Αφιέρωμα: Τριάντα χρόνια μετά το τέλος της ΕΣΣΔ
Μπάμπης Συριόπουλος
Τριάντα χρόνια πέρασαν από την 26η Δεκεμβρίου 1991, όταν υπεστάλη η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο από το Κρεμλίνο. Την προηγούμενη μέρα διαλύθηκε η ΕΣΣΔ. Το κεφάλαιο θεωρεί πως μπορεί να δρα αχαλίνωτο, χωρίς την απειλή του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Το Πριν φωτίζει τις αιτίες που οδήγησαν στην ήττα της επαναστατικής απόπειρας και τις τάσεις της νέας κομμουνιστικής ελπίδας
.
Η ήττα της πρώτης εφόδου και η νέα επανεξόρμηση
Η πτώση της ΕΣΣΔ τον Δεκέμβρη του 1991 κλείνει τον κύκλο της κατάρρευσης των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Η Σοβιετική Ένωση, δημιούργημα της Οκτωβριανής Επανάστασης, εκπροσωπούσε –αρχικά τουλάχιστον– την πρώτη παγκόσμια νικηφόρα έφοδο ενάντια στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Η ύπαρξη ενός τμήματος του πλανήτη χωρίς ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής σφράγισε τον 20ο αιώνα. Οι κοινωνικές και δημοκρατικές κατακτήσεις στον καπιταλιστικό κόσμο θα ήταν αδιανόητες χωρίς τη Σοβιετική Ένωση και τον ρόλο της στην ήττα του φασισμού. Ακόμα και ο κυρίαρχος ρεφορμισμός σ’ όλες του τις εκδοχές (σοσιαλδημοκρατικές, ευρωκομμουνιστικές, «ορθόδοξες» κομμουνιστικές κ.λπ.) δεν ήταν παρά μια γιγάντια σκιά της κομμουνιστικής απειλής που συμβόλιζε η Οκτωβριανή Επανάσταση. Μετά το 1917 τίποτα δεν ήταν ίδιο· μετά το 1991 επίσης, ζούμε σ’ ένα διαφορετικό κόσμο.
Το σοβιετικό καθεστώς διέψευσε τις αρχικές προσδοκίες, ακυρώνοντας πολλές επαναστατικές κατακτήσεις της πρώτης περιόδου. Σταδιακά κατέληξε σε ένα ιδιόμορφο εκμεταλλευτικό σύστημα, βασισμένο στην κρατική ιδιοκτησία, όπου η απόσπαση πλεονάσματος από την εργατική τάξη γινόταν προς όφελος μιας κυρίαρχης κομματικοκρατικής-διευθυντικής γραφειοκρατίας. Η κατάπνιξη της εργατικής δημοκρατίας και της ελευθερίας λόγου και τύπου διασφάλισαν την εξουσία αυτής της ιδιόμορφης κυρίαρχης τάξης. Ωστόσο η ύπαρξη της ΕΣΣΔ και των χωρών του «υπαρκτού σοσιαλισμού», με τις υπαρκτές λαϊκές κατακτήσεις, την εξάλειψη της ανεργίας και της εξαθλίωσης, τη ζωή χωρίς τον ανταγωνισμό και το μόνιμο άγχος για την επιβίωση, σηματοδοτούσε την ύπαρξη της δυνατότητας να ζήσουν οι άνθρωποι χωρίς το κεφάλαιο και το κέρδος. Σ’ αυτή τη βάση υπήρξαν κριτικές από πολλά επαναστατικά και κομμουνιστικά ρεύματα, με πρώτη τη συντροφική κριτική της Ρόζας Λούξεμπουργκ στο βιβλίο της Η ρωσική επανάσταση.
Η ατιμωτική κατάρρευση της ΕΣΣΔ και του «υπαρκτού σοσιαλισμού», με την παλινόρθωση ενός αχαλίνωτου καπιταλισμού χωρίς ουσιαστική αντίσταση από την εργατική τάξη, ενίσχυσε την αλαζονεία των αστικών τάξεων που διακηρύσσουν σε όλους τους τόνους ότι ο κόσμος του κεφαλαίου είναι ο μόνος δυνατός κόσμος. Ο κυρίαρχος ρεφορμισμός –μαζί και πολλά ΚΚ– «σαν έτοιμος από καιρό» βιάστηκε να αποκηρύξει οτιδήποτε θυμίζει επανάσταση και σοσιαλισμό. Μετά το 1991, πολλά ριζοσπαστικά ρεύματα αρκούνται να αντιπαλεύουν (ή έτσι νομίζουν) τις πιο ακραίες πλευρές της καπιταλιστικής βαρβαρότητας (νεοφιλελευθερισμός) ή της αστικής πολιτικής (ακροδεξιά), αρνούμενα να τα συνδέσουν με τις ανάγκες κίνησης του κεφαλαίου. Αντικατέστησαν τη συνολική ταξική πάλη με τις επιμέρους «εφικτές» διεκδικήσεις επιμέρους κατακτήσεων, για επιμέρους κατηγορίες και «ταυτότητες». Τελικά καταλήγουν σε διάφορες εκδοχές κυβερνητικών λύσεων εντός του καπιταλιστικού πλαισίου.
Αν και η πρώτη απόπειρα κατάργησης της εκμετάλλευσης ηττήθηκε, έδωσε πολύ περισσότερα στην εργαζόμενη ανθρωπότητα από όλα τα κυβερνητικά εγχειρήματα. Στον σύγχρονο ολοκληρωτικό καπιταλισμό –καθολικό σε έκταση και βάθος– απαιτούνται επίσης καθολικές απαντήσεις σε έκταση και βάθος. Το κομμουνιστικό ρεύμα της εποχής μας δεν μπορεί να πενθεί για πάντα για την πτώση της ΕΣΣΔ και μάλιστα εξιδανικεύοντάς την. Αντίθετα, επανεξετάζει το παρελθόν και απορρίπτει τις επιλογές που οδήγησαν στην ήττα. Επειδή, ακριβώς, η αστική τάξη δεν αρκείται στο επιμέρους αλλά πραγματοποιεί προληπτικές αντεπαναστάσεις εφ’ όλης της ύλης, η εργαζόμενη ανθρωπότητα δεν μπορεί παρά να επιχειρήσει μια νέα επαναστατική εξόρμηση ενάντια στο κεφάλαιο στον 21ο αιώνα.
https://prin.gr/2021/12/prin-ussr-30/