτίμηση ότι υπάρχει ανάγκη και δυνατότητα τακτικής πολιτικής συνεργασίας, από θέσεις αντικαπιταλιστικές, ρήξης με την αστική εξουσία και το κράτος της, με εκείνα τα ρεύματα θεωρίας και πράξης που διαφοροποιήθηκαν από τις ηττημένες ρεφορμιστικές λογικές, με βάση τη θέση ότι ο καπιταλισμός δεν διορθώνεται αλλά ανατρέπεται. Αυτή η επιλογή συνδυάζονταν με τον συντροφικό διάλογο για τις διαφορετικές απόψεις στα κρίσιμα ζητήματα της μεταβατικής περιόδου προς τον σοσιαλισμό-κομμουνισμό, για το τσάκισμα του αστικού κράτους, τη νέα εργατική δημοκρατία, την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας.
Στα 50χρονα του Πολυτεχνείου αντιμετωπίζουμε μια άνευ προηγουμένου αστική επίθεση, της ανθρωποβόρας και περιβαλλοντοκτόνας «ανάπτυξης» του νεότατου πολεμικού και ολοκληρωτικού καπιταλισμού με όλα τα ενδεχόμενα ανοικτά. Μελετάμε την εμπειρία, γιατί είμαστε στρατευμένοι στον αγώνα ενάντια στην αντεπανάσταση και στο δημιουργικό έργο να γίνουν οι μελλοντικές αγωνιστικές, κοινωνικές εκρήξεις πολιτικό μαζικό κίνημα αντικαπιταλιστικής επαναστατικής ανατροπής. Γνωρίζουμε ότι σε κρίσιμες καμπές και φάσεις, 1940-49,
Ιούλης 1965, αντιδικτατορικός αγώνας, Δεκέμβρης 2008, αντιμνημονιακοί αγώνες 2010-12, ο μαχόμενος λαός και η ριζοσπαστική νεολαία «κάνουν το καθήκον τους». Η ευθύνη μας είναι να συμβάλουμε σε μια σύγχρονη Αριστερά, επαναστατική, με ηγεμονία του Προγράμματος και κόμματος Κομμουνιστικής Απελευθέρωσης. Με τακτική αντικαπιταλιστικού εργατικού κοινωνικοπολιτικού μετώπου και ταξικής ανασυγκρότησης του εργατικού κινήματος και της ανατρεπτικής πτέρυγάς του.
