Γιάννης Χαλκιαδάκης: Πολιτισμός είναι η αντίσταση στην καπιταλιστική βαρβαρότητα

Γιάννης Χαλκιαδάκης, τραγουδοποιός

«Ο πολιτισμός μπορεί να βοηθήσει στη δι­αμόρφωση της λαϊκής​συνείδησης, όταν συντ­αξιδεύει μέσα το καμί­νι της ταξικής πάλης, ενάντια σε κάθε μο­ρφή εκμετάλλευσης», λέει μιλώντας στο Πριν, ο παραμυθάς-τ­ραγουδοποιός Γιάννης Χαλκιαδάκης. Πιστε­ύει πως​ «οι δημιουργοί θα πρέπει να ανοίγο­υν δρόμους στον νου των ανθρώπων» και ότι «υποχρεούνται να παίρ­νουν ξεκάθαρη θέση» σε όλα τα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία.

Συνέντευξη στη Λίτσα Φρυδά

Προέρχεσαι από έναν επαγγελματικό χώρο που δεν σχετίζεται με τη μουσική. Μπήκες καθυστερημένα στη δισκογραφία. Ήταν η πρώτη φορά που ασχολήθηκες με τη μουσική και τι σε ώθησε προς αυτήν την κατεύθυνση;

Είναι αλήθεια ότι το βιοποριστικό μου επάγγελμα δεν έχει καμιά σχέση με την τέχνη. Αντίθετα, θα έλεγα, διαμορφώνει σκληρούς χαρακτήρες και δεν διέπεται από ευαισθησία. Η αστική δικαιοσύνη είναι δικαιοσύνη του ισχυρού και κατά συνέπεια πολλές φορές άδικη. Όταν, λοιπόν, σαν λειτουργός της εντέλλεσαι να υλοποιήσεις μιαν απόφαση, ακόμη κι αν είναι δίκαιη, έρχεσαι αντιμέτωπος με τον χαμένο. Πρωτίστως, όμως, με τον εαυτό σου. Αυτή η εσωτερική «διαμάχη» σε γονατίζει ώρες ώρες. Τότε, λοιπόν, για να παραμείνεις όρθιος, ψάχνεις να βρεις διέξοδο. Προσωπικά, την βρήκα στη στιχουργική και στη μουσική, με τις οποίες είχα μια «ερωτική σχέση» από μικρός. Ήταν η όαση και το φως στις σκοτεινές μου στιγμές. Με ηρεμούσαν και με βελτίωναν. Ναι, καθυστέρησα πολύ να μπω στη δισκογραφία, κυρίως επειδή οι προτεραιότητες στη ζωή μου ήταν άλλες. Να επιβιώσει η οικογένεια, να μεγαλώσουν τα παιδιά, το σχήμα, το κίνημα, η οργάνωση. Φοβόμουν όμως αρκετά και την έκθεση. Είχα τις ανασφάλειές μου και σχεδόν καθόλου από αυτό που λέμε «καλλιτεχνική αυτοπεποίθηση». Όμως, κάποια στιγμή, κάτι σαν να με ξύπνησε και με μιας οι όποιες αναστολές εξανεμίστηκαν. Καλώς, κακώς, ο χρόνος θα δείξει.

Είσαι στιχουργός, συνθέτης και ερμηνευτής των τραγουδιών σου. Ποιες είναι για σένα οι πηγές αναζήτησης και έμπνευσης; Από πού αντλείς τη θεματολογία σου;

Τετριμμένο θα μου πεις, αλλά «η έμπνευση είναι ένα θεριό δεν το ζητάς, σε βρίσκει, γι’ αυτό της μέρας το φευγιό μοιάζει με καταδίκη», όπως λέω σε ένα τραγούδι. Η απογοήτευση και η θλίψη που αυτή κουβαλάει, οι μικρές μικρές νίκες ατομικά και συλλογικά και οι χαρές που αυτές δίνουν, η μοναξιά, ο έρωτας, η ελπίδα, το ζητούμενο ενός πανανθρώπινου μέλλοντος, ο θάνατος, η ζωή, ένας δρόμος που γεμίζει πανό και φωνές, ένα έξυπνο σύνθημα στον τοίχο, ένας μετανάστης σκυθρωπός και πολλά καθημερινά ακόμη είναι η θάλασσα που ψαρεύω. Πάνω σε αυτό το αρμένισμα βρίσκω τα λόγια στα τραγούδια μου, μιας και ο λόγος παίζει για μένα τον πρωτεύοντα ρόλο. Μετά έρχονται οι νότες που ντύνουν τα λόγια με τη μελωδία τους.

Η μουσική σου έχει τις ρίζες της στην παραδοσιακή μουσική του νησιού σου, της Κρήτης, διακρίνεται όμως από ένα ιδιαίτερο ύφος. Τι είναι εκείνο που διαμορφώνει αυτό το ύφος;

Αν έστω και ένας ακροατής νιώσει κάτι ακούγοντας ένα δικό μου τραγούδι, τότε ναι, το τραγούδι είναι επιτυχημένο!

Κοίτα, η μουσική δεν έχει σύνορα και πολύ περισσότερο δεν μπορεί να περικλειστεί σε ένα στενό τοπικό διαμέρισμα. Μου αρέσει που διαπιστώνεις πως τη «δική μου» μουσική την διακρίνει ένα ιδιαίτερο ύφος. Είναι ξεκάθαρο ότι έχω έντονα επηρεαστεί από τα παιδικά μου ακούσματα, όμως θέλω –δεν ξέρω αν τα καταφέρνω– να γράφω απλές μελωδίες ψυχής και να τις παντρεύω και με άλλους ήχους διαφορετικούς, δίχως όμως να το κάνω σύνθετο όλο αυτό. Το μουσικό ύφος διαμορφώνεται κάθε φορά από τον στίχο. Να μην είναι δυσνόητο το σύνολο αλλά ούτε και εντελώς εύπεπτο. Να κυλάει ευχάριστα, να δίνει εικόνες, τροφή για σκέψη, άλλοτε να σε ρίχνει στα τάρταρα κι άλλοτε να σε ανεβάζει στον ουρανό. Πότε να χαμογελάς και πότε να δακρύζεις ακούγοντας. Αν έστω και ένας ακροατής νιώσει κάτι απ’ όλα αυτά ακούγοντας ένα δικό μου τραγούδι, τότε ναι, το τραγούδι είναι επιτυχημένο! Έχει αφήσει το χνάρι του.

Σε γνωρίσαμε μέσα από δύο μουσικές συλλογές σου, τους Μύστες και τον Παραμυθά. Πες μας δυο λόγια γι’ αυτές. Πού κατατάσσεις τα τραγούδια σου;

Οι Μύστες ήταν η πρώτη μου δισκογραφική δουλειά, που περιέχει 14 κομμάτια. Η αρχική πρόθεση δεν ήταν να βγει δίσκος. Ήθελα να γράψω 2-3 τραγούδια για μένα, έτσι, να τα αφήσω στα παιδιά μου να με θυμούνται κάθε που θα τα άκουγαν, όταν πια είχα φύγει. Εγωιστική, δηλαδή, υστεροφημία. Όμως, όταν έφτασα στο studio, προκειμένου να τα ηχογραφήσω, το πλάνο άλλαξε, μιας και αρκετοί άνθρωποι του χώρου που τα άκουσαν με παρότρυναν να ηχογραφήσω κι άλλα, αφού είχα αρκετά έτοιμα, και να εκτεθώ στο κοινό. Ε… δεν ήθελα και πολύ! Ο Παραμυθάς, όμως, επίσης με 14 τραγούδια, ήταν προγραμματισμένη δουλειά μετά τη ζεστή υποδοχή της πρώτης. Θεωρώ πως ο δεύτερος αυτός δίσκος είναι μια συνεπής συνέχεια της μουσικής μου πορείας. Πιο λιτός ενορχηστρωτικά, με κυρίαρχη αυτή τη φορά την λύρα αντί για το βιολί, να παντρεύεται με ηλεκτρικό και κάποτε με πιο ροκ ήχο. Αν και με τις ταμπέλες δεν τα πηγαίνω ιδιαίτερα καλά, ίσως θα μπορούσαν να ενταχθούν σε αυτό που λέμε «εντεχνοπαραδοσιακό» τραγούδι.

Ο εργατικός πολιτισμ­ός είναι η βάση της αλληλε­γγύης

Αρκετά από τα κομμάτια σου εμπεριέχουν πολιτικά και κοινωνικά στοιχεία. Πιστεύεις ότι ο λαϊκός πολιτισμός μπορεί να δημιουργήσει σήμερα αντιστάσεις ή να διαμορφώσει συνειδήσεις, στο πλαίσιο ενός εκμεταλλευτικού συστήματος που συνθλίβει;

Φυσικά και ο πολιτισμός μπορεί να βοηθήσει στη διαμόρφωση της λαϊκής συνείδησης σε ένα βαθμό, όταν αυτός συνταξιδεύει μες το καμίνι της ταξικής πάλης ενάντια σε κάθε μορφή εκμετάλλευσης. Οι σημερινές συνθήκες βοηθούν να γεννηθούν πολιτικά τραγούδια. Όχι δεικτικά, αλλά με μια νέα προσέγγιση. Μέσα από ένα, ας πούμε, φαινομενικά ερωτικό τραγούδι μπορείς να περάσεις έντονα πολιτικά μηνύματα. Εξάλλου, τα τραγούδια έχουν πολλές όψεις, αλλά και διαφορετικές αναγνώσεις, ανάλογα το πώς είσαι, όταν τα ακούς. Οι δημιουργοί, μέσα από τις δημιουργίες τους, θα πρέπει να ανοίγουν δρόμους στον νου των ανθρώπων, για μένα επιπρόσθετα υποχρεούνται να παίρνουν ξεκάθαρη θέση σε κάθετι που απασχολεί την κοινωνία. Από τον φασισμό και την έμφυλη βία μέχρι τον πόλεμο, τη μετανάστευση και τις γυναικοκτονίες. Αδιαφορώντας για το αν θα πάψουν να είναι αρεστοί σε ένα κομμάτι «θαυμαστών» τους.

Είσαι σαφώς ένας πολιτικοποιημένος άνθρωπος. Ως μουσικός συμμετέχεις σε δράσεις με κοινωνικό χαρακτήρα, εκδηλώσεις αλληλεγγύης. Τι σημαίνει για σένα η αλληλεγγύη στον πολιτισμό;

Βεβαίως και συμμετέχω σε διάφορες δράσεις που στόχο έχουν να μας βγάλουν ψυχικά από τη μιζέρια των καιρών. Σε ό,τι μου ζητηθεί είμαι εκεί. Ελπίζω να είμαι πάντα. Ο πολιτισμός από μόνος του είναι αλληλεγγύη. Ξεκινάει από τη συμπεριφορά απέναντι στον γείτονα, στον φίλο, στον γνωστό, στον άγνωστο, στον άνεργο που του κόψανε το φως, στον μετανάστη στα φανάρια, στον σύντροφο, στον συνάδελφο, στον οφειλέτη μιας τράπεζας και περνάει μέσα από τη συλλογικότητα και τον αγώνα ενάντια σε ό,τι μας κατατρώει τα σωθικά. Η ίδια η αντίσταση στην καπιταλιστική βαρβαρότητα είναι πολιτισμός. Ο εργατικός πολιτισμός είναι η βάση της αλληλεγγύης. Δεν αρκεί να υπάρχει μονάχα μέσα σε οργανωτικές διαδικασίες, είναι αναγκαίο να διαχυθεί από τους κοινωνούς του παντού. Σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Αυτό είναι ένα επιπρόσθετο καθήκον για όλους του καλλιτέχνες που έχουν μια στοιχειώδη εργατική συνείδηση. Αλλοίμονο, αν η τέχνη, στην όποια της μορφή, και ο δημιουργός βρίσκονται έξω από αυτό.

Εκτός από τα τραγούδια σου έχεις γράψει και ένα παραμύθι για παιδιά Η 5η θάλασσα κι ο βασιλιάς ασημένιος, κάτι που δικαιώνει πλήρως τον τίτλο του δεύτερου δίσκου σου. Ποια μηνύματα θέλησες να περάσεις μ’ αυτό το παραμύθι στα παιδιά;

Πολλά παραμύθια έχω γράψει, απλά αυτό είναι το πρώτο που πήρε τον δρόμο του τυπογραφείου. Ήταν τελικά μην πάρω φόρα φαίνεται! Χρόνια τώρα μου άρεσε να βάζω τη φαντασία μου στην υπηρεσία των παιδιών.

Με ένα τρόπο ξαναγεννιόμουν και αυτό μου άρεσε. Περνούσα και περνώ όμορφα τις ώρες που η σκέψη ξεφεύγει από τα καθημερινά προβλήματα, καλπάζοντας καβάλα σε σύννεφα, γυρεύοντας τη διαφορετικότητα των αστεριών, κάνοντας τσουλήθρα στις γλίστρες του ουρανού ή ακόμη σχεδιάζοντας με λέξεις την καπετάνισσα Ευτυχία στη Δημοκρατία της Χαράς. Το υπό έκδοση παραμύθι πραγματεύεται τη ζωή στη θάλασσα. Πιστεύω πως, με έναν ιδιαίτερο (όχι δασκαλίστικο) τρόπο, στέλνει τα μηνύματά του και νομίζω είναι αρκετά. Αρχής γενομένης με τις ιδέες της Δημοκρατίας, της συντροφικότητας, της ισοτιμίας, της συμμετοχής των γυναικών στη λήψη των αποφάσεων, της δυναμικής του πολιτισμού στην καθημερινότητα, της αναγκαιότητας στη δωρεάν υγεία και παιδεία για όλους, της εναντίωσης στη μιλιταριστική λογική και στον πόλεμο, της Ειρήνης, της Ελευθερίας, της μετανάστευσης και τέλος της ελπίδας για έναν καλύτερο κόσμο.

Πες μας λίγα λόγια για τους συνεργάτες σου.

Μέσα από το ταξίδι μου σε αυτά τα μονοπάτια της τέχνης, γνώρισα έναν κόσμο άγνωστο σε μένα μέχρι τότε. Στάθηκα όμως πολύ τυχερός, μιας και ευτύχισα να συμπορευτώ με ανθρώπους που ταίριαξαν τα χνώτα μας από την πρώτη στιγμή. Άνθρωποι που βάζουν μπροστά το εμείς. Κάτι υπέροχο και συνάμα σπουδαίο! Μιας και μιλάμε για έναν χώρο με έντονο προσωπικό ανταγωνισμό. Είναι πολλοί εκείνοι με τους οποίους έχουμε κάνει πράγματα μαζί. Θα περιοριστώ σε όσους αναφέρονται στη δισκογραφία μου. Ο Νίκος Πιτλόγλου είναι ένας μουσικάνθρωπος με φοβερή εμπειρία στις ενορχηστρώσεις και τον ήχο, με εκπληκτικές γνώσεις παιξίματος μουσικών οργάνων. Ο Νίκος Κρέτσης, πολυόργανο όπως τον αποκαλώ, με το λαούτο, την κιθάρα, τον τζουρά, το μαντολίνο. Ο μάστορας της λύρας Γιάννης Λεθιωτάκης, ο πιο ταπεινός πρωτομάστορας που έχω γνωρίσει. Ο Θωμάς Δρόσος, γητευτής των πνευστών. Ο δάσκαλος του βιολιού Κυριάκος Γκουβέντας. Η Αρετή Κοκκίνου, εξαιρετική ενορχηστρώτρια και κιθαρίστρια. Όπως κι ο κιθαρίστας, σύντροφος και παιδικός μου φίλος Μιχάλης Αποστολάκης, με τον οποίο ώρες ατέλειωτες, όταν είμαι στο Ρέθυμνο, καθόμαστε υπό τους ήχους των τζιτζικιών και των γρύλλων, παίζοντας τις πρωτόλειες μελωδικές γραμμές των τραγουδιών μου, πολύ πριν φτάσουν στο studio.

Για τις τραγουδίστριες και τους τραγουδιστές που μέχρι τώρα έχω συνεργαστεί τι να πω; Σεμνοί, καταδεκτικοί, άνθρωποι! Βασίλης Σκουλάς, Παντελής Θαλασσινός, Καίτη Κουλλιά, Αργυρώ Καπαρού, Διαμάντη Δαγιάση, Θέλμα Καραγιάννη, Σοφία Ανδριανού, Πάνος Μπούσαλης, Χρήστος Νινιός, Μανώλης Χατζημανώλης. Απλά υπέροχοι!

Εύχομαι να είμαστε όλοι γεροί και να συνεχιστεί το ταξίδι μας.

Τι να περιμένουμε για τη συνέχεια;

Βρίσκομαι στο studio ετοιμάζοντας τον επόμενο δίσκο μου, που θα έχει τον τίτλο Συμπόσιο και θα αποτελείται από 11 τραγούδια, είναι σχεδόν έτοιμος, που σημαίνει ότι χρειάζονται κάποιοι μήνες ακόμη για να ολοκληρωθεί. Επίσης, βρίσκομαι στην εικονογράφηση του δεύτερου παραμυθιού, που θα έχει τίτλο Το χιονισμένο λιβάδι. Την εικονογράφηση και σε αυτό θα κάνει η εκπληκτική Μαιρηλία Φωτιάδου. Αυτό το διάστημα επεξεργάζομαι τις μουσικές ενός κρυφού μου πόθου. Ενός δίσκου με αμιγώς πολιτικά τραγούδια, φτιαγμένα με τον τρόπο που προσωπικά φαντάζομαι το σύγχρονο πολιτικό τραγούδι, τόσο στο επίπεδο του στίχου όσο και της μουσικής. Μην περιμένουν, λοιπόν, οι φίλοι ούτε δεικτικό στίχο αλλά ούτε και εμβατηριακές μελωδίες.