Εναλλακτική Παρέμβαση Δικηγόρων: Οι υποχρεωτικοί εμβολιασμοί εξυπηρετούν το κυβερνητικό αφήγημα

Σχετικά με τα μέτρα της κυβέρνησης για την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού και τις συνεπαγόμενες απαγορεύσεις

▸ Ανακοίνωση της Εναλλακτικής Παρέμβασης – Δικηγορικής Ανατροπής, 19/7/2021

Η ανακοίνωση της υποχρεωτικότητας των εμβολιασμών για συγκεκριμένα επαγγέλματα στην παρούσα συγκυρία υπηρετεί το κυβερνητικό αφήγημα περί ατομικής ευθύνης και προλειαίνει το έδαφος για το επόμενο αφήγημά της, αυτό της δικαιολόγησης της όξυνσης της υγειονομικής κρίσης που είναι και πάλι προ των πυλών. Η κατασταλτική εκστρατεία εμβολιασμού υποσκάπτει την ίδια την προσπάθεια ενθάρρυνσης του πληθυσμού να κάνει χρήση του σημαντικότερου όπλου που διαθέτουμε αυτή τη στιγμή για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Τα εμβόλια, όμως, αποτελούν αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την καταπολέμησή της. Η συζήτηση για την υποχρεωτικότητα έχει κόστος: θέτει σε κίνδυνο την εμβολιαστική προσπάθεια και αποπροσανατολίζει από πραγματικά μέτρα που η κυβέρνηση συνεχίζει να μη λαμβάνει, αν και ο χρόνος μέχρι τον Σεπτέμβριο που τα ζητήματα θα τεθούν εκ νέου οξυμμένα είναι πλέον λίγος.

Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση επιστρέφει στις νεοφιλελεύθερες ιδεοληψίες περί νοσοκομείων που περισσεύουν (βλ. συνέντευξη Μητσοτάκη στην Καθημερινή). Και όλα αυτά παραγνωρίζοντας την παγκόσμια διάσταση του προβλήματος, το οποίο θα διαιωνίζεται όσο συνεχίζεται ο διαχωρισμός σε (δυτικές προνομιούχες) χώρες που έχουν πρόσβαση στα εμβόλια και στις υπόλοιπες που δεν έχουν.

Παρ’ όλα αυτά, μιας και το ζήτημα της υποχρεωτικότητας έχει τεθεί, απαιτείται μια συγκεκριμένη τοποθέτηση.

1. Η προστασία της υγείας είναι ευθύνη του κράτους και κοινωνικό δικαίωμα των πολιτών.

Το Ελληνικό Σύνταγμα κατοχυρώνει τόσο το ατομικό δικαίωμα στην υγεία (5§5 Σ), η άσκηση (ή μη άσκηση) του οποίου προϋποθέτει την ενημερωμένη συναίνεση, όσο και ένα κοινωνικό δικαίωμα στην υγεία (21§3 Σ), καθώς επίσης και ότι η ερμηνεία των σχετικών διατάξεων οφείλει να πραγματοποιείται υπό το φως της προστασίας της αξίας του ανθρώπου (2§1 Σ.).

Από την κατοχύρωση αυτή, προκύπτει το συμπέρασμα ότι η προστασία της «δημόσιας υγείας» -υπό την έννοια και της ερμηνευτικής δήλωσης του άρθρου 5 Σ. ως σκοπού προς εκπλήρωση του οποίου επιτρέπεται η επιβολή περιορισμών – διέπεται κατ’αρχήν από την ίδια την κατοχύρωση του ατομικού και του κοινωνικού δικαιώματος στην υγεία. Το Κράτος έχει δηλαδή την ευθύνη να οργανώσει ένα επαρκές σύστημα προστασίας της δημόσιας υγείας που καλείται να εκπληρώσει το ατομικό δικαίωμα-αίτημα του κάθε πολίτη για άσκηση του δικαιώματος στην υγεία του με ενημερωμένη συναίνεση. Η δημόσια υγεία δεν είναι συνεπώς μια μυστικιστική έννοια που προσδιορίζει το Κράτος «για το καλό μας» ή επειδή «έτσι αποφάσισε». Σε καμία περίπτωση το Κράτος δεν μπορεί να απεκδυθεί της ευθύνης του για επαρκή οργάνωση της προστασίας της ατομικής και δημόσιας υγείας (νοούμενης ως της δυνατότητας ασκήσεως του δικαιώματος του καθενός μας στην υγεία) παραπέμποντας τα πάντα στην ατομική ευθύνη των πολιτών (βλ. Δ. Σαραφιανός, από 2/7/2021 επιστολή προς την Επιτροπή Συνταγματικών Δικαιωμάτων του ΔΣΑ).

2. Έλλειψη νομικού ερείσματος για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό.

Ο εμβολιασμός αποτελεί αναμφίβολα μέτρο προστασίας της ατομικής υγείας, αλλά και κοινωνική ευθύνη κάθε ατόμου έναντι της ανάγκης επίτευξης συλλογικής ανοσίας. Αυτό δεν αναιρεί τον χαρακτήρα του εμβολιασμού ως ιατρικής πράξης που προϋποθέτει την ενημερωμένη συναίνεση (informed consent) του κάθε εμβολιαζόμενου χωριστά: αυτό επιτάσσουν η Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική (Σύμβαση Οβιέδο, άρθρο 5 παρ. 1) που έχει κυρωθεί από την ελληνική έννομη τάξη (Ν. 2619/1998), το Σύνταγμα (α. 2 παρ. 1, 5 παρ. 1, 7 παρ. 2), ο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας (ν. 3418/2005).

Η επιβολή λοιπόν μιας παρεμβατικής υγειονομικής πράξης (είτε ως φυσική πράξη εξαναγκασμού, είτε υπό την απειλή ποινών) δεν νοείται καν ως περιεχόμενο του σκοπού της προστασίας της δημόσιας υγείας και συνεπώς δεν τίθεται απλώς το ζήτημα της παραβίασης της αρχής της αναλογικότητας των μέσων προς το σκοπό (δεν υπάρχει καν τέτοιος νόμιμος σκοπός), oύτε απλά άρσης της σύγκρουσης για την προστασία δυο αγαθών (π.χ. της προστασίας της δημόσιας υγείας με το δικαίωμα στον ιδιωτικό αυτοκαθορισμό ή την ιδιωτική ζωή). Άρα δεν χωρεί καν συζήτηση για την κατά τα ανωτέρω υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού ως μέσου προστασίας της δημόσιας υγείας (πρόκειται για contradictio in terminis) (Δ. Σαραφιανός, ό.π.)

3. Μέτρα για συγκεκριμένους εργασιακούς χώρους: Αρχή διαφάνειας

Η θέση του εμβολιασμού ως προϋπόθεσης για την εργασία σε ιδιαίτερες περιπτώσεις (γηροκομεία, νοσοκομεία, δομές υγείας) μπορεί κατ’ αρχήν και υπό προϋποθέσεις να δικαιολογηθεί ως νόμιμος περιορισμός του δικαιώματος στην εργασία (Η διάταξη του άρθρου 4 παρ. 3 β) του ν. 4675/2020 κάνει λόγο για δυνατότητα επιβολής υποχρεωτικού εμβολιασμού χωρίς, όπως εξηγήσαμε, συνταγματικό έρεισμα). Ο περιορισμός του δικαιώματος στην εργασία δικαιολογείται από τον ευαίσθητο χαρακτήρα μιας δομής υγείας στην οποία προσέρχονται άτομα που κατά τεκμήριο ασθενούν, όσο και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της παρούσας πανδημίας με ιδιαίτερα αυξημένη θνητότητα στις μεγαλύτερες ηλικίες. Η κυβέρνηση δεν προέβη, ωστόσο, σε συγκεκριμένη αιτιολόγηση της επιβολής του υποχρεωτικού εμβολιασμού των ως άνω επαγγελμάτων (που θα έπρεπε να συζητείται ως περιορισμός του δικαιώματος στην εργασία και όχι ως υποχρέωση εμβολιασμού) ούτε βέβαια σε πραγματική (ή ούτε καν προσχηματική) διαβούλευση με τα σωματεία των εργαζόμενων στα νοσοκομεία: δεν έδωσε, δηλαδή, όπως θα επέτασσε η αρχή της διαφάνειας, στοιχεία για το πόσοι είναι οι εμβολιασμένοι και οι ανεμβολίαστοι υγειονομικοί στα δημόσια νοσοκομεία, ποιά είναι η έκταση του προβλήματος και τι συγκεκριμένα μέτρα έλαβε για την αντιμετώπισή του πριν προχωρήσει στην επιβολή της υποχρεωτικότητας (δημιουργώντας έτσι την εντύπωση ύπαρξης προπαγανδιστικών κινήτρων), ούτε και προέβη ως όφειλε στην εκτίμηση του αντίκτυπου των ληφθέντων μέτρων και των σχεδιαζόμενων. Αυτή εξάλλου ήταν η κατεύθυνση που είχε δώσει με την από 14/6/2021 γνωμοδότησή της η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και Τεχνοηθικής, την οποία η κυβέρνηση σύστησε (N. 4780/2021, ΦΕΚ Α’ 30/28-2-2021) και στη συνέχεια αγνόησε.

4. Μέτρα για συγκεκριμένους εργασιακούς χώρους: Αρχή αναλογικότητας

H νομοθέτηση προϋπόθεσης εμβολιασμού για την άσκηση συγκεκριμένου επαγγέλματος στον χώρο της υγείας πρέπει να υπακούει στις αρχές της αναλογικότητας. Έτσι, ο εργαζόμενος που δεν εμβολιάζεται δεν δύναται να χάσει την εργασία του, καθώς η καταγγελία της σύμβασης είναι μέτρο ιδιαίτερα επαχθές με μόνιμες συνέπειες σε σχέση με την προσωρινότητα της πανδημίας, ενώ θα πρέπει να εξετάζονται και να εξαντλούνται πάντα τα λιγότερα επαχθή μέσα (μετακίνηση εντός της υπηρεσίας, τηλε-εργασία, μετάταξη, μετάθεση, κλπ). Σε κάθε περίπτωση, η θέση του εμβολιασμού ως προϋπόθεσης για την εργασία δεν μπορεί να επεκταθεί αναιτιολόγητα και αποτελεί απόφαση που δεν μπορεί να λαμβάνεται από τον εκάστοτε εργοδότη. Μια τέτοια εξέλιξη θα σημάνει εκτεταμένη αυθαιρεσία και ιδιωτικοποίηση αποφάσεων που αφορούν την άσκηση συνταγματικών δικαιωμάτων. Γι’ αυτό θα πρέπει να απαιτηθεί η ρητή νομοθέτηση της απαγόρευσης λήψης ανάλογης απόφασης από τον εκάστοτε εργοδότη, η δε τήρηση της αρχής αναλογικότητας θα πρέπει να αποδεικνύεται ότι τηρήθηκε για έναν έκαστο εργαζόμενο χωριστά.

5. Μέτρα για την κυκλοφορία σε συγκεκριμένους χώρους: Αρχή αναλογικότητας

Η θεσμοθέτηση χώρων (κλειστά εστιατόρια, θέατρα, γήπεδα, κλπ) μη προσβάσιμων στους ανεμβολίαστους δεν θωρακίζει από την διασπορά του ιού, την ίδια στιγμή που αποτελεί κίνδυνο για την κοινωνική συμβίωση. Η αλληλεπίδραση εμβολιασμένων και ανεμβολίαστων ατόμων θα συνεχίσει να υπάρχει σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Το μέτρο αυτό κινδυνεύει, έτσι, να δημιουργήσει μια δίνη επέκτασής του, καθώς θα είναι δύσκολο να δικαιολογηθεί γιατί να υπάρχει θεσμοθέτηση απαγόρευσης σε έναν χώρο (π.χ. στα γήπεδα επιτρέπεται η είσοδος μόνο σε εμβολιασμένους) και όχι σε άλλον (π.χ. στις εκκλησίες επιτρέπεται η συνύπαρξη στον ίδιο κλειστό χώρο εμβολιασμένων και ανεμβολίαστων). Προφανώς, ο μη εμβολιασμός δημιουργεί πρόσθετες υποχρεώσεις σε αυτούς που δεν εμβολιάζονται, ωστόσο θα πρέπει να δίνεται στον μη εμβολιασμένο η δυνατότητα πρόσβασης με εναλλακτικό τρόπο (πχ μοριακό ή rapid test) που να προσφέρεται δωρεάν. Ειδάλλως, η απαγόρευση δεν σκοπεύει στην προστασία της δημόσιας υγείας (που είναι και η μόνη νομιμοποιητική της βάση), αλλά αποτελεί τρόπο έμμεσου εξαναγκασμού σε εμβολιασμό.

6. Απαγόρευση διακριτικής μεταχείρισης πολιτών

Σε κάθε περίπτωση, η πρόσβαση ανεμβολίαστων ατόμων σε δημόσιες υπηρεσίες, όταν μάλιστα τούτο συνιστά νομική υποχρέωση, δεν μπορεί να απαγορευθεί γιατί τότε θα μιλάμε στην κυριολεξία για πολιτική συστηματικών διακρίσεων σε βάρος πολιτών από το κράτος. Ένας πολίτης καλείται να καταθέσει ως μάρτυρας από ένα δικαστήριο, ένας έφηβος μαθητής πηγαίνει στο σχολείο του, μία εργαζόμενη παίρνει κάποιο μέσο μαζικής μεταφοράς για να πάει στη δουλειά της, ένας ασθενής προσέρχεται στο νοσοκομείο, ένας καταστηματάρχης καλείται για υπόθεσή του στην Εφορία: σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, που αποτελούν μάλιστα και τυπικά παραδείγματα δημιουργίας συνωστισμού, η πρόσβαση δεν μπορεί να απαγορευθεί σε άτομα που δεν έχουν εμβολιαστεί, χωρίς αυτό να σημάνει μια πραγματικά αφόρητη συνθήκη για μια έννομη τάξη που διακηρύσσει ότι σέβεται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

7. Προστασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων.

Οι ιατρικές πράξεις, άρα και ο εμβολιασμός, αποτελούν προσωπικό δεδομένο. Η κυβέρνηση δείχνει καταφανή αδιαφορία για τα προσωπικά δεδομένα. Το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης ψήφισε στις 8/7/2021 την τροπολογία για τη χρήση του Πιστοποιητικού Εμβολιασμού στην εστίαση και σε άλλους χώρους συνάθροισης χωρίς να περιμένει τη Γνωμοδότηση της Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Η Αρχή επισήμανε πλημμέλειες στην προστασία των προσωπικών δεδομένων. Αλλά και, πέραν των όσων αναγράφονται σε αυτή (https://tinyurl.com/sacbk9jm), προκύπτουν ολοφάνερες παραβιάσεις: για παράδειγμα, ενώ η πρόσβαση σε κλειστό χώρο εστίασης επιτρέπεται τόσο με εμβόλιο όσο και με rapid test, ο ελέγχων θα γνωρίζει το αν ο ελεγχόμενος εμβολιάστηκε ή όχι (πράσινη η σήμανση για το εμβόλιο, κίτρινη για το τεστ), αν και η πληροφορία αυτή είναι εν προκειμένω παντελώς άχρηστη.

8. Παραλείψεις και ευθύνες της κυβέρνησης

Η κυβέρνηση σπατάλησε όλους τους πόρους της κοινωνικής συναίνεσης, αλληλεγγύης και αντοχών, οικονομικών, κοινωνικών, ψυχολογικών. Ο λαός έδωσε στην κυβέρνηση χρόνο και «χρήμα» να στηρίξει το δημόσιο σύστημα υγείας και να θωρακίσει τη χώρα όχι μόνο από την παρούσα πανδημία αλλά και για το μέλλον με ό,τι αυτό επιφυλάσσει.

Αντ’ αυτού, οι κυβερνώντες, ως οι ύστατοι θαυμαστές του Πινοσέτ και φύλακες των «νεοφιλελεύθερων δογμάτων», βρήκαν τη χρυσή ευκαιρία (άλλωστε γνωρίζουμε πως κάθε κρίση είναι ευκαιρία για το κεφάλαιο και την άρχουσα τάξη) εν μέσω υγειονομικής κρίσης που γρήγορα εξελίχτηκε σε οικονομική και κοινωνική, να επιτεθούν. Να επιτεθούν και στα τελευταία λαϊκά δικαιώματα που άφησαν όρθια τα μνημόνια, η ΕΕ και το ΔΝΤ (εργασιακά δικαιώματα, διαδηλώσεις, παιδεία, ελευθερίες στα Πανεπιστήμια κλπ), να αντιμετωπίσουν με την καταστολή κάθε κοινωνική κινητικότητα και αντίδραση, να επιτεθούν χυδαία στη νεολαία, να αναγγέλλουν ΣΔΙΤ για τα Νοσοκομεία, να αποζημιώνουν τους καπιταλιστές και τα δικά τους ΜΜΕ πλουσιοπάροχα, να ξεπουλούν και τα τελευταία ρινίσματα δημόσιας περιουσίας, να καταστρέφουν περιοχές Natura και πλουτοπαραγωγικές πηγές, να καταστρέφουν δάση και να ονοματίζουν ανεμογεννήτριες σε δάση «πράσινη ανάπτυξη» (βλ. Όλγα Μοσχοχωρίτου, commune.gr). Να παρανομοποιούν «περισσευούμενους» πληθυσμούς (πρόσφυγες και μετανάστες στα στρατόπεδα, κρατούμενους στις φυλακές, κλπ), να γιγαντώνουν το σύστημα παρακολουθήσεων (υποκλοπές, «βαλιτσάκια» της ΕΥΠ, χιλιάδες εισαγγελικές παραγγελίες άρσης τηλεφωνικού απορρήτου για λόγους «εθνικής ασφάλειας», κλπ), αλλά και να επιτρέπουν τη μαζική χρήση προσωπικών δεδομένων των πολιτών από τις γιγαντιαίες εταιρείες στο διαδίκτυο. Οι πολίτες πρέπει να έχουν οξυμμένα τα αντανακλαστικά τους, καθώς η πανδημία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ήδη χρησιμοποιείται από τα κράτη και τις κυβερνήσεις ως πρόσχημα για την εντατικοποίηση και εμβάθυνση αυτών των ήδη εκπεφρασμένων στόχων.

9. Προοπτική Διεξόδου

Και ενώ αποτελεί κοινή άποψη ότι σε έναν παγκοσμιοποιημένο χώρο, μόνο η κοινή διεθνής αντιμετώπιση μπορεί να φέρει αποτελέσματα, η κερδοσκοπία των πολυεθνικών δεν επιτρέπει να αναληφθεί μια πραγματικά διεθνής προσπάθεια. Έτσι λοιπόν, αυτή τη στιγμή, έχει εμβολιαστεί μερικά το 24% του παγκόσμιου πληθυσμού και πλήρως μόνο το 10%. Επίσης, στις χώρες χαμηλού εισοδήματος και με αδύναμα συστήματα υγείας, το ποσοστό των πλήρως εμβολιασμένων φτάνει μόλις το 1%. Από τα 3 δις δόσεων περίπου που κυκλοφορούν, το 70% έχει διατεθεί στις 6 πλουσιότερες χώρες του κόσμου, ενώ ο ιός έχει μεταδοθεί σε όλες (κοντά 200) και η μετάλλαξη Δέλτα σε 85 χώρες. Το κύριο που ενδιαφέρει την ΕΕ, τις ΗΠΑ και φυσικά τις πολυεθνικές φαρμάκων, είναι οι τιμές πώλησης (στα κράτη) των εμβολίων, τα μερίδια αγοράς, ο αποκλεισμός των εμβολίων ανταγωνιστριών χωρών και η άσκηση διπλωματίας και επίδειξης δύναμης και επιρροής μέσω των εμβολίων.

10. Εμάς όμως μας ενδιαφέρει να σωθούν οι ζωές των ανθρώπων.

Ως Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή επαναλαμβάνουμε τα βασικά ζητούμενα για την επιτυχή αντιμετώπιση της πανδημίας: ισχυρό πρωτοβάθμιο σύστημα υγείας, δυνατότητα υγειονομικής κάλυψης όλου του πληθυσμού και επικοινωνίας με δημόσιο γιατρό πριν κάποιος ασθενής προσέλθει στο νοσοκομείο, καλά χρηματοδοτημένο δημόσιο σύστημα υγείας με νοσοκομεία εξοπλισμένα με προσωπικό και πόρους, μηχανισμός επιδημιολογικής επιτήρησης που κανένα λοκντάουν δεν μπορεί να υποκαταστήσει, θωράκιση όλων των συλλογικών δραστηριοτήτων (μαζικές μεταφορές, χωροι εργασίας, εκπαίδευση, κλπ) απέναντι στις συνθήκες που ευνοούν την διάδοση του ιού, πλατιά καμπάνια ενημέρωσης και προώθησης του εμβολιασμού. Ας παύσει η κυβέρνηση να εφευρίσκει αποδιοπομπαίους τράγους και να πετάει τη μπάλα στην «ατομική ευθύνη» και ας προχωρήσει άμεσα στη λήψη αυτών των συγκεκριμένων και απολύτως ρεαλιστικών μέτρων.

Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή