Μπάμπης Συριόπουλος
Όποιος προσπαθήσει να ορίσει το νόημα εννοιών όπως αριστερά, σοσιαλισμός, κομμουνισμός ή να νοηματοδοτήσει επαναστάσεις και εξεγέρσεις του παρελθόντος, να πάρει θέση για το τι σηματοδοτούν σε κάθε εποχή, ποιοι τα εκφράζουν σήμερα και ποιοι όχι, συχνά χαρακτηρίζεται δογματικός, λοιδορείται ως κάτοχος της απόλυτης αλήθειας, ιδιοκτήτης και πορτιέρης, ιεροδικαστής και εισαγγελέας, χρήστης του «αριστερόμετρου» (ή όποιου άλλου …μέτρου) και καταγγέλλεται ως επίδοξος εξουσιαστής.
Αν έχει συμφωνηθεί να δοθεί σε κάποιον μια μοτοσυκλέτα, αλλά του δώσουν ένα ποδήλατο πιθανότατα θα διαμαρτυρηθεί λέγοντας ότι δεν είναι καθόλου το ίδιο, ότι τα δύο δίτροχα οχήματα έχουν σημαντικές διαφορές, ότι έχουν άλλες δυνατότητες και καλύπτουν διαφορετικές ανάγκες. Κανείς, εκτός ίσως από τους υπεύθυνους της απάτης, δεν θα τον θεωρήσει «τιμητή» ούτε θα τον ειρωνευτεί ότι χρησιμοποιεί κάποιο «μοτοσυκλετόμετρο». Αντίθετα, για έννοιες όπως αριστερά, σοσιαλισμός, κομμουνισμός ή για επαναστάσεις και εξεγέρσεις του παρελθόντος τα πράγματα είναι διαφορετικά· όποιος προσπαθήσει να ορίσει το νόημά τους, τι σηματοδοτούν σε κάθε εποχή, ποιοι τα εκφράζουν σήμερα και ποιοι όχι, συχνά χαρακτηρίζεται δογματικός, λοιδορείται ως κάτοχος της απόλυτης αλήθειας, ιδιοκτήτης και πορτιέρης, ιεροδικαστής και εισαγγελέας, χρήστης του «αριστερόμετρου» (ή όποιου άλλου …μέτρου) και καταγγέλλεται ως επίδοξος εξουσιαστής.
Σύμφωνα με τους υποστηρικτές αυτής της αντίληψης αυτές οι έννοιες όπως και η σημασία κορυφαίων γεγονότων πρέπει να μένουν αόριστες, πλήρεις συμβολικής αξίας αλλά χωρίς πραγματικό αντίκρισμα, δεν μιλάνε αυτές καθαυτές αλλά ο καθένας μπορεί να μιλάει στο όνομά τους, δεν είναι παρά «κενά σημαίνοντα» και «πουκάμισα αδειανά». Πρέπει να μένουν υποχρεωτικά στην γκρίζα ζώνη της ασάφειας όχι λόγω των δυσκολιών του ορισμού τους, αλλά λόγω της φύσης τους· η σχετικότητά τους πρέπει να είναι απόλυτη. Αυτή είναι η απόλυτη αλήθεια που κηρύττουν τα ιερατεία της εποχής μας. Αν για την καθημερινή πρακτική ή για τις θετικές επιστήμες απαιτείται ακρίβεια, στην ιδεολογία είναι καταδικαστέα.
Η ανθρώπινη πράξη, η ανάγκη αποφάσεων ανάμεσα σε εναλλακτικές λύσεις βρίσκουν το λογικό αντίστοιχό τους στη «αρχή του αποκλειόμενου τρίτου» σύμφωνα με την οποία μία πρόταση είναι είτε αληθής είτε ψευδής, αλλιώς δεν έχει νόημα. Ο Γκέοργκ Λούκατς είχε γράψει: «Η εναλλακτική λύση δημιουργεί έτσι μια διχοτομία του αντικειμενικού κόσμου σε συνάρτηση με τις ενεργητικές αντιδράσεις, που προκαλούν οι αλληλεπιδράσεις με αυτόν· μια διχοτομία τεθειμένη από το υποκείμενο στη βάση των γνωστών ιδιοτήτων του αντικειμένου. Αυτή η σειρά, αρχίζοντας από την αντίθεση του χρήσιμου και μη-χρήσιμου, του ωφέλιμου και του επιβλαβούς, περνάει μέσα από πολλές διαμεσολαβήσεις, για να φτάσει στις “ύψιστες αξίες”, όπως το καλό και το κακό». Όποιος αρνείται το διχοτομικό χαρακτήρα των εννοιών αρνείται τη σχέση τους με την πρακτική δραστηριότητα και τις αντίστοιχες αποφάσεις. Με λίγα λόγια όποιος αποφεύγει να ορίσει τι σημαίνει αριστερά δεν σκοπεύει να κάνει τίποτα αριστερό, όποιος αποφεύγει να πει τι ήταν το Πολυτεχνείο του 1973 (σύμφωνα με τις αποφάσεις της Συντονιστικής του Επιτροπής και τα συνθήματά του) και τι σημαίνει σήμερα, ποιοι το εκφράζουν και ποιοι όχι, δεν σκοπεύει στην υλοποίηση των διακηρυγμένων στόχων του.
Η κομμουνιστική αριστερά που έχει ανάγκη η εποχή μας δεν μπορεί να διεκδικεί το αλάθητο, αλλά οι εξεγέρσεις του παρελθόντος δεν μπορεί να γίνουν σημαίες ευκαιρίας με συμβολική αξία αποκλειστικά
Η συζήτηση και η απόφανση για τη σημασία των «ύψιστων αξιών» δεν συνεπάγεται ιερατεία και αστυνομίες· μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Η καταναγκαστική αοριστία δεν ταιριάζει μόνο στους «βολεμένα αδρανείς» αλλά και στους συμμέτοχους κάθε καταπιεστικής εξουσίας. Τα αστικά συντάγματα εκεί που χρειάζεται είναι επίτηδες αόριστα ώστε η εκτελεστική εξουσία να τα ερμηνεύει κατ’ αποκλειστικότητα, το εθνικό συμφέρον και η εθνική ασφάλεια πρέπει να είναι αόριστα για να τα ερμηνεύει η κυβέρνηση και η ΕΥΠ. Η «πατρίδα» πάνω απ’ όλα απωθεί κάθε συγκεκριμενοποίηση ώστε να είναι προσαρμόσιμη στα αστικά συμφέροντα. Οι θρησκευτικές αξίες και παραινέσεις είναι επίσης αόριστες και αλληλοσυγκρουόμενες, ώστε να απαιτούν τις ερμηνείες των ιερατείων στην κυριολεξία, του πάπα, του πατριάρχη ή του αρχιεπίσκοπου. Ο στρατηγός Γιαρουζέλσκι στη «σοσιαλιστική» Πολωνία της δεκαετίας του 1980 σίγουρα απέφευγε με κάθε τρόπο τη συζήτηση για το τι σημαίνει εργατική εξουσία, ενώ το ΚΚ Κίνας σίγουρα θέλει να ξεχαστεί πως όριζαν τον κομμουνισμό ο Μαρξ, ο Λένιν και ο Μάο. Οι εξουσίες των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» ήταν σίγουρα αντιδογματικές με τον τρόπο τους.
Η «δημιουργική ασάφεια» (σύμφωνα με τον Γιάνη Βαρουφάκη) της Συμφωνίας της 20ης Φεβρουαρίου του 2015 ερμηνεύτηκε από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ και την ΕΕ με το τρίτο μνημόνιο στις 13 Ιούλη της ίδιας χρονιάς. Αυτό το μνημόνιο όπως και τα προηγούμενα υλοποιήθηκε όχι από κάποια δογματική αστυνομία σκέψης αλλά από την Αστυνομία στην κυριολεξία με κλομπ, χημικά και αύρες. Η ασάφεια και ο αντιδογματισμός στον ορισμό της αριστεράς επιλύθηκαν από την ΕΛΑΣ.
Η κομμουνιστική αριστερά που έχει ανάγκη η εποχή μας δεν μπορεί να διεκδικεί το αλάθητο, ούτε να θεωρεί ότι σε κάποια ιερά κείμενα είναι καταγεγραμμένες οι αλήθειες της κομμουνιστικής απελευθέρωσης που απλά πρέπει να ανακαλυφθούν και να διαβαστούν. 104 χρόνια μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, 150 χρόνια μετά την Παρισινή Κομμούνα, μετά από τις επαναστάσεις που διέτρεξαν τον 20ο αιώνα, αλλά και τα πισωγυρίσματα και τις μεταλλάξεις, πολλά πρέπει να συζητηθούν. Ο κομμουνισμός, η αριστερά και το εργατικό κίνημα του σήμερα έχουν να αντιμετωπίσουν και να ανατρέψουν τον καπιταλισμό του 21ου αιώνα και όχι αυτόν του 19ου. Η αναγκαία αυτή συζήτηση όμως δεν μπορεί να ξεκινάει από μηδενική βάση και δεν μπορεί παρά να αποκλείει όσους γοητεύτηκαν από την αστική εξουσία και αντιμετωπίζουν το αγωνιστικό παρελθόν τους σαν «μια τρέλα νεανική που τώρα έχει περάσει». Ούτε μπορεί οι επαναστάσεις και οι ηρωικοί αγώνες του παρελθόντος να γίνονται σημαίες ευκαιρίας με συμβολική αξία αποκλειστικά. Σίγουρα στη συγκεκριμένη πραγματικότητα, στο κίνημα, στους ζωντανούς ανθρώπους υπάρχουν ανακολουθίες, αντιφάσεις, ενδιάμεσες και υβριδικές καταστάσεις και γκρίζες ζώνες. Ωστόσο ακόμα και το γκρίζο αποτελείται από μαύρο και άσπρο.