Αντώνης Δραγανίγος
Η κυβέρνηση πανηγυρίζει για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ΣΥΡΙΖΑ και ΚΙΝΑΛ κάνουν προτάσεις καλύτερης διαχείρισης. Δεν πρόκειται όμως για τσάμπα χρήμα, αλλά για δανεικά που δίνονται για την κερδοφορία του κεφαλαίου και θα αποπληρώσουν οι εργαζόμενοι. Ουσιαστικά δεν πρόκειται για ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα, αλλά για ένα ενιαίο σύνολο «μεταρρυθμίσεων» και επενδύσεων, με στόχο την προώθηση των αστικών αναδιαρθρώσεων.
Ένα φάρμακο που θα αποδειχθεί φαρμάκι
Με το «κείμενο συμπερασμάτων» το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 21.07.2020[1] παρουσίασε τις βασικές αρχές ενός νέου μέσου, που πλάι στο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, που αποτυπώνεται στα γνωστά μας ΕΣΠΑ, προβάλλει τον φιλόδοξο στόχο να οδηγήσει την Ευρώπη σε μια «νέο περίοδο ανάπτυξης στην μετα-Covid εποχή». Το Next Generation EU (NGEU).
Το NGEU αποτελεί ένα σύνολο χρηματοδοτικών εργαλείων και πρωτοβουλιών, με πυρήνα τον Μηχανισμό Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility-RRF, ΜΜΑ, το γνωστό μας Ταμείο Ανάκαμψης). Το ποσό που αντιστοιχεί στο NGEU για τα χρόνια 2021-2026 και για το σύνολο των χωρών της ΕΕ ανέρχονται σε 750 δισ. ευρώ (περίπου τριπλάσιο, 1,9 τρισ. δολάρια είναι το πρόγραμμα που ανακοίνωσε ο Μπάιντεν στις ΗΠΑ).
Το NGEU συνιστά μια σημαντική καινοτομία στην πορεία της ΕΕ, καθώς είναι η πρώτη φορά που το ποσό αυτό προέρχεται από δανεισμό της ίδιας της ΕΕ.
Πράγματι ενώ ο «Μηχανισμός» διαφημίζεται σαν «τζάμπα χρήμα», σαν ένας χρυσός πακτωλός που έπεσε απ΄ τον συννεφιασμένο ουρανό των Βρυξελλών, η πραγματικότητα είναι πως το σύνολο του ποσού των 750 δισ. προέρχεται από δανεισμό της ΕΕ. Και όπως κάθε δάνειο πρέπει κι αυτό να αποπληρωθεί. Η εξόφληση προγραμματίζεται έως τις 31.12.2058.
Έτσι μια υπερχρεωμένη Ευρωπαϊκή Ένωση, που το χρέος της εκτινάχθηκε μέσα στην πανδημία, με την ανισόμετρη ανάπτυξη και την απόσταση «Βορρά-Νότου» να παροξύνεται, αντλεί πόρους όχι από πρόσθετη φορολογία των πολυεθνικών της, ούτε από «αναδιανομή» ανάμεσα στα πλουσιότερα και τα φτωχότερα κράτη, αλλά καταφεύγει σε «δανεισμό από τις αγορές». Ένα ακόμα «φάρμακο» του καπιταλισμού που θα αποδειχθεί φαρμάκι για τα δικαιώματα των εργαζόμενων και τους λαούς.
O Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας
Ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ιδρύθηκε με τον Κανονισμό 241 της 12.02.2021[2] της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου ορίστηκαν και όροι της λειτουργίας του. Σύμφωνα με το κείμενο του Κανονισμού αυτού «γενικός στόχος του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας είναι η προώθηση της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής της Ένωσης με τη βελτίωση της ανθεκτικότητας, της ετοιμότητας για την αντιμετώπιση κρίσεων […] τη στήριξη της πράσινης μετάβασης, τη συμβολή στην επίτευξη των κλιματικών στόχων της Ένωσης για το 2030 και τη συμμόρφωση με τον στόχο για κλιματική ουδετερότητα της ΕΕ έως το 2050, και την ψηφιακή μετάβαση, ώστε να συμβάλλει στην οικονομική και κοινωνική σύγκλιση προς τα επάνω…» (άρθρο 4).
Η κατανομή του ποσού αυτού είναι η παρακάτω: Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας 672,5 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 360 δισ. ευρώ δάνεια και 312,5 δισ. ευρώ επιχορηγήσεις. Το υπόλοιπο ποσό μέχρι τα 750 δισ. ευρώ μοιράζεται σε διάφορα προγράμματα (μηχανισμός REACT-EU 47,5 δισ. ευρώ, HORIZON 5 δισ. ευρώ, ΙVEST EU 5,6 δισ. ευρώ, Αγροτική Ανάπτυξη 7,5 δισ. ευρώ, Ταμείο «Δίκαιης Μετάβασης» 10 δισ. ευρώ και το rescΕU 1,9 δισ. ευρώ).
Τα ποσά που αντιστοιχούν στην Ελλάδα από το Ταμείο Ανάκαμψης ανέρχονται σε 18,191 δισ. ευρώ σε επιδοτήσεις και σε 12,728 δισ. ευρώ δάνεια. Τα δάνεια αυτά πρόκειται να πάνε κατευθείαν στο μεγάλο κεφάλαιο, με διαχειριστή τις τράπεζες και θα συγκροτούν ένα χρηματοδοτικό πακέτο που θα αποτελείται από τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης (περίπου 50% της χρηματοδότησης), τραπεζικό δανεισμό (περίπου 30%) και ίδια κεφάλαια το υπόλοιπο 20%.
O ρόλος του ΜΑΑ είναι η ολόπλευρη προώθηση των «μεταρρυθμίσεων», δηλαδή των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων που έχει ανάγκη ο καπιταλισμός τα επόμενα χρόνια σε όλα τα επίπεδα. Στην προώθηση της λιτότητας και της «δημοσιονομικής πειθαρχίας», της έντασης της εκμετάλλευσης των εργαζόμενων, της ιδιωτικοποίησης-εμπορευματοποίησης των δημόσιων αγαθών, στις παραγωγικές προτεραιότητες του κεφαλαίου.
Ουσιαστικά δεν πρόκειται για ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα, αλλά για ένα ενιαίο και αξεχώριστο σύνολο «μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων» που η μια του πλευρά στηρίζει και ενισχύει την άλλη. Χαρακτηριστικά στο «Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας»[3] αναφέρεται: «Δεν πρόκειται απλώς για μια οικονομική μετάβαση. Στόχος είναι να γίνουν θεμελιώδεις οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, που θα επηρεάσουν όχι μόνο την οικονομική δραστηριότητα, αλλά και τις τεχνολογίες, τις νοοτροπίες και τους θεσμούς. Μία μετάβαση που συνδυάζει την οικονομική αποτελεσματικότητα με την καινοτομία και τον ψηφιακό εκσυγχρονισμό με την προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική συνοχή και τη δικαιοσύνη». (σελ 2)
Έτσι ο ΜΑΑ συνδέεται άμεσα και συγκεκριμένα με όλο το τρομακτικό «θεσμικό πλαίσιο» που οικοδομήθηκε στην μαύρη περίοδο των μνημονιακών χρόνων και συγκεκριμένα των κανονισμών 1176/2011 και 472/2013 (άρθρο 10 του Κανονισμού 241 – Κανονισμός ίδρυσης του «Μηχανισμού»).
Σημειώνεται ότι ο Κανονισμός 1176/2011 αφορά την «πρόληψη και διόρθωση των υπερβολικών μακροοικονομικών ανισορροπιών», ενώ ο Κανονισμός 472/2013 (ο ένας από τους δύο Κανονισμούς του περιβόητου two-pack) αφορά «την ενίσχυση της οικονομικής και δημοσιονομικής εποπτείας των κρατών μελών στη ζώνη του ευρώ τα οποία αντιμετωπίζουν ή απειλούνται με σοβαρές δυσκολίες αναφορικά με τη χρηματοοικονομική τους σταθερότητα». Δια του Ταμείου Ανάκαμψης λοιπόν και πριν την αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας που προβλέπεται για το 2023 επαναφέρεται ρητά όλο το τερατούργημα της επιτροπείας και της μνημονιακής βαρβαρότητας.
Μια που η Κριστίν Λαγκάρντ μας «πληροφόρησε» ότι τα λεφτά του Ταμείου Ανάκαμψης θα αποπληρωθούν αξίζει να δούμε πως. Θα πληρωθούν από την «μεταρρύθμιση του συστήματος ιδίων πόρων της ΕΕ». Δηλαδή από πρόσθετη ευρωπαϊκή φορολογία, η οποία θα αντληθεί από τους λαούς!
Τα χρήματα του Ταμείου θα πρέπει να επιστραφούν από τους λαούς και μάλιστα με τους δρακόντειους όρους της επιτροπείας
Σύμφωνα με τον κρατικό προϋπολογισμό για το 2022, σήμερα πριν την «μεταρρύθμιση του συστήματος ιδίων πόρων» (Εισηγητική Έκθεση)[4] , για το 2022 προβλέπεται ότι οι απολήψεις από την ΕΕ θα είναι 5.977.000 ευρώ, (έναντι 7.126.000 ευρώ για το 2021, δηλαδή μείωση 16%) ενώ οι εισφορές ανέρχονταν σε 2.252.000 ευρώ (έναντι 2.216.000 ευρώ το 2021) καταγράφοντας αύξηση σε σχέση με το 2021. Έτσι, στη χρονιά που θα ρεύσει ο «πακτωλός» του Ταμείου Ανάκαμψης και μάλιστα με τρόπο εμπροσθοβαρή όπως λένε και θα ξεκινήσει και το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027, η καθαρή εισροή από την ΕΕ όχι μόνο δεν αυξάνεται, αλλά μειώνεται από 4.910.000 ευρώ το 2021 σε 3.725.000 ευρώ (πρόβλεψη) για το 2022, δηλαδή κατά περίπου 25%! (Σελ 105 της Εισηγητικής Έκθεσης του κρατικού προϋπολογισμού).
Αυτά πριν την «μεταρρύθμιση του συστήματος ιδίων πόρων», γιατί με την μεταρρύθμιση αυτή προβλέπεται ότι θα περιοριστεί σημαντικά ακόμα περισσότερο το ποσό των «καθαρών εισροών», καθώς από την 01.01.2021 θα εισαχθεί (αναδρομικά) ένας νέος «πόρος», μια νέα εθνική συνεισφορά, η οποία θα υπολογίζεται βάσει του βάρους των μη ανακυκλούμενων απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών με συντελεστή καταβολής 0,8 ευρώ/kg. Συζητιούνται προτάσεις για εισφορά με βάση τον μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (σημ. πρόκειται για μηχανισμό που πρόκειται να ιδρυθεί και θα «φορολογεί» προϊόντα που παράγονται σε χώρες που δεν εκπληρώνουν τα κριτήρια της «πράσινης μετάβασης»), όπως και προτάσεις για την μεταρρύθμιση του Συστήματος Εμπορίας Διάθεσης Ρύπων με επέκτασή του στην ναυτιλία και την αεροπορία. (και τότε οι τιμές των ακτοπλοϊκών θα πάρουν τον δρόμο του… ρεύματος!)
Πρόκειται για ένα σύνολο φόρων που κατά τεκμήριο θα πλήξουν τα φτωχότερα κράτη, που «καθυστερούν» στις δήθεν περιβαλλοντικές προτεραιότητες της ΕΕ και σίγουρα τους λαούς, καθώς οι φόροι αυτοί θα μεταφερθούν άμεσα στους εργαζόμενους είτε μέσω των τιμών της ενέργειας (όπως ήδη το έχουμε δει) είτε μέσω των δημοτικών φόρων, είτε και μέσω αύξησης της κρατικής φορολογίας.
Δεν πρόκειται όμως να πλήξουν την ακριβοπληρωμένη ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Κάτι ψέλλισε η πολυχρονεμένη Ευρωπαϊκή Επιτροπή και για τους τραπεζίτες, αλλά θέλει να το «σκεφτεί». «Η Επιτροπή θα εργαστεί» για την καθιέρωση και άλλων ίδιων πόρων, που «μπορεί να περιλαμβάνουν και φόρο χρηματοπιστωτικών συναλλαγών» γράφεται στον Κανονισμό. Μπορεί, τα άλλα είναι τα σίγουρα!
Εκτίναξη χρέους και ανισοτήτων στην ΕΕ
Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, μια αντιλαϊκή ένωση σε βαθιά κρίση
Η καπιταλιστική κρίση του 2008 και εν συνεχεία η πρόσφατη πανδημία βάθυνε τις αντιθέσεις στην ΕΕ θέτοντας σε κρίση το «ευρωπαϊκό οικοδόμημα». Μόνο στην διάρκεια της πανδημίας το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος εκτινάχθηκε σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Η μέση αύξηση του δημοσίου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ στις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκτιμάται σε περίπου 12 ποσοστιαίες μονάδες, δηλαδή από 79,2% του ΑΕΠ το 2019, σε 90,8% στην ΕΕ και 100% του ΑΕΠ στην ευρωζώνη του το 2020.
Ανάμεσα σε αυτές πρωταθλήτριες είναι οι «χώρες του Νότου», η Ελλάδα με περίπου 200% του ΑΕΠ, η Ιταλία με περίπου 160%, η Πορτογαλία με 130%, η Ισπανία με 120% (παρόλα αυτά κάτω από το Βέλγιο και την Γαλλία). Αυτές οι υπερχρεωμένες χώρες είναι που δανείζονται για να «ανακάμψουν».
Σε ότι αφορά την «σύγκλιση» για την οποία γίνεται τόσος λόγος όχι μόνο δεν επιτεύχθηκε, αλλά η ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού σε συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης και κοινού νομίσματος χωρών με πολύ διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης παροξύνθηκε!
Έτσι αν ο μέσος όρος του ΑΕΠ της ΕΕ είναι 100 τότε ανάμεσα στο 2009 και το 2019 η εξέλιξη των χωρών σε σχέση με αυτό τον μέσο όρο ήταν η εξής: η Ελλάδα κατρακύλησε από το 95% στο 68% το 2019 (ως γνωστό όμως «διασώθηκε»). Η Πορτογαλία από το 83% στο 79%, η Ισπανία από το 101% στο 91%, ενώ η κραταιά Ιταλία από το 108% στο 95%! Στην άλλη άκρη του πόλου οι ισχυρές χώρες παρέμειναν πολύ ψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο ή και κέρδισαν ακόμα περισσότερο έδαφος.
Πλήρης υποβάθμιση των κοινωνικών αναγκών
Οι βασικοί άξονες στους οποίους διαρθρώνεται ο Μηχανισμός Ανάκαμψης στην Ελλάδα είναι τέσσερεις: α) Πράσινη Μετάβαση 6.026 δισ. β) Ψηφιακή Μετάβαση 2.136 δισ. γ) Απασχόληση, Δεξιότητες, Κοινωνική Συνοχή (Υγεία, Παιδεία, Κοινωνική Προστασία) 5.208 δισ. δ) Ιδιωτικές επενδύσεις και μετασχηματισμός της οικονομίας 4.821 δισ. («Στρατηγικές Κατευθύνσεις για το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας»).
Όπως βλέπουμε ο προσανατολισμός συγκεντρώνεται απόλυτα στους βασικούς άξονες των στρατηγικών επιδιώξεων της ΕΕ και των πολυεθνικών. Επιπλέον όλο το Πρόγραμμα κατευθύνεται στους επιχειρήσεις «που προωθούν την καινοτομία και την εξωστρέφεια», στην πρώτη ταχύτητα του κεφαλαίου με εξαγωγικό προσανατολισμό και πρόσβαση στις τράπεζες. Οι μικρομεσαίοι δεν θα δουν κονδύλια ούτε από… μακριά!
Το πρόγραμμα χαρακτηρίζεται από πλήρη υποβάθμιση των κοινωνικών προτεραιοτήτων, όπως η υγεία. Έτσι στον τρίτο άξονα, τον «κοινωνικό», στον οποίο κατανέμονται 5 δισ. ευρώ για την υγεία προβλέπονται 250 εκ./έτος, (1,5 δισ. ευρώ στην εξαετία). Δεν το λες και καμιά ιδιαίτερη ενίσχυση. Προβλέπονται 224 εκ. ευρώ για αναδάσωση 165.000 στρεμμάτων, όταν μόνο στην Εύβοια το περσινό καλοκαίρι κάηκαν πάνω από 500.000 στρέμματα!
Αλλά ακόμα και μέσα στους ίδιους τους άξονες όταν προβλέπονται έργα κοινωνικά αναγκαία εμπεριέχονται στους όρους του προγράμματος οι αντιδραστικές μεταρρυθμίσεις του κεφαλαίου. Έτσι π.χ. στον άξονα 1.4 προβλέπονται 200 εκ. για «μεγάλες επενδύσεις σε αρδευτικά δίκτυα και συστήματα σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα» (ΣΔΙΤ), αφαλατώσεις με συνεργασία δημόσιου ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Ακόμα και για την «κατασκευή 13 περιφερειακών κέντρων πολιτικής προστασίας» ορίζει ότι θα γίνει με την μέθοδο των ΣΔΙΤ!
Εμπορευματοποίηση των πάντων… Αυτή είναι η φιλοσοφία του Ταμείου Ανάκαμψης στο οποίο ορκίζεται όλο το αστικό πολιτικό σύστημα, από τη ΝΔ, τον ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΙΝΑΛ έως τις ακροδεξιές ομάδες.
[1] Κείμενο συμπερασμάτων» το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 21.07.2020[1]
[2] Κανονισμός (ΕΕ) 2021/241 12.02.2021
[3] Στρατηγικές Κατευθύνσεις για το «ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ» / 24.11.2020
[4] Εισηγητική Έκθεση για τον κρατικό προϋπολογισμού του 2021
