Δημήτρης Γρηγορόπουλος
Ένα ερώτημα εύλογο, καλοπροαίρετο και αγωνιώδες εγείρεται: Γιατί οι αντίπαλοι ιμπεριαλισμοί δεν καταλήγουν σε ένα modus vivendi, σε μια ειρηνική και συμφωνημένη διανομή σφαιρών επιρροής, έστω και σχετικά εις βάρος του λιγότερο ισχυρού, που θα αποκλείει όμως την αμοιβαία καταστροφή με πύρρειο νίκη του ενός αντιπάλου;
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ιμπεριαλιστικός πόλεμος μεταξύ του δυτικού και του ευρασιατικού ιμπεριαλισμού για την παγκόσμια ηγεμονία, δηλαδή για την κυρίαρχη επιρροή στις διεθνείς υποθέσεις και όχι για τη βασική αρχή της ιμπεριαλιστικής αναδιανομής εδαφών, όπως συνέβη στον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η διαφοροποίηση δεν πρέπει να προκαλεί τον εφησυχασμό ότι «τουλάχιστον αποφεύγεται ο πυρηνικός Αρμαγεδδώνας», λόγω ισορροπίας του τρόμου. Καταρχήν, μία τέτοια εξέλιξη δεν μπορεί να αποκλειστεί, όταν η αντιπαράθεση οδηγηθεί στα άκρα ή επικρατήσει η εκδοχή του πρώτου πυρηνικού πλήγματος, που αποβλέπει στην καθοριστική ασυμμετρία επιπτώσεων στον έναν εμπόλεμο από τον άλλο. Έπειτα, ακόμη και αν δεν πρυτανεύσει αυτή η απευκταία εκδοχή, η πρωτοφανής σκληρότητα του πολέμου δεν θα επιφέρει οδυνηρά πλήγματα μόνο στους εμπόλεμους, αλλά συνολικά στην ανθρωπότητα. Οι επιπτώσεις στην ανθρωπότητα είναι ήδη οδυνηρές και όσο συνεχίζεται ο πόλεμος θα οξύνονται με γεωμετρική πρόοδο: Ακρίβεια, φτώχεια, ανεργία, μόλυνση περιβάλλοντος, ενώ ορισμένες χώρες απειλούνται και με λιμό…
Μάλιστα, όσο ο πόλεμος συνεχίζεται και κλιμακώνεται, θύματά του δεν είναι μόνο τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, αλλά και τα μεσαία, μέρος του κεφαλαίου, ακόμη και οι αστικές αλυσίδες και γιγάντιες πολυεθνικές που δέχονται ισχυρό πλήγμα λόγω της αντίπαλης πλέον οικονομίας των εμπολέμων, που ισχυρά υπονομεύει τη διεθνοποίηση. Ακόμη και οι πολυεθνικές συγκατανεύουν στην απώλεια κερδών, προσβλέποντας σε ευρεία αύξησή τους, με τη νίκη του δικού τους ιμπεριαλισμού. Αν εξαιρέσει κάνεις ορισμένες κατηγορίες επιχειρήσεων, όπως οι πολυεθνικές ενέργειας, το εφοπλιστικό κεφάλαιο, οι τράπεζες, οι κατασκευαστές όπλων, ο υπόλοιπος πληθυσμός, σε πολύ διαφορετικό βαθμό βέβαια, πλήττεται από τον πόλεμο στην Ουκρανία, που αν και δεν είναι τυπικά παγκόσμιος, έχει παγκόσμιες επιπτώσεις.
Ένα ερώτημα εύλογο, καλοπροαίρετο και αγωνιώδες εγείρεται: γιατί οι αντίπαλοι ιμπεριαλισμοί δεν καταλήγουν σε ένα modus vivendi, σε μιαν ειρηνική και συμφωνημένη διανομή σφαιρών επιρροής, έστω και σχετικά εις βάρος του λιγότερο ισχυρού, που θα αποκλείει όμως την αμοιβαία καταστροφή, με πύρρειο νίκη του ενός αντιπάλου;
Τα επιχειρήματα υπέρ της λήξης του πολέμου, που υπαγορεύει η κοινή λογική, είναι αυτονόητα και αναντίρρητα: Απρόβλεπτες θα είναι οι συνέπειες, αν ο πόλεμος διευρυνθεί ή μετατραπεί σε παγκόσμιο. Οδυνηρή είναι η εμπειρία από τον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και τα όπλα ήταν σαφώς μικρότερης καταστροφικής εμβέλειας. Αντικειμενικά υπέρ της ειρήνης και της διεθνούς συνεργασίας ωθεί και η τάση της διεθνοποίησης («παγκοσμιοποίηση»), ενισχύοντας την κίνηση των οικονομιών για αλληλεξάρτηση, τις διεθνείς αλυσίδες, τις μεγάλες πολυεθνικές, τον διεθνή καταμερισμό (προμήθεια αγαθών από χώρες φθηνότερης, εξειδικευμένης, αφθονούσας παραγωγής).
Η «παγκοσμιοποίηση» γεννά, σε έναν βαθμό, ελπίδες συνεργασίας και ειρηνικής συμβίωσης. Δεν πρέπει όμως να υπερεκτιμάται ο ενοποιητικός χαρακτήρας της και να υποτιμώνται οι αντιθέσεις και ο ανταγωνισμός μεταξύ των πολυεθνικών.
Παράδειγμα θετικής συνεργασίας σε επίπεδο οικονομίας και διεθνών σχέσεων αποτελεί η Ostpolitic, δηλαδή το οικονομικό και πολιτικό άνοιγμα της Γερμανίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών στην ΕΣΣΔ (και στη Ρωσία), κυρίως με την αγορά ενέργειας, με έμβλημα την κατασκευή δύο αγωγών Nord Stream 1 και 2 για τη μεταφορά ενέργειας από τη Ρωσία στην Ευρώπη.
Στη διευρυμένη αυτή οικονομική συμφωνία, που προωθούσε την ειρήνη και την ευρύτερη διεθνή συνεργασία αντέδρασαν λυσσαλέα οι ΗΠΑ επί προέδρου Tραμπ (είχαν βάλει το χεράκι τους όμως και προηγούμενοι πρόεδροι) με αποτέλεσμα ο Nord 2 να μην ολοκληρωθεί ποτέ. Αυτά συνέβησαν στις απαρχές της πάλης του δυτικού ιμπεριαλισμού, με πρωτοπόρα την Αμερική, για την αποτροπή της κατάκτησης της παγκόσμιας οικονομικής ηγεμονίας από το ευρασιατικό μπλοκ Κίνας-Ρωσίας. Αυτή η διαρκώς αυξανόμενη απειλή για το δυτικό μπλοκ στην παγκόσμια οικονομική ηγεμονία από το ευρασιατικό μπλοκ με ηγέτιδα την Κίνα, υποχρεώνει τις ΗΠΑ να θέτουν επιτακτικά, έστω και με προσφυγή ή υποκίνηση πολέμων, το ξαναμοίρασμα των οικονομιών και των σφαιρών επιρροής υπέρ της Δύσης.
Υπέρ της ειρηνικής διευθέτησης διαφορών των δύο μπλοκ συνηγορεί και το γεγονός ότι πρόκειται για ομοειδείς καπιταλιστικές οικονομίες, που μπορούν να λύσουν τις διαφορές τους με ειρηνικά μέσα, χωρίς να ανατραπεί το σύστημά τους, κίνδυνος υπαρκτός, αν η αντίθεσή τους στρεφόταν κατά διαμετρικά αντίθετων συστημάτων, όπως ο ναζισμός και ο κομμουνισμός.
Απότοκο της όξυνσης των ανταγωνισμών οι ένοπλες συγκρούσεις
Η εμπειρία των δύο παγκοσμίων πολέμων και οι σύγχρονες απειλές
Ο πόλεμος είναι αναπόφευκτο γνώρισμα του καπιταλισμού, που ενεργοποιείται όταν ο ανταγωνισμός του με άλλες κοινωνίες οξύνεται στο έπακρο
Το ερώτημα, λοιπόν, είναι γιατί οι κυρίαρχες καπιταλιστικές χώρες τείνουν να λύσουν τις διαφορές τους με καταστροφικούς πολέμους, παρά τα ισχυρά κοινά στοιχεία που τις χαρακτηρίζουν; Αυτή η τάση οφείλεται στην εγγενή ροπή του καπιταλισμού, ιδιαίτερα στο ιμπεριαλιστικό στάδιο και εφεξής, προς τον πόλεμο. Ο πόλεμος είναι η μοίρα του καπιταλισμού, αναπόφευκτο γνώρισμά του, που ενεργοποιείται όταν ο ανταγωνισμός του με άλλα κράτη οξύνεται στο έπακρο. Η τάση αυτή εμφανίζεται και στο σημερινό στάδιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού. Στα διαστήματα που η διανομή πολιτικής και οικονομικής ισχύος συντελείται συμβατικά, συμφωνημένα, με ισχύοντες και αποδεκτούς όρους και θεσμούς και διαιτητή το αστικό κράτος, τα κεφάλαια ανταγωνίζονται με τα κεφάλαια της χώρας τους και με τα κεφάλαια άλλων χωρών χωρίς πόλεμο. Όταν όμως διαπιστώνουν ότι απειλούνται από τον ανταγωνισμό του κεφαλαίου άλλων χωρών, καταφεύγουν στον πόλεμο για να υπερισχύσουν των ανταγωνιστών του. Η καθολικότητα αυτής της αντικειμενικής τάσης επιβεβαιώνεται από τον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και από τη σύγχρονη σύγκρουση του δυτικού και του ευρασιατικού μπλοκ στον πόλεμο της Ουκρανίας.
Η ανισόμετρη ανάπτυξη των ιμπεριαλιστών στις αρχές του εικοστού αιώνα οδήγησε στον A’ Παγκόσμιο Πόλεμο με ήττα των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία, Αυστροουγγαρία). Η ασυμμετρία οξύνθηκε όμως στο έπακρο με τη συνθήκη των Βερσαλλιών, ωθώντας τη Γερμανία στον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να επανακτήσει με το παραπάνω ό,τι είχε απολέσει. Στις τρέχουσες συνθήκες, ο κίνδυνος υπεροχής της Κίνας έναντι των ΗΠΑ οδηγεί στη σύγκρουση των δύο μπλοκ με πόλεμο μέσω Ουκρανίας, που δυστυχώς, ο μή γένοιτο, δεν αποκλείεται να κλιμακωθεί σε παγκόσμιο…