Παναγιώτης Μαυροειδής
Το μοτίβο δικαιολόγησης των πάντων από μεριάς της κυβέρνησης σε ό,τι αφορά την καταστροφική πλημμύρα στη Θεσσαλία είναι αυτό: «Βρεθήκαμε μπροστά σε ένα ακραίο φυσικό φαινόμενο που εμφανίζεται κάθε χίλια χρόνια» ή έστω «σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή». Υπονοείται ότι και η τελευταία είναι ένα «φυσικό φαινόμενο». Είναι, όμως, η κλιματική καταστροφή και συνακόλουθα η εναλλαγή ακραίων επεισοδίων θερμών ξηρασιών και πλημμυρών κατά τον ίδιο τρόπο φυσικά φαινόμενα και ανεξάρτητα από τη δράση των ανθρώπων όπως οι κινήσεις των τεκτονικών πλακών της γης (σεισμοί) ή η περιστροφή της γης;
Κανένας σοβαρός επιστήμονας δεν θα συμφωνούσε με αυτό. Ωστόσο, οι κυβερνητικοί ισχυρισμοί της ΝΔ δεν συνιστούν αφελή άποψη λόγω άγνοιας. Αντίθετα, εντάσσονται στο πλαίσιο της συγκάλυψης τόσο της γενικότερης ευθύνης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής στην όξυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων όσο και της ειδικότερης ευθύνης κράτους και (διαδοχικών) αστικών κυβερνήσεων, που δρουν κατά βάση ως στυλοβάτες και προωθητές των συμφερόντων του κεφαλαίου.
Εν συντομία, στην πραγματικότητα η ευθύνη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και η άμεση σύνδεσή του με τις τρομακτικές περιβαλλοντικές καταστροφές, αναδεικνύεται σε τρία επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο έχει να κάνει με την εξέλιξη του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Αυτή σχετίζεται με τη φρενήρη εξάπλωση της οικονομίας της αγοράς και των ορυκτών καυσίμων –με ταυτόχρονη υπερκατανάλωση ενέργειας από βιομηχανικούς και στρατιωτικούς κολοσσούς και χώρες και ανείπωτη ενεργειακή φτώχεια για την εργαζόμενη πλειονότητα και πολλές πάμφτωχες χώρες– και την επιβολή ενός αντίστοιχου μοντέλου ενεργειακής και ευρύτερης κατανάλωσης που να υπηρετεί την καπιταλιστική κερδοφορία, αδιαφορώντας για ανεπίστρεπτες επιπτώσεις σε περιβάλλον και ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Στο πλαίσιο αυτό αποτελεί πρόκληση η επίκληση από μεριάς της κυβέρνησης της κλιματικής αλλαγής. Ας το σκεφτόντουσαν αυτό, η ΝΔ, αλλά και ο ΣΥΡΙΖΑ και ρεύματα της Αριστεράς ακόμη, που συνηγορούν στις νέες εξορύξεις στις ΑΟΖ ή όταν στηρίζουν έναν πόλεμο στο πλευρό του ΝΑΤΟ (Ουκρανία), ο οποίος μεταξύ των άλλων αφορά τον ανταγωνισμό κρατών και κεφαλαίων για τον έλεγχο των ορυκτών καυσίμων και των δρόμων μεταφοράς τους.
Ο καπιταλισμός όχι μόνο δεν θα διευρύνει υποδομές αντιπλημμυρικής ή αντισεισμικής προστασίας, αλλά θα καταστρέφει
και τις υπάρχουσες μέσω ιδιωτικοποίησης
Η εξέλιξη της κλιματικής καταστροφής δεν ξεκίνησε χθες, αλλά είναι συνώνυμη της εμφάνισης και εξέλιξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και ειδικά της βασικής λογικής του για διαρκή παραγωγική επέκταση, όχι με βάση κοινωνικές ανάγκες ή τους περιορισμούς φυσικών πόρων και περιβαλλοντικού συστήματος, αλλά την άντληση κερδών από μια όλο και αυξανόμενη εμπορευματοποίηση των πάντων. Από τη στιγμή που η κλιματική αλλαγή αποσταθεροποιεί ακόμη και την ίδια τη γεωγραφία δράσης του κεφαλαίου, είναι «λογικό» να ανησυχεί και το ίδιο για αυτήν και να διακηρύσσει μέτρα εναντίον της.
Εδώ όμως, ακριβώς, βρίσκεται το δεύτερο επίπεδο ευθυνών. Στο πλαίσιο της σημερινής βαθμίδας του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, της απόλυτης εξάπλωσής του αλλά και των κρισιακών φαινομένων στα ποσοστά κέρδους και αυξανόμενου ανταγωνισμού, έργα μεγάλης κλίμακας που αφορούν σοβαρές υποδομές και ειδικά υποδομές προστασίας από καταστρεπτικές εκδηλώσεις της κλιματικής καταστροφής, δεν αποτελούν στην πράξη προτεραιότητα. Μα γιατί; Δεν θα βγουν από αυτά τα έργα κέρδη από τις εταιρείες κατασκευής; Ευκολότερα μπαίνει σε προτεραιότητα ένας γιγάντιος οδικός άξονας ή φαραωνικό αεροδρόμιο, ακριβώς επειδή πέρα από το επιχειρηματικό ενδιαφέρον για κέρδη από την κατασκευή, θα υπάρξει και άμεση αλλά και διαρκής ανταπόδοση και υπεραξία από τη χρήση τους, τόσο έμμεσα ή/και άμεσα μέσω, για παράδειγμα, των εσόδων λειτουργίας. Σοβαρά αντιπλημμυρικά έργα δεν πρόκειται να τύχουν ποτέ αντίστοιχης προτεραιότητας. Ο σύγχρονος καπιταλισμός όχι μόνο δεν μπορεί να διευρύνει και αναπτύξει υποδομές όπως αντιπλημμυρικής ή αντισεισμικής προστασίας, ενέργειας, μαζικής κοινωνικής κατοικίας, όπως σε προηγούμενα στάδια, αλλά θα καταστρέφει και τις υπάρχουσες μέσω ιδιωτικοποίησης. Το «άμεσο» και «ιδιωτικό» θα κατατρώει όλο και περισσότερο το «μακροπρόθεσμο» και «κοινωνικό». Και αν νομίζει κάποιος ότι αυτό αφορά μόνο τον «καθυστερημένο» ελληνικό καπιταλισμό, ας προβληματιστεί περισσότερο με την ευκολία με την οποία οι ΗΠΑ ακύρωσαν ήδη ακόμη και τα έργα υποδομών που είχε αναγγείλει ο Μπάιντεν ή από την ευκολία με την οποία η Ιαπωνία «έλυσε» το πρόβλημα του τεράστιου όγκου ραδιενεργού νερού, απλά πετώντας το στον ωκεανό.
Τρίτο επίπεδο ευθυνών: Μα δε μπορούν να κάνουν κάποια έργα μικρότερης κλίμακας τα οποία δεν θα μπορούν να ανασχέσουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής αλλά θα προστατεύσουν έστω τις ζωές και τα βιοποριστικά μέσα των ανθρώπων σε Έβρο, Θεσσαλία, Μάνδρα και αλλού; Γίνονται τέτοια έργα, ορισμένα και σε μεγάλη κλίμακα. Ωστόσο, δεν πρόκειται να έχουν ουσιαστικό αποτέλεσμα για πολλούς λόγους. Σχεδιάζονται με κριτήριο το μοίρασμα χρημάτων στις διάφορες μερίδες του κατασκευαστικού κεφαλαίου, μέσα από στημένους διαγωνισμούς, σε συνδυασμό με πολιτικά σχέδια ανάπτυξης δεσμών τους με αστικά πολιτικά κόμματα και μηχανισμούς σε επίπεδο κεντρικού ή «τοπικού» κράτους. Σπάνια υπακούουν σε στοιχειώδεις κανόνες συνολικού σχεδιασμού που πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις αναγκαίες συνέργειες μεταξύ τους, την κοινωνική ζωή των περιοχών, καθώς και παράπλευρες περιβαλλοντικές συνέπειες που έχουν.
Κάτι «ψιλά» για αντιπλημμυρικά στα πλάνα της ΕΕ
Από μεριάς ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ και ΜεΡΑ25 προβάλλεται ως πανάκεια η ανάγκη συμμόρφωσης με τις πολιτικές της ΕΕ (και) στο ζήτημα της προστασίας από τις πλημμύρες. Ωστόσο, οι προτεραιότητες χρηματοδότησης από μεριάς της ΕΕ συνιστούν πλήγμα για το περιβάλλον και την ανάγκη λαϊκής προστασίας, ενώ φροντίζουν να αιμοδοτήσουν επιχειρηματικά κέρδη. Μερικά παραδείγματα:
Πρώτο: Από τα 31 δισ. του Σχεδίου Ανάκαμψης, μόνο 117 εκ. έχουν προβλεφθεί για έργα αντιπλημμυρικής προστασίας και αυτά αφορούν συμπληρωματικές δράσεις έργων οδοποιίας!
Δεύτερο: Στο πρόγραμμα της ΕΕ «Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή» για τη νέα προγραμματική περίοδο έως το 2027 ύψους 3,6 δισ., μόλις 0,4 δισ. ή το 12% αναφέρονται στην κλιματική αλλαγή και μάλιστα με τίτλο «δράσεις για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή». Δηλαδή, μέτρα για να την «συνηθίσουμε»! Η βασική ιεράρχηση αφορά ενεργειακά έργα, όχι γιατί κόπτονται για την «Πράσινη Μετάβαση», αλλά για την απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Τρίτο: Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει κάνει σημαία την περίφημη κοινοτική οδηγία 2007/60/ΕΚ, που αφορά την υποχρέωση κατάρτισης «χαρτών πλημμύρας». Παρατίθεται απόσπασμα του προλόγου σε αυτήν για να καταδειχθεί ο περιορισμένος χαρακτήρας της: «Ωστόσο, η μείωση του κινδύνου πλημμύρας δεν είναι ένας από τους κύριους στόχους της εν λόγω οδηγίας, ούτε λαμβάνονται υπόψη μελλοντικές αλλαγές στους κινδύνους πλημμύρας, ως αποτέλεσμα της αλλαγής του κλίματος»!
Τέταρτο: Πολλά από τα έργα που χρηματοδοτεί η ΕΕ, έχουν ακριβώς τον αντίθετο στόχο. Το μπάζωμα των ρεμάτων του Ερασίνου και της Ραφήνας, που χρηματοδοτούνται ως «αντιπλημμυρικά έργα», εκτός της άμεσης περιβαλλοντικής καταστροφής, έρχονται να προσθέσουν έναν ακόμη παράγοντα κινδύνου στην περίπτωση φονικής πλημμύρας στην Αττική.
Δημοσιεύθηκε στο ΠΡΙΝ στις 16-09-2023
