Παναγιώτης Κεφαλληνός*
▸ Το χαρακτηριστικό παράδειγμα του Δήμου Αθηναίων
Τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ), κατά τους εμπνευστές της ΕΕ, αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών προσβασιμότητας, στην ασφάλεια κατά τις μετακινήσεις, στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της κατανάλωσης ενέργειας, στην αύξηση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας κατά τη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών και στην ενίσχυση της ελκυστικότητας και της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος. Οργανώνουν τις μετακινήσεις των πολιτών και τη διανομή εμπορευμάτων στις αστικές περιοχές.
Η κυβέρνηση προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, καθώς δεν τα θεσμοθέτησε απλώς, τα έκανε υποχρεωτικά για τις πόλεις με πληθυσμό άνω των 30.000 κατοίκων. Ενώ έδωσε στους Δήμους την ευθύνη των δράσεων που θα υλοποιήσουν, θέτοντάς τους βέβαια το πλαίσιο.
Τα ΣΒΑΚ παρεμβαίνουν σε δημόσια συγκοινωνία, βάδισμα και ποδηλασία, διαλειτουργικότητα, ασφάλεια αστικών οδών, οδικές μεταφορές, αστική εφοδιαστική αλυσίδα, διαχείριση κινητικότητας και ευφυή συστήματα μεταφορών.
Τα ΣΒΑΚ θα αποτελούν στο άμεσο μέλλον αναπόσπαστο εργαλείο πολιτικής των φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για τη στρατηγική αντιμετώπιση των θεμάτων βιώσιμης κινητικότητας, αναπλάσεων, πολεοδομικών σχεδιασμών και μέτρων για την ποιότητα ζωής των πολιτών, και όχι μόνο. Θα αντικαταστήσουν όλα τα άλλα εργαλεία που υπάρχουν σήμερα.
Στον Δήμο Αθηναίων είναι τεράστιο το εύρος των δομών και υπηρεσιών που αναπτύσσονται σε ζητήματα υγείας, περιβάλλοντος, παιδείας, πολιτισμού, αθλητισμού, κοινωνικής αλληλεγγύης, αλλά και στα Νομικά του Πρόσωπα και επιχειρήσεις, όπως στο Βρεφοκομείο, τον ΟΠΑΝΔΑ, τον ΚΥΑΔΑ, την Τεχνόπολη, την ΕΑΤΑ, την Ανάπλαση ΑΕ, το Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και άλλες δομές.
Με το δεδομένο άσκησης πολιτικής στα παραπάνω ζητήματα αλλά και το ρόλο του Δήμου Αθηναίων στην διαμόρφωση του χωρικού σχεδιασμού στην πόλη, ο Δήμος παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην αποτύπωση της σημερινής εικόνας.
Στο Δήμο ο χωρικός σχεδιασμός υλοποιείται με την εφαρμογή του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου (ΓΠΣ) του 1988, όπως αυτό εξειδικεύεται με μια σειρά Προεδρικών Διαταγμάτων (ΠΔ), καθορισμού χρήσεων γης , κυρίως για γειτονιές του κέντρου όπως για το Θησείο, την Πλάκα, τα Εξάρχεια, το Μετς, το Εμπορικό Τρίγωνο, το Μεταξουργείο, του Ψυρρή.
Αρκετά από τα ΠΔ βοήθησαν με τον τρόπο τους στην απομάκρυνση (για παράδειγμα) της μεταποίησης, του χονδρεμπορίου και άλλων παραδοσιακών συναφών επαγγελμάτων (τσαγκάρηδες, δέρμα, βιοτεχνίες ιματισμού) αλλά και της κατοικίας από παλιές γειτονιές (Ψυρρή, Μεταξουργείο, Εμπορικό τρίγωνο).
Σήμερα η κατάσταση που διαμορφώνεται ως προς την κατοικία στις περιοχές που έγιναν παρεμβάσεις είναι η μαζική «εκδίωξη» της κατοικίας από Κέντρο, Ομόνοια, Μεταξουργείο, Ψυρρή και η σχετικά ανεξέλεγκτη χρήση αναψυχής, σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα οχλούσας αναψυχής (Πειραιώς- Ιερά Οδός, Γκάζι).
Όλες οι παρεμβάσεις που γίνονται, είναι κάτω από την «πίεση» των ανεξέλεγκτων δυνάμεων της αγοράς που καθορίζουν κατά κύριο λόγο τη διαμόρφωση ολόκληρων περιοχών με μοναδικό κριτήριο τις κερδοφόρες επενδύσεις.
Κατά διαστήματα είχαμε «αναπλάσεις» ολόκληρων γειτονιών, όπως το Γκάζι, το Μεταξουργείο, ο Κεραμεικός, το Θησείο και τα Άνω Πετράλωνα, που οι όψεις των γειτονιών μας άλλαξε. Ακόμα και σε περιοχές που είχαμε περιορισμούς για την δόμηση και τις χρήσεις, οι δυνάμεις της αγοράς αυθαιρετούσαν και ερχόταν μετά το κράτος να «νομιμοποιήσει» τις αυθαιρεσίες τους με… κάποιο πρόστιμο. Όπου ήθελαν οι μεγαλοϊδιοκτήτες επέβαλλαν τη θέλησή τους, ψήφισαν και εφάρμοσαν ΠΔ (πχ. για την Β. Σοφίας) με την αυστηρή προώθηση του πολιτισμού, της κατοικίας και της διοίκησης (υπουργεία, πρεσβείες, γραφεία ΕΕ κλπ.). Όλα αυτά γίνονται για να εξυπηρετηθούν τα διεθνή funds, ντόπιοι και ξένοι «επενδυτές», μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα που αποζητούν νέα πεδία «δράσεων» και κερδοφορία.
Το ΣΒΑΚ που ήρθε στο δημοτικό συμβούλιο δεν έχει καμία σχέση με τα προβλήματα των γειτονιών στην «πίσω αυλή» της Αθήνας.
Το ερώτημα είναι αν θα μπορούσε να είναι κάτι διαφορετικό από αυτό που υπηρετεί, κυρίως το τουριστικό Κέντρο και τη μετατροπή του σ’ ένα απέραντο διασκεδαστήριο-τουριστικό θέρετρο, χωρίς πρόνοια, ιδιαίτερα σε αυτή τη συγκυρία (με την όξυνση της κλιματικής κρίσης) για ένα υποτυπώδες περιβαλλοντικό αποτύπωμα στην πόλη με το λιγότερο πράσινο στην Ευρώπη. Αλλά και τις επιπτώσεις που έχουν πλέον κάποια καιρικά φαινόμενα, όχι ιδιαίτερης έντασης, όπως η τελευταία νεροποντή και τα αποτελέσματά της.
Δεν κάνει καμία αναφορά στις επιπτώσεις που έτσι κι αλλιώς υπάρχουν από τις τραγικές φωτιές του καλοκαιριού στην Αττική, τα 45-47αρια που χτυπάνε τα τελευταία δύο καλοκαίρια, τα πλημμυρικά φαινόμενα, την κατάσταση που υπάρχει λόγω της πανδημίας σε αρκετούς τομείς, όπως συγκοινωνίες, σχολεία, χώροι μεγάλης συγκέντρωσης κόσμου κλπ.
Αντίθετα, προσπαθεί να τεκμηριώσει την «ορθότητα» της επιλογής του λεγόμενου «Μεγάλου Περιπάτου» της Πανεπιστημίου, επιμένοντας στην υλοποίηση ενός σχεδίου, παρά τη γενική κατακραυγή φορέων και δημοτών.
Το ΣΒΑΚ δεν αντιμετωπίζει τα μεγάλα προβλήματα με το Πάρκο Γουδή, το αρχαιολογικό πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνα, το πάρκο Δρακόπουλου, το Λόφο Στρέφη, τον Εθνικό Κήπο, τον Φιλοπάππου, τον χώρο Βότρυς-Κοροπούλη, τα οποία χρονίζουν. Οι αναπλάσεις σε γειτονιές με αρκετά προβλήματα υποδομών (π.χ. περιοχή Μαρκόνι, Αγ. Μαρκέλλας, Ελαιώνα, Ακ. Πλάτωνα, Νιρβάνα, Σεπόλια, Ριζούπολη, Γούβα, Πολύγωνο), αλλά και η αντιμετώπιση ουσιωδών για τη ζωή μας προβλημάτων, όπως των αναγκαίων αντιπλημμυρικών έργων, των έργων αντιμετώπισης του σεισμικού κινδύνου σε μια πόλη-φυλακή, των απαραίτητων έργων των (όμβριων) δικτύων, των απαραίτητων υποδομών για τη λειτουργία της πόλης, όπως σύγχρονα ασφαλή σχολεία και επαρκείς ασφαλείς παιδικοί σταθμοί, χώροι για την άθληση, με αναγκαστικές απαλλοτριώσεις και αποφάσεις για δέσμευση χώρων προς όφελος και χρήση των κατοίκων, δεν είναι για αύριο αλλά για σήμερα.
Αυτά λείπουν από τον προσανατολισμό, τους σχεδιασμούς και τα διάφορα μεγαλεπήβολα προγράμματα του Δήμου, της κυβέρνησης και των σχεδίων «οδηγών» (τύπου ΣΒΑΚ) της ΕΕ.
*δημοτικός σύμβουλος Αθήνας, με την Αντικαπιταλιστική Ανατροπή