Κυριάκος Νασόπουλος
Ακόμη ένας νεκρός
Τις πρωινές ώρες του περασμένου Σαββάτου (3/12) ο 19χρονος σμηνίτης Ζ.Μ. πέφτει νεκρός από σφαίρα προερχόμενη από το όπλο του. Σύμφωνα με Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας, τα αίτια του συμβάντος παραμένουν άγνωστα και «διερευνώνται αρμοδίως», ενώ μέχρι ώρας δεν έχει υπάρξει επίσημη ετυμηγορία. Οι θανάσιμοι τραυματισμοί φαντάρων, συνήθως αυτοτραυματισμοί, υπήρξαν ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που καταπιάστηκε το κίνημα για τον στρατό διαχρονικά.
Ευτυχώς, πλέον, υπό το βάρος των αντιστάσεων «μέσα και έξω από τον στρατό» και της ευρύτερης κοινωνικής πίεσης, τα πράγματα στο συγκεκριμένο ζήτημα έχουν αλλάξει σημαντικά και ένα πολύ μικρό ποσοστό των φαντάρων χάνει τη ζωή του κατά τη διάρκεια της θητείας του.
Εντούτοις όμως, δυστυχή περιστατικά σαν το παραπάνω έρχονται να «ανακινήσουν» το ενδιαφέρον για μια συζήτηση η οποία, παρότι σημαντική, συχνά υποτιμάται τόσο στη δημόσια όσο και στην ενδοκινηματική κουβέντα. Ποιοι οι όροι και ποιες οι συνθήκες στράτευσης στο σήμερα; Είναι ο στρατός πλέον μια «παιδική χαρά» που καμία σχέση δεν έχει με παλιά; Η ψυχολογική και κοινωνική πίεση που ασκείται στους νέους που υπηρετούν είναι κάτι υπαρκτό ή αποτελεί «προνόμιο» των «μαλθακών» παιδιών που μεγάλωσαν με «καλομαθημένο τρόπο»;
Σχετικά με όλα αυτά, το Πριν κάλεσε πρόσφατα απολυμένους και εν ενεργεία αγωνιστές φαντάρους να συζητήσουν και να διηγηθούν τις δικές τους εμπειρίες και βιώματα από τον στρατό. Όπως δηλώνουν, η φθορά που προξενεί ο στρατός σε έναν άνθρωπο είναι σοβαρή και δεν πρέπει να αμελείται. Οι δυσκολίες μιας θητείας, αργά ή γρήγορα, αντανακλώνται στην ψυχολογία και στην προσωπικότητα του κάθε φαντάρου. Η λύση όμως πρέπει να δοθεί συλλογικά τόσο μέσα όσο και έξω από τον στρατό. Οι προσπάθειες διεκδίκησης εντός ενός τόσο ιεραρχικού και αρτιοσκληρωτικού μορφώματος είναι δύσκολες. Παρ’ όλα αυτά, έχουν αποτελέσματα!
Η θητεία με τα ματιά των φαντάρων
Δομικά ο στρατός έχει κατασκευαστεί σαν θεσμός ώστε να πειθαρχεί, να οριοθετεί τις αντιδράσεις, να σε μαθαίνει να αποδέχεσαι την αδικία, να νομιμοποιεί το παράλογο, να ενισχύει μιλιταριστικά πρότυπα τουλάχιστον στους νεότερους
«Δεν έχουμε τη πολυτέλεια να διαλέξουμε τις μάχες που θα δώσουμε», ξεκινάει ο Χ.Δ. που υπηρέτησε στην Κω. Το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων που παρουσιάζονται, πολλώ δε μάλλον τα πλέον ταξικά κομμάτια και όσοι κατάγονται από επαρχία, αναγνωρίζει την κατάταξη σαν κάτι αντικειμενικό που δεν μπορεί να αποφευχθεί. Ενώ, ειδικά για όσους βρίσκονται σε μικρή ηλικία, ο στρατός αποτελεί και το πρώτο στάδιο «ενηλικίωσης». Η αυξημένη τάση του πολιτικού Ι5, λοιπόν, κυρίαρχα εντάσσεται σε έναν ανώτερο ταξικά και μορφωτικά κύκλο, κάνοντάς το να ενέχει στον πυρήνα του πρόσημο ταξικό. Μάλιστα, παρατηρείται η εξής αντίφαση. Παρότι το I5 είναι αισθητά πιο «οικονομικό», καθώς γλιτώνεις τα πελώρια έξοδα κατά τη θητεία, ταυτόχρονα δεν επιλέγεται από τα κατώτατα κοινωνικά στρώματα.
Επίσης, η αποφυγή της στράτευσης, ακόμα και αν πηγάζει από προοδευτική αφετηρία, έχει «πεπερασμένες δυνατότητες» ανάπτυξης ενός μαζικού/συλλογικού αντιπολεμικού, αντιμιλιταριστικού κινήματος, τονίζει ο Κ.Φ., πρόσφατα απολυμένος από την αεροπορία της Ρόδου. «Δεν μπορεί όλοι μας να αποφύγουμε την κατάταξη», συνεπώς η προσωπική διαφυγή εντάσσεται δομικά στη λογική της «προσωπικής εξαίρεσης» και δεν μπορεί να αποτελέσει μέρος μιας συνολικής πολιτικής πρότασης, εκτός αν συνοδευτεί από τη γραμμή της άρνησης στράτευσης.
Τέλος, η παρουσία αγωνιστών φαντάρων εντός ενός ευρύτερου συνόλου στρατευμένων αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για τη συγκρότηση αντιστάσεων, προπαγάνδισης της αντιπολεμικής γραμμής, αντίκρουσης αντιδραστικών λογικών που αναπαράγονται εντός και την προστασία μειονοτήτων από αυτές. Για τους παραπάνω λόγους, η ύπαρξη μιας αγωνιστικής, αντιιμπεριαλιστικής, αντιπολεμικής φωνής (και) εντός του στρατεύματος, κρίνεται αναγκαία. Φυσικά, από όλους τους φαντάρους, ορίστηκε σαν αυτονόητος ο απόλυτος σεβασμός και η άνευ όρων στήριξη σε όσους δεν αντέχουν προκαταβολικά ή «σπάνε» εντός της θητείας τους. Μάλιστα, ειπώθηκε πως σε τέτοιες περιπτώσεις η καλύτερη «ασπίδα» δεν είναι οι υπηρεσίες του στρατού, που πολλές φορές προχωρούν σε τραγικά λάθη, αλλά η αλληλεγγύη και αλληλοϋποστήριξη μεταξύ των συναδέλφων.
Πώς σκοπεύει να επιδράσει στη συνείδηση ενός νέου ο στρατός;
«Είναι ένα άθροισμα πολλών μικροπραγμάτων που πρέπει να προσμετρήσουμε», λέει Δ.Π. που απολύθηκε πρόσφατα από τη Σάμο. Για έναν 18χρονο ο στρατός αποτελεί την «πρώτη του εικόνα από τον κόσμο», αλλά και για κάποιον μεγαλύτερο αναμφισβήτητα συνιστά μια πρωτόγνωρη εμπειρία που «σκάει από το πουθενά». Δομικά ο στρατός έχει κατασκευαστεί σαν θεσμός ώστε να πειθαρχεί, να οριοθετεί τις αντιδράσεις, να σε μαθαίνει να αποδέχεσαι την αδικία γιατί… «στρατός είναι», να νομιμοποιεί το παράλογο, να ενισχύει (τουλάχιστον στους νεότερους) μιλιταριστικά πρότυπα κ.ο.κ. Αυτά εν γένει σού βγάζουν τον «κακό» σου εαυτό μπροστά!
Ενισχυτικά ο Κ.Φ., απολυμένος από τη Ρόδο, διατύπωσε την άποψη πως πέρα από τον σεξισμό και τον ρατσισμό που κυοφορείται στις μονάδες, κάποια από τα ευρύτερα ιδεολογικά κατάλοιπα που επιδιώκει να αφήσει σαν στίγμα ο στρατός, είναι αυτά της αίσθησης ενός «γενικού πανικού» και μιας επίπλαστης ενότητας απέναντι στον «εχθρό». Η οποία στοχεύει στη διαμόρφωση μιας νωθρής «εθνικής συνείδησης» σύμφωνα με την οποία εντός στρατοπέδων δεν υπάρχουν τάξεις, ανισότητες, διεκδικήσεις κλπ., αλλά οι φαντάροι αποτελούν μια ισοπεδωμένη και ενοποιημένη μάζα, εκπαιδευμένη να υπακούει πιστά τους ανωτέρους της και να βρίσκεται σε διαρκή επιφυλακή απέναντι σε εξωτερικούς κινδύνους.
Ακόμα, ειδικά για τους κάτω των 20 ετών φαντάρους, δεν πρέπει να αμελούμε πως ο στρατός συνιστά μια διαδικασία απότομης ένταξης σε αντιδραστικά και αναχρονιστικά κοινωνικά πρότυπα. Μια διαδικασία κατά την οποία επιχειρείται η «δολοφονία» της παραγωγικότητας, της δημιουργικότητας και της αίσθησης ότι «μπορώ να πατήσω στα πόδια μου». Επίγευση αυτής της νοοτροπίας, σε μεγάλο βαθμό, ακολουθεί τον φαντάρο όταν απολυθεί και στην εργασιακή του ζωή.
Ψυχολογική κατάπτωση
Όλα τα παραπάνω έχουν και μια αυτοτελή επίδραση στην ψυχολογία κάθε φαντάρου. Φυσικά, το μέγεθός της ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία, τον χαρακτήρα του καθενός και την εκάστοτε μονάδα. Για παράδειγμα, όπως αναφέρει ο Θ., εν ενεργεία φαντάρος στο ναυτικό, η αποχώρηση του κινητού για 20-25 ημέρες κατά τη διάρκεια της προπαίδευσης των ναυτών, για έναν 18χρονο μπορεί να είναι εκθετικά πιο ζημιογόνα ψυχολογικά από ό,τι σε κάποιον μεγαλύτερο.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει ένας ενοποιητικός πυρήνας που επιδρά ανεξαρτήτως ηλικίας. Αυτός είναι η σύνδεση ανάμεσα στη ζοφερή κοινωνική πραγματικότητα που ζει η πλειονότητα της νεολαίας με την, ούτως ή άλλως, καταπιεστική δομή του στρατού. Από τη μία, λοιπόν, ο φαντάρος καλείται να δαπανήσει αμύθητα λεφτά κατά τη θητεία του αλλά και να «χάσει» όσα θα έβγαζε εάν δούλευε, ενώ ταυτόχρονα, από την άλλη, καλείται να υπηρετήσει σε κάτι που δεν επέλεξε, με όρους αυταρχικούς, άδικους και εκμεταλλευτικούς. Η αντίφαση αυτή, δημιουργεί τον «ιδανικό» συνδυασμό για την ψυχολογική επιβάρυνση ενός νέου ανθρώπου.
Οι κακουχίες στοχεύουν στο να γίνετε «άντρες»
Πολυδιαφημισμένο επιχείρημα από όσους εναντιώνονται στο κίνημα των φαντάρων, συνιστά το «πρέπει να σκληραγωγηθούν», το οποίο συνήθως συνοδεύεται από τη σεξιστική έπαρση «να γίνουν άντρες». Απέναντι στο σαθρό αυτό ιδεολόγημα, οι φαντάροι απαντούν: Πρώτον, η γενιά της κρίσης δεν χρειάζεται τον στρατό να την «σκληραγωγήσει», αυτό το έχει καταφέρει η ίδια η ζωή. Δεύτερον, κάθε πιθανή σύγκριση με το τι γινόταν παλιά είναι τουλάχιστον ατυχής. Πολλά άλλαξαν προς το καλύτερο αναφορικά με τις συνθήκες διαβίωσης στον ελληνικό στρατό και αυτό είναι αποτέλεσμα των αλλεπάλληλων αγώνων «μέσα και έξω» που –έως έναν βαθμό– εκσυγχρόνισαν έναν άκρως αναχρονιστικό θεσμό. Άλλα, πάλι, άλλαξαν προς το χειρότερο, όπως σημειώνει ο Θ.Π. απολυμένος από την Κω, με τον στρατό πλέον να είναι σε μερικά θέματα πιο επαγγελματικοποιημένος, άρα και πιο απαιτητικός.
Τρίτον, πολλές από τις κακουχίες στις οποίες εξαναγκάζονται οι φαντάροι δεν προορίζονται για τον σκοπό της εκπαίδευσης, αλλά περισσότερο οφείλονται στην ταυτοτική λογική του στρατού πως «η ζωή του φαντάρου δεν μετράει». Ενδεικτικά, είναι τα όσα τονίζονται για τον μεγάλο καθημερινό φόρτο εργασίας από τον Χ.Κ., απολυμένο από την Κω, ή η ακραία εκμετάλλευση με ατελείωτες ώρες εργασίας η οποία συνοδεύτηκε από επιθετικές συμπεριφορές στελεχών, όπως διηγείται ο Η.Κ. που υπηρέτησε στην Κάρπαθο. Ακόμα, το ότι οι φαντάροι στη πλειονότητα των μονάδων της παραμεθορίου, ειδικά στα φυλάκια, ζούνε συχνά σε εξαθλιωμένες συνθήκες διαβίωσης, με ανεπαρκείς και επικίνδυνες εγκαταστάσεις, ευάλωτοι σε ακραίο κρύο, με κάκιστο φαγητό και μη ύπαρξη ζεστού νερού, περισσότερο προϊδεάζει σε νομιμοποιημένο «καψόνι» παρά σε «αναγκαία σκληραγώγηση».
Οικονομική εξόντωση
«Αυτή τη στιγμή, επί της ουσίας. δεν υπάρχει μισθός για τους φαντάρους», συμφωνούν όλοι. «Είναι αστείο!», προσθέτουν. Τα έξοδα που καλύπτονται από το ΓΕΣ είναι ελάχιστα και, ειδικά σε νησιά της παραμεθορίου, το φαινόμενο κατά το οποίο φαντάροι κοιμούνται εντός στρατοπέδου κατά τη διάρκεια ημερών αδείας τους γιατί δεν βρίσκουν φτηνά εισιτήρια είναι συχνά, όπως ενημερώνει ο Λ.Χ., που υπηρέτησε στο ναυτικό στην Κρήτη. Ειδικά, εάν αναλογιστούμε τη χειρωνακτική αλλά και διοικητική δουλειά που βγάζουν οι φαντάροι για τα στρατόπεδα, τότε η εκμετάλλευση γίνεται ακόμα πιο εξόφθαλμη. Αιτήματα όπως η γενναία αύξηση στον μισθό και έξτρα οικονομικές/εκπτωτικές παροχές για όσο διαρκεί η θητεία τίθενται επιτακτικά στο προσκήνιο.
Επιτροπή Αλληλεγγύης Στρατευμένων
Συλλογικά διεκδικούμε και μόνο συλλογικά κερδίζουμε!
Η θητεία, στην εποχή που οι πόλεμοι γίνονται «κανονικότητα», παίρνει έναν αναβαθμισμένο χαρακτήρα σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Η αυξημένη ένταση της εκπαίδευσης και των ασκήσεων, σε συνδυασμό με τις επικίνδυνες εγκαταστάσεις και τις ανεπαρκείς παροχές, συνεχίζει να κάνει τον στρατό «επικίνδυνο» και ψυχοφθόρο για κάθε φαντάρο. Κτίρια απαρχαιωμένα, άπειροι κοριοί, κάκιστο φαγητό κ.λπ. βρίσκονται σταθερά στην κορυφή της ατζέντας. Για τους φαντάρους προβλέπονται αγγαρείες, βαψίματα/κλαδέματα, ακόμα και κυλικεία, λέσχες και πρατήρια. Πώς, ενώ δουλεύεις κανονικά όλη μέρα, θα κληθείς το βράδυ να κάνεις υπηρεσία, έχοντας και από πάνω την αυθαιρεσία των στελεχών; Πώς περνάει αυτό που είναι και επικίνδυνο για τη σωματική και την ψυχική υγεία μας; Η τελευταία αυτοκτονία του συναδέλφου μας σμηνίτη ακόμα «διερευνάται» και φυσικά ο στρατός –όπως και το ελληνικό κράτος– προσπαθεί να μας πείσει ότι το πρόβλημα είμαστε εμείς. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν νοιάζεται ούτε για τα δικά του στελέχη. Ενδεικτικός ο θάνατος της 19χρονης ναυτικής δοκίμου κατά τη διάρκεια άσκησης και ο θάνατος στελέχους την ώρα που εκτελούσε υπηρεσία. Φυσικά, η λίστα είναι ακόμα μεγαλύτερη με ακόμα περισσότερα παραδείγματα.
Όμως, πώς μπορούμε να αγωνιστούμε και να κερδίσουμε απέναντι σε όλα αυτά; Η μόνη μας άμυνα είναι η αλληλεγγύη προς τον συνάδελφο και η δημοσιοποίηση της οποιασδήποτε αυθαιρεσίας. Κόντρα στο παράλογο, το φασιστικό, τον τραμπουκισμό, η παραπάνω λογική κέρδισε πολλά (και) το τελευταίο διάστημα: Από τη δωρεάν παροχή νερού και τις δωρεάν μετακινήσεις, μέχρι τα τεστ Covid-19 και τις αποζημιώσεις για αλλαγές σε εισιτήρια και από τις αλλαγές στη συμπεριφορά στελεχών μέχρι το κοινό κάλεσμα φαντάρων από περισσότερα από 50 στρατόπεδα ενάντια στον πόλεμο. Τα λόγια του Χ., εν ενεργεία φαντάρου στον Έβρο, συμπυκνώνουν με τον καλύτερο τρόπο τον βασικό στόχο του κινήματος «μέσα και έξω από το στρατό»: «Χρωστάμε σε κάθε νέο παιδί που δεν άντεξε να παλέψουμε για να μην υπάρξουν κι άλλα νέα παιδιά που δεν θα αντέξουν. Το χρωστάμε σε κάθε νέο παιδί που ο στρατός δεν του επέτρεψε να κάνει όνειρα για τη ζωή του, αλλά του επιφύλασσε σκοπιά και εξόντωση, σωματική και ψυχολογική. Πρέπει να προστατεύσουμε κάθε φαντάρο από κακοποιητικές συμπεριφορές που περιθωριοποιούν και οδηγούν σε απόγνωση, να απομακρύνουμε τους φασίστες που βρίσκουν τροφή με το να βρίζουν ταξικά αδέρφια μας, μετανάστες που υπηρετούμε μαζί, να γίνουμε δόρυ και ασπίδα κάθε καταπιεσμένου συνφάνταρου που θέλει να αγωνιστεί και νιώθει να ασφυκτιά εντός ενός cis straight λευκού στρατού».
Καλή θητεία, είμαστε πάντα δίπλα σας!
