Χρήστος Βασιλόπουλος| χημικός μηχανικός, μέλος του ΠΣΟ της ΑΝΤΑΡΣΥΑ
Στο έλεος των καπιταλιστών κερδοσκόπων της ενέργειας βρίσκονται τα λαϊκά στρώματα. Τον δρόμο άνοιξε η πορεία «απελευθέρωσης» της αγοράς ενέργειας, την οποία καθοδήγησε η ΕΕ και υλοποίησαν όλες οι κυβερνήσεις (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ) από το 1996 και μετά. Το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας συστάθηκε το 2018 επί ΣΥΡΙΖΑ. Η ΝΔ με την «απολιγνιτοποίηση» παρέδωσε την ενέργεια στα αρπακτικά των ιδιωτικών εταιρειών φυσικού αερίου.
Γιατί ακριβαίνει το ηλεκτρικό ρεύμα
Το τελευταίο διάστημα οι λογαριασμοί της ηλεκτρικής ενέργειας και των καυσίμων έχουν προκαλέσει ένα κύμα δυσαρέσκειας και προβλημάτων στα νοικοκυριά. Η κυβέρνηση και άλλες αστικές δυνάμεις προσπαθούν να πετάξουν την μπάλα στην κερκίδα, μιλώντας για «παγκόσμια ενεργειακή κρίση», «επαναφορά της ανάπτυξης στη μετά κορονοϊό εποχή». Έντεχνα ξεχνούν την «απελευθέρωση» –deregulation που σημαίνει απορρύθμιση με την έννοια της κατάργησης των ρυθμιστικών παρεμβάσεων του κράτους– προκειμένου να κυριαρχήσουν οι «νόμοι» της αγοράς και η ιδιωτικοποίηση… που θα έριχναν τις τιμές.
Η πραγματικότητα φυσικά βρίσκεται στον αντίποδα αυτών των επιλογών. Οι επιλογές αυτές αποτελούν συνέχεια του μοντέλου φιλελευθεροποίησης που σχεδιάστηκε τη δεκαετία του 1970 από τη Σχολή του Σικάγο και εφαρμόστηκε αρχικά στη Χιλή του Πινοσέτ και τη δεκαετία του 1990 στη Μεγάλη Βρετανία με την ιδιωτικοποίηση της βρετανικής κρατικής ηλεκτρικής εταιρείας. Το μοντέλο αυτό επέλεξε η Ευρωπαϊκή Ένωση για τη δημιουργία της «ενιαίας εσωτερικής αγοράς ενέργειας», που χρονολογείται από το 1986, όταν με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη εξέδωσε την ανακοίνωση «Η Εσωτερική Αγορά Ενέργειας» (Internal Energy Market).Οι διαρθρωτικές αυτές αλλαγές πραγματοποιήθηκαν σταδιακά με τρεις δέσμες νομοθετικών μέτρων, τα γνωστά «ενεργειακά πακέτα», που εκδόθηκαν από το 1996 έως το 2009. Με τα νομοθετικά αυτά μέτρα:
● Επιβλήθηκε ο διαχωρισμός των καθετοποιημένων μονοπωλιακών επιχειρήσεων ηλεκτρικής ενέργειας σε τέσσερεις διαφορετικούς τομείς (παραγωγή, μεταφορά, διανομή και προμήθεια).
● Δημιουργήθηκαν τέσσερεις νέες αγορές: δύο «ανταγωνιστικές» (παραγωγή, προμήθεια) και δύο «μη ανταγωνιστικές» (δίκτυα μεταφοράς και διανομής).
● Δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στις ρυθμίσεις για τους διαχειριστές των συστημάτων μεταφοράς, ώστε να
εξασφαλίζεται η πρόσβαση στο σύστημα μεταφοράς και ο με ίσους όρους ανταγωνισμός μεταξύ των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας.
● Ο έλεγχος και η εποπτεία των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας ανατέθηκε σε ανεξάρτητες εθνικές ρυθμιστικές αρχές.
● Προωθήθηκε η συνεργασία μεταξύ των ρυθμιστικών αρχών και μεταξύ των διαχειριστών των συστημάτων μεταφοράς.
● Ιδρύθηκε ως νέο κοινοτικό όργανο ο «Οργανισμός Συνεργασίας Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας» (ΑCER) με έδρα τη Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας.
● Προωθήθηκε η δημιουργία διασυνδέσεων μεταξύ των χωρών-μελών και προβλέφθηκαν ρυθμίσεις για το διασυνοριακό εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας.
Σήμερα, οι χώρες-μέλη της ΕΕ και οι συνεργαζόμενες χώρες έχουν οργανωθεί σε οκτώ περιφερειακές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες αποτελούν το ενδιάμεσο στάδιο για την ενιαία εσωτερική αγορά (Internal Energy Market), ενώ η ηλεκτρική ενέργεια έχει μεταβληθεί από κοινωνικό αγαθό σε αντικείμενο εμπορίας σε σχεδόν πανευρωπαϊκό επίπεδο, μέσω της λεγόμενης «σύζευξης των αγορών», που οργανώνεται από κοινού από τα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας και τους διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς.
Το «μοντέλο στόχος» (target model) της ενοποίησης
Με τα νομοθετικά μέτρα που ακολούθησαν το τρίτο «ενεργειακό πακέτο», διαμορφώθηκε το «μοντέλο στόχος» (target model), δηλαδή το κοινό μοντέλο λειτουργίας και συναλλαγών που πρέπει να υιοθετήσουν οι επιμέρους εθνικές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας ανά την Ευρώπη, ώστε να εναρμονιστεί η λειτουργία τους και να είναι δυνατή η σύζευξή τους. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, η χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας διαρθρώνεται σε τέσσερεις επιμέρους αγορές: στην Αγορά Επόμενης Ημέρας, στην Ενδοημερήσια Αγορά, στην Αγορά Εξισορρόπησης και στην Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά.
Η διαδικασία του «μοντέλου στόχου» προβλέπει την ενιαία σύζευξη των Αγορών Επόμενης Ημέρας και των Ενδοημερήσιων Αγορών. Τα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας των χωρών των οποίων οι αγορές έχουν συζευχθεί συγκεντρώνουν σε κοινή πλατφόρμα τις προσφορές αγοράς και πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας.
Η Αγορά Εξισορρόπησης σχετίζεται με την πραγματική λειτουργία του Συστήματος και είναι η αγορά στην οποία διεξάγονται οι συναλλαγές που αφορούν είτε ενέργεια την οποία χρειάστηκαν τελικά οι καταναλωτές και δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί, είτε ενέργεια από πηγές που παράχθηκε (ή δεν παράχθηκε) αντίθετα με τις προβλέψεις. Αποτελεί τον κολοφώνα της κερδοσκοπίας, μιας και επιτρέπει μεταπώληση με κερδοφορία έως και 1.500%, σε σχέση με την τιμή που διαμορφώθηκε την προηγούμενη μέρα.
Η τέταρτη αγορά, η Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά, συνδέει τον ενεργειακό με τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η αγορά αυτή προσφέρει ρευστότητα στις άλλες αγορές μέσω των ενεργειακών παραγώγων.
Ηλεκτρική ενέργεια: Από το κρατικό μονοπώλιο στο χρηματιστήριο ενέργειας
Η ΔΕΗ ιδρύθηκε το 1950, αλλά το μονοπώλιο παραγωγής και διάθεσης ηλεκτρικής ενέργειας που της παραχώρησε το Ν.Δ. 3523 της 1/7-8-1956 άρχισε να το ασκεί ουσιαστικά το 1968, αφού εξαγόρασε και την τελευταία από τις 415 ηλεκτρικές εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στην Ελλάδα το 1950. Η μεγαλύτερη από αυτές ήταν η Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών και Πειραιώς (ΗΕΑΠ) της αγγλικής εταιρείας Power and Traction Finance Company L.T.D., γνωστής ως «Πάουερ» (από το 1925).
Η αντίστροφη πορεία ξεκίνησε το 1999 με την «απελευθέρωση» των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας με στόχο την κατάργηση της αυτονομίας του ηλεκτροδοτικού συστήματος της χώρας και την ενοποίησή του με τα ευρωπαϊκά. Στην πορεία αυτή έχουμε ήδη διανύσει τα δύο πρώτα στάδια και βρισκόμαστε στην υλοποίηση του τρίτου και τελικού.
Το πρώτο στάδιο αφορά την εφαρμογή των δύο πρώτων ενεργειακών πακέτων για την «απελευθέρωση» της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και ξεκίνησε με την έκδοση του ν. 2773/1999, βάσει του οποίου επήλθαν οι εξής βασικές αλλαγές:
– Επιτράπηκε η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε ιδιώτες.
– Διαχωρίστηκε από τη ΔΕΗ το Σύστημα Μεταφοράς και η διαχείριση του παραχωρήθηκε σε μια νέα ανώνυμη εταιρεία, θυγατρική της ΔΕΗ, τον Δ.Ε.Σ.Μ.Η.Ε.
– Συστήθηκε η Ρ.Α.Ε. ως ανεξάρτητη αρχή.
Το δεύτερο στάδιο ξεκίνησε με την έκδοση του ν. 4001/2011, ο οποίος ενσωμάτωσε στο ελληνικό δίκαιο την Οδηγία 2009/72/ΕΚ του τρίτου «ενεργειακού πακέτου». Με τον νόμο αυτό συντελέσθηκε ο διαχωρισμός της ΔΕΗ από το Σύστημα Μεταφοράς, το οποίο ανατέθηκε στον ΑΔΜΗΕ, και από το Δίκτυο Διανομής, το οποίο ανατέθηκε στον ΔΕΔΔΗΕ και διαμορφώθηκε η χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας σύμφωνα με το μοντέλο της «υποχρεωτικής κοινοπραξίας» («mandatory pool»).
Σήμερα βρισκόμαστε στο τρίτο στάδιο, που ξεκίνησε με την εφαρμογή του «μοντέλου στόχου», σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων 4425/2016 και 4512/2018. Οι νόμοι αυτοί προβλέπουν την οργάνωση τεσσάρων αγορών χονδρικής (Αγορά Επόμενης Ημέρας, Ενδοημερήσια Αγορά, Αγορά Εξισορρόπησης και Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά) και τη σύσταση του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας.
Με την ολοκλήρωση της λειτουργίας αυτών των αγορών πραγματοποιήθηκε η σύζευξη της ελληνικής αγοράς σε πρώτο στάδιο με την Ιταλία και σε δεύτερο στάδιο με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, καθώς σύμφωνα με την από 17/11/2016 απόφαση του ΑCER, στον οποίο παραπέμφθηκε το θέμα λόγω αδυναμίας συμφωνίας μεταξύ των εθνικών ρυθμιστικών αρχών, η Ελλάδα περιλαμβάνεται σε δύο περιφέρειες υπολογισμού δυναμικότητας (Capacity Calculations Regions): την CCR5 (Gr-It) με την Ιταλία και την CCR10 (SEE) με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία.
Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας (ΕΧΕ)
Το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας συστήθηκε στις 18 Ιουνίου 2018 και μέτοχοι του είναι η ΛΑΓΗΕ Α.Ε. με ποσοστό 22%, η ΑΔΜΗΕ Α.Ε. με ποσοστό 20%, η ΔΕΣΦΑ Α.Ε. με ποσοστό 7%, το Ελληνικό Χρηματιστήριο (Ε.Χ.Α.Ε) με ποσοστό 31% και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) με ποσοστό 20%. Όλοι τους ιδιωτικοί φορείς με το αντίστοιχο παρελθόν και μέλλον κερδοσκοπίας.
Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται. Το ΕΧΕ είναι έτσι οργανωμένο ώστε η τιμή της κιλοβατώρας (KWhr) δεν καθορίζεται από την ανάλυση της τιμής του μείγματος, άλλα από την τιμή του ακριβότερου καυσίμου που χρησιμοποιείται! Στην προκειμένη περίπτωση είναι το φυσικό αέριο.
Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη που το 100% της ενέργειας τιμολογείται μέσω χρηματιστηρίου! Ακολουθεί η Ελβετία με 38%(!), ενώ στη Μ. Βρετανία είναι 13%
Σημειωτέον ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη που το 100% της ενέργειας που μπαίνει στο σύστημα περνάει μέσα από το χρηματιστήριο! Δεύτερη είναι η Ελβετία με 38%(!), ενώ στην κοιτίδα του νεοφιλελευθερισμού, τη Μ. Βρετανία, το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 13%.
Χρηματιστήριο Φυσικού Αερίου
Η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στο Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας διαμορφώνεται σαν όλη η ενέργεια να παράγεται από φυσικό αέριο, μολονότι αυτό συμμετέχει στο ενεργειακό μίγμα περίπου στα επίπεδα του 50% και κάτω. Παρά τη σύνθεση αυτή, όταν οι τιμές του ΦΑ πενταπλασιάστηκαν στο Χρηματιστήριο Φυσικού Αερίου του Άμστερνταμ, η τιμή ηλεκτρικής ενέργειας στο ΕΧΕ από 50-60 ευρώ/μεγαβατώρα (MWh) αρχές του 2021 σκαρφάλωσε τον Δεκέμβριο του 2021 στα 415,94 ευρώ/MWh. Με την κρίση της Ουκρανίας, η τιμή παραγωγής από ΦΑ έφτασε στις 24/2/2022 την απίστευτη τιμή των 150 ευρώ, ωθώντας το σύστημα στην εξωφρενική τιμή των 650€/ΜWh, που θα κληθούμε άμεσα να πληρώσουμε.
Η απόφαση της κυβέρνησης Μητσοτάκη να κλείσει πλήρως τις λιγνιτικές μονάδες έως το 2028, επιταχύνοντας τις εξελίξεις, έχει να κάνει με την αβάντα στους ιδιώτες επιχειρηματίες μονάδων φυσικού αερίου.
Χρηματιστήριο Εκπομπών (Ρύπων), ένα ανύπαρκτο προϊόν
Το Χρηματιστήριο Εκπομπών (Ρύπων) στηρίζεται σε ένα ανύπαρκτο χρηματιστηριακό προϊόν, που οικοδομήθηκε στο όνομα της «Πράσινης» Μετάβασης, μοιράζοντας δικαιώματα σε κράτη και εταιρείες, με προτεραιότητα στις ενεργοβόρες, έτσι ώστε να διασφαλίσει την «ανταγωνιστικότητά» τους. Συνέπεια αυτού είναι η μετακύληση του κόστους από τις εταιρείες στους καταναλωτές. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η τιμή από 18 ευρώ/τόνο C02 ανέβηκε σε 70 €/tn τον Νοέμβριο του 2021 και στα 150 €/tn στις 24/2/2022.
Σε αυτό το περιβάλλον, η κερδοφορία των μεγάλων ομίλων του χώρου υπερπολλαπλασιάζεται. Ενδεικτικά, η ιδιωτικοποιημένη ΔΕΗ ανακοίνωσε κερδοφορία 886 εκ. για το 2020, τα ΕΛΠΕ (Elpedison) 600 εκ. το 2021, ενώ η Protergia Μυτιληναίος προσδοκά υπερδιπλασιασμό το 2022.
Σε διεθνές επίπεδο, η ΒP ανακοίνωσε 12,8 δισ., τα υψηλότερα της οκταετίας, η Shell 19 δισ., η ExxonMobil 23 δισ.
Από την άλλη πλευρά, διαμορφώνεται μια κατάσταση ανείπωτης ενεργειακής φτώχειας για τα νοικοκυριά, που καλούνται να πληρώσουν την κερδοφορία των ομίλων, πυροδοτώντας εκτός των άλλων και έναν γενικευμένο γύρω αυξήσεων σε όλα τα βασικά είδη και στη γεωργική-κτηνοτροφική παραγωγή. Για μια ακόμα φορά γίνεται καθαρό πως η φτώχεια μας είναι τα πλούτη τους.
Οι θέσεις των πολιτικών δυνάμεων
Η κυβέρνηση της ΝΔ υλοποιεί με περίσσεια πρεμούρα τις κατευθύνσεις της ΕΕ, με μόνο μέλημα την κερδοφορία των ιδιωτικών εταιρειών, της «δικών» της και το βόλεμα των golden boys με μπόνους σε διευθυντικές παχυλά αμειβόμενες θέσεις. Υπόσχεται επιδότηση των τιμολογίων, αφήνοντας άθικτο τον κερδοσκοπικό μηχανισμό, επιδοτώντας με κρατικό χρήμα την κερδοσκοπία και εμφανίζει αμέτοχους του κερδοσκοπικούς ομίλους.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, έχοντας βάλει καθοριστικά πλάτη στην υλοποίηση του τρίτου σταδίου με την ίδρυση του ΕΧΕ επί της διακυβέρνησής του, καθώς και την περεταίρω ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ, καλεί τον κόσμο και ειδικά τους μικρομεσαίους μέσω ενεργειακών κοινοτήτων να προχωρήσουν σε διμερή συμβόλαια με τους ληστές των μονοπωλίων και ό,τι τύχη έχουν! Ο ληστής με το θύμα αγκαλιά.
Στην ίδια ρότα και το ΜέΡΑ25. Ο Γ. Βαρουφάκης στην επίσκεψή του στην Κοζάνη στις 23/2/2022 ανέφερε πως για το ΜέΡΑ25 οι ενεργειακές κοινότητες είναι πρωταρχικό ζήτημα. «Η δυνατότητα ενός δημοκρατικού αποκεντρωμένου δικτύου χρειάζεται σοβαρή χρηματοδότηση, όμως υπάρχει θεσμικό και συστημικό πρόβλημα και γι’ αυτό δεν γίνεται» (KOZANITV).
Το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ ήταν και είναι από τους βασικούς συντελεστές υλοποίησης του σχεδίου από το 1999. Συνεπέστατο, με μόνη γραμμή παρέκκλισης τη Μικρή ΔΕΗ, που τελικά θα απορριφθεί από την ιδιωτικοποιημένη ΔΕΗ.
Όλοι οι παραπάνω σε καμία περίπτωση δεν διαφωνούν με τη λογική του Ελληνικού Χρηματιστήριο Ενέργειας και του μηχανισμού του, που εγγυάται κέρδη για τους ομίλους της ενέργειας και ενεργειακή φτώχεια για τον λαό.
Τι πρέπει να γίνει
Στην κοινή λογική όλα αυτά φαντάζουν παράλογα. Αλλά αυτή ακριβώς είναι η λειτουργία της «αγοράς» ενέργειας από τη στιγμή που ένα κοινωνικό αγαθό γίνεται «προϊόν» εμπορευματικής εκμετάλλευσης και κερδοφορίας. Αυτές οι επιλογές της ΕΕ υλοποιούνται σε αγαστή συνεργασία με τις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ-ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ.
Με βάση την πραγματικότητα και τις ανάγκες του λαού, η Ενέργεια θα πρέπει να φύγει από την εμπορευματική παραγωγή και να γίνει δημόσιο κοινωνικό αγαθό. Αυτό συνεπάγεται από το λαϊκό εργατικό κίνημα αγώνα για εθνικοποίηση-κοινωνικοποίηση συνολικά του ενεργειακού τομέα (ιδιωτικοποιημένου πλέον), χωρίς αποζημίωση με εργατικό λαϊκό έλεγχο. Μόνο ένας εθνικοποιημένος ενιαίος τομέας ενέργειας, έξω από χρηματιστηριακά «παιχνίδια», μπορεί να εξασφαλίσει για τον λαό φτηνό ρεύμα, αξιοποιώντας όλες τις τεχνολογίες παραγωγής ρεύματος.
Προϋπόθεση για φτηνό ρεύμα είναι η απειθαρχία και όχι η υποταγή στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης –και στον χώρο της ηλεκτρικής ενέργειας– σε μια πορεία ρήξης και αποδέσμευσης από αυτήν που επιβάλλει και την ενεργειακή φτώχεια. Αυτός ο στόχος δεν αφορά το μακρινό «μέλλον» αλλά το παρόν. Επίσης, δεν αφορά εξαγγελίες πολιτικών αριστερών δυνάμεων αλλά μάχιμη γραμμή του εργατικού κινήματος, αν θέλουμε να ανατραπεί αυτή η πολιτική. Στη συμβολή μας σε αυτή την γραμμή, τελικά, θα κριθούμε όλοι.
