Επαναπροωθήσεις και εξαφανίσεις ανθρώπων «για την πατρίδα»

Αλέξανδρος Προϊστορικός

Σύμφωνα με το ετήσιο ενημερωτικό σημείωμα για το 2020 του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, τη χρονιά που πέρασε οι αφίξεις αιτούντων άσυλο στα νησιά και τον Έβρο μειώθηκαν κατά 80%. Ειδικά στα νησιά, πλην της Λέσβου, από τον Απρίλη και μετά οι ροές έχουν ουσιαστικά εκμηδενιστεί. Συνολικά, 14.848 άνθρωποι έφτασαν το 2020 στην Ελλάδα προκειμένου να ζητήσουν άσυλο –οι 9.061 μέχρι τον Μάρτιο–, αντί των 72.422 του 2019 (8.052 ως τον Μάρτιο του 2019).

Προφανώς, αυτό δεν οφείλεται σε κάποια μαγική καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης των εκατομμυρίων προσφύγων και μεταναστών οι οποίοι ζουν στην Τουρκία, το σταμάτημα των πολέμων, το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού ή κάποιο άλλο γεγονός που επηρέασε την επιθυμία τόσων ανθρώπων να αναζητήσουν ασφαλές καταφύγιο στην Ευρώπη. Άλλωστε, όπως φαίνεται και από τους αριθμούς, μέχρι και τον Μάρτιο οι ροές ήταν ελαφρά αυξημένες.

Αντίθετα, η απάντηση μπορεί να αναζητηθεί στα μέτρα που ανακοίνωσε αμέσως μετά το ΚΥΣΕΑ της 1^ης Μαρτίου 2020 ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος Στέλιος Πέτσας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η –κατά την ακροδεξιά κυβέρνηση της ΝΔ– «αιφνίδια, μαζική, οργανωμένη και συντονισμένη πίεση από μετακινήσεις πληθυσμών στα ανατολικά χερσαία και θαλάσσια σύνορά της». Μια μετακίνηση που «κατευθύνεται και ενθαρρύνεται από την Τουρκία» και η οποία «γίνεται η ίδια διακινητής».

Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση που περιγραφόταν ως «ενεργή, σοβαρή, εξαιρετική και ασύμμετρη απειλή κατά της εθνικής ασφάλειας της χώρας», περιελάμβαναν την «αναβάθμιση στο μέγιστο επίπεδο των μέτρων φύλαξης των ανατολικών, χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων της χώρας από τα σώματα ασφαλείας και τις ένοπλες δυνάμεις για την αποτροπή παράνομων εισόδων στη χώρα», καθώς και την «προσωρινή αναστολή για ένα μήνα της υποβολής αιτήσεων ασύλου» και την «άμεση επιστροφή στη χώρα προέλευσης χωρίς καταγραφή όσων εισέρχονται παράνομα σε ελληνικό έδαφος».

Κι ενώ αρκετοί στην αντιπολίτευση και τον προσκείμενο σε εκείνη Τύπο χλεύαζαν την κυβέρνηση της ΝΔ για το πανάκριβο ανέκδοτο του «πλωτού φράχτη» στο Αιγαίο, ο οποίος δήθεν θα ανέκοπτε τις ροές και θα συνέβαλε στην αυστηρότερη φύλαξη των θαλάσσιων συνόρων, οι καταγγελίες που αρχίζουν να βλέπουν συχνότερα το φως της δημοσιότητας από επίσημους φορείς, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικά κόμματα αμφισβητούν τη νομιμότητα της «προσωρινής» αναστολής της συνθήκης της Γενεύης και του δικαιώματος κατάθεσης αιτήματος διεθνούς προστασίας.

Πράγματι, η αναστολή δεν παρατάθηκε και θεωρητικά από την 1^η Απριλίου για όσους/ες φτάνουν στην Ελλάδα ακολουθείται κανονικά η προβλεπόμενη διαδικασία καταγραφής. Παρόλα αυτά, πολύ σύντομα μετά το ΚΥΣΕΑ της 1^ης Μαρτίου αρχίζουν να εμφανίζονται στον Τύπο τα πρώτα περίεργα περιστατικά «εξαφάνισης» ανθρώπων, οι οποίοι θεάθηκαν από ντόπιους κατοίκους να βγαίνουν με βάρκες σε παραλίες νησιών του ΒΑ Αιγαίου.

Το πρώτο δημοσιευμένο περιστατικό αφορά βάρκα με 40 πρόσφυγες η οποία βγαίνει στα Καρδάμυλα της Χίου, στις 23 Μαρτίου, γεγονός που δημοσιεύτηκε στον τοπικό Τύπο και επιβεβαιώθηκε αρχικά από το λιμεναρχείο. Το οποίο στη συνέχεια εφευρίσκει ένα αρκετά ευφάνταστο σενάριο, σύμφωνα με το οποίο οι συγκεκριμένοι άνθρωποι είχαν φύγει από το στρατόπεδο συγκέντρωσης μεταναστών της ΒΙΑΛ και σκηνοθέτησαν την άφιξή τους 30 περίπου χιλιόμετρα βορειότερα, προκειμένου να καταγραφούν ως νεοεισερχόμενοι.

Μια εβδομάδα μετά, την 1^η Απρίλη 2020, 25 περίπου άτομα αποβιβάζονται στην παραλία Μουρτιά, στις ανατολικές ακτές της Σάμου. Το περιστατικό φέρνει στη δημοσιότητα ο τοπικός δημοσιογράφος Ιωάννης Νέγρης και διαψεύδεται από τις λιμενικές αρχές του νησιού, οι οποίες επισήμως «δεν καταφέρνουν να βρουν» τους πρόσφυγες και αναρωτιούνται μήπως κάποιος τους κάνει πλάκα λόγω πρωταπριλιάς.

Σύμφωνα με δημοσίευμα του Astraparis.gr (από όπου και η φωτογραφία) σε άλλο ένα αντίστοιχο περιστατικό, την Πέμπτη 30 Απριλίου δεκάδες αυτόπτες μάρτυρες ισχυρίζονται ότι είδαν περί τα 12-15 άτομα να αποβιβάζονται στην παραλία Μονολιά της Χίου, με τις αρχές να δηλώνουν άγνοια, παρά το ότι οι μάρτυρες δηλώνουν ότι οι λιμενικές αρχές βρέθηκαν στο σημείο και περισυνέλλεξαν τους ανθρώπους, οι οποίοι αργότερα «εξαφανίστηκαν».

Ταυτόχρονα, αρχίζουν να «εξαφανίζονται» και δημοσιεύματα που αναφέρονται σε αυτές τις «αφίξεις-φάντασμα», όπως του τοπικού ιστολογίου ChiosPress που αναφερόταν στο συγκεκριμένο περιστατικό.

Δεκάδες παρόμοια περιστατικά αρχίζουν να δημοσιεύονται στα ελάχιστα μέσα που αποφασίζουν να σπάσουν τη σιωπή γύρω από τις παράνομες επαναπροωθήσεις στα σύνορα.

Η «προσωρινή αναστολή για ένα μήνα της υποβολής αιτήσεων ασύλου» έχει πλέον δώσει τη θέση της σε εκατοντάδες μυστικές επιχειρήσεις από μαυροντυμένους κουκουλοφόρους με πυροβόλα όπλα, οι οποίοι επιβαίνουν σε λιμενικά σκάφη και καταστρέφουν μηχανές από βάρκες, ξυλοκοπούν, κλέβουν προσωπικά αντικείμενα και επιβιβάζουν με βία άντρες, γυναίκες και παιδιά σε πλωτές σκηνές (liferafts) τις οποίες ρίχνουν στη θάλασσα και σπρώχνουν προς τα τουρκικά ύδατα, όπου τις περισυλλέγουν οι τουρκικές λιμενικές αρχές.

Σύμφωνα με τη νορβηγική ΜΚΟ Aegean Boat Report, η οποία δημοσιεύει πολλές από τις καταγγελίες τέτοιων περιστατικών από τους ίδιους τους ανθρώπους που τα βιώνουν, το 2020 οι λιμενικές αρχές σταμάτησαν 778 βάρκες από συνολικά 1.071 οι οποίες ξεκίνησαν να έρθουν στην Ελλάδα, ενώ 25.158 άνθρωποι αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω και συνελήφθησαν από τις τουρκικές αρχές από τους συνολικά 33.775 που ξεκίνησαν από τα απέναντι παράλια.

Μπροστά στις αποκαλύψεις, η επίσημη στάση της κυβέρνησης περνά από διάφορες φάσεις. Στην αρχή των επιχειρήσεων, και για όσο διάστημα εξακολουθούν να παραμένουν σε κάποιο βαθμό άγνωστες, η κυβέρνηση αρνείται να σχολιάσει καν τις πληροφορίες που βγαίνουν στη δημοσιότητα. Ενώ, όταν διεθνή μέσα σαν τον Guardian, τους New York Times, το BBC αλλά και ευρωπαίοι πολιτικοί, οργανώσεις και ευρωβουλευτές αρχίζουν να δημοσιεύουν στοιχεία και να ζητάνε απαντήσεις, αρχίζει τις διαψεύσεις και χρεώνει τα πάντα στην τουρκική προπαγάνδα, επαναλαμβάνοντας σε όλους τους τόνους ότι υπερασπίζεται με νόμιμους τρόπους (που ποτέ δεν κατονομάζει) τα σύνορα της χώρας.

Ταυτόχρονα, συκοφαντεί και προχωρά ακόμα και σε προαναγγελία διώξεων σε βαθμό κακουργήματος εναντίον μελών οργανώσεων, οι οποίοι ασχολούνται με την έρευνα και διάσωση στο Αιγαίο και –μεταξύ άλλων– καταγγέλλουν την πρακτική των απωθήσεων και επαναπροωθήσεων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, πιεσμένη κι αυτή από τα συνεχή δημοσιεύματα και την υπόνοια ότι γνωρίζει και ανέχεται –αν δεν ενθαρρύνει– τις παράνομες ενέργειες που συμβαίνουν πολύ συχνά στα ελληνικά σύνορα, αποφασίζει να ξεκινήσει έρευνα, καλώντας σε σύσκεψη τον επικεφαλής της Frontex, για να διερευνήσει πιθανή συμμετοχή της σε επιχειρήσεις επαναπροωθήσεων.

Ωστόσο οι κατά τα άλλα παράνομες απωθήσεις στα σύνορα, όχι απλά δεν αμφισβητούνται πλέον, αλλά προβάλλονται και με τον πιο επίσημο τρόπο. Όπως συνέβη σε συνέντευξη τύπου του υπουργού Ναυτιλίας και Νησιώτικης Πολιτικής Γιάννη Πλακιωτάκη ο οποίος αποκάλυψε τον Σεπτέμβρη ότι από την αρχή του έτους το λιμενικό σώμα είχε αποτρέψει την είσοδο σε 10.000 πρόσφυγες και μετανάστες, χωρίς να δώσει καμία περαιτέρω εξήγηση για τον τρόπο με τον οποίο έγιναν αυτές οι αποτροπές.

Πρόκειται για την πρώτη φορά που η ελληνική κυβέρνηση αισθάνεται την άνεση να παραδεχτεί δημόσια ότι αποτελεί επίσημη πολιτική της η παράνομη και εγκληματική πρακτική της αποτροπής (push-backs), γνωρίζοντας προφανώς ότι έχει το ελεύθερο από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς της ΕΕ, τους ίδιους που χρηματοδοτούν κρατικές και παρακρατικές συμμορίες της Λιβύης για να σταματούν μετανάστες που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη.

Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής «αναβάθμισης στο μέγιστο επίπεδο των μέτρων φύλαξης των συνόρων» που μεταφράζεται σε επιχειρήσεις επαναπροωθήσεων και απωθήσεων, δεν είναι μόνο η στέρηση του δικαιώματος στο άσυλο, ενός από τα πλέον θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Στην προσπάθειά τους να μην γίνουν αντιληπτοί και επιστραφούν στην Τουρκία, οι επιβαίνοντες στις άθλιες βάρκες που καταφέρνουν να σπάσουν τον κλοιό που δημιουργούν τα ελληνικά λιμενικά σκάφη και η Frontex, δεν ειδοποιούν πλέον τις αρχές σε έκτακτες περιπτώσεις που κινδυνεύει η ζωή τους, ενώ τρέχουν να κρυφτούν όπου μπορούν μετά την άφιξή τους στα νησιά, για να μην τους βρουν οι κρατικές συμμορίες των συνόρων της Ελλάδας.

Έτσι, άμεση συνέπεια αυτής της κανονικοποίησης της εξαίρεσης από το διεθνές δίκαιο και την ανθρώπινη λογική, είναι η κατακόρυφη αύξηση της επικινδυνότητας του «ταξιδιού προς την ελευθερία», το οποίο δυστυχώς οδηγεί σε όλο και περισσότερα ναυάγια και θανάτους.

Την ίδια στιγμή, ελάχιστοι πλέον ενοχλούνται από την εξόφθαλμα παράνομη και εγκληματική δράση του –«ηρωικού» κατά τα άλλα– λιμενικού σώματος, του επίσημου ελληνικού κράτους και της ΕΕ που καταργεί θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και προκαλεί ακόμα περισσότερους θανάτους στα σύνορα, απανθρωποποιώντας και καταγγέλλοντας τους κατατρεγμένους ως εισβολείς, σε έναν ακήρυχτο πόλεμο με πολλά θύματα στο Αιγαίο.

Όπως περιγράφεται σε ανακοίνωση της Ανοιχτής Συνέλευσης Σάμου, η οποία έχει ασχοληθεί επανειλημμένα με τη συγκεκριμένη πρακτική, «επαναπροώθηση είναι η απαγωγή ενός ανθρώπου ή –στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων– μιας ομάδας ανθρώπων που μόλις έφτασαν με βάρκα στα χωρικά ύδατα ή σε κάποιο νησί της Ελλάδας και στη συνέχεια –με απειλή βίας– η επιβίβασή τους σε μια φουσκωτή βάρκα και η προώθησή τους πίσω στην Τουρκία».

Πιο αναλυτικά, όπως αναφέρει η Ανοιχτή Συνέλευση Σάμου, μόλις μια βάρκα με πρόσφυγες εντοπιστεί, ένα μεγάλο λιμενικό σκάφος την πλευρίζει και οπλισμένοι κουκουλοφόροι λιμενικοί κατεβαίνουν στη βάρκα, επιτίθενται στους επιβαίνοντες και καταστρέφουν ή αφαιρούν τη μηχανή της βάρκας, αφήνοντάς την ακυβέρνητη. Για να είναι σίγουροι ότι δεν θα υπάρχουν αποδείξεις, κλέβουν τα κινητά τηλέφωνα και οτιδήποτε θα μπορούσε να αποτυπώσει σε φωτογραφίες ή βίντεο την εγκληματική δράση τους. Στη συνέχεια, η βάρκα ρυμουλκείται προς την Τουρκία και με ελιγμούς του σκάφους του λιμενικού που δημιουργούν μεγάλα απόνερα, «σπρώχνεται» μέχρι να περάσει τα σύνορα.

Στις περιπτώσεις που κάποια βάρκα έχει προωθηθεί πιο βαθιά στα ελληνικά ύδατα ή οι επιβαίνοντες καταφέρνουν να φτάσουν στην ακτή κάποιου νησιού, αφού αποκλειστεί η ευρύτερη περιοχή για να μην υπάρχουν μάρτυρες, οι κουκουλοφόροι του λιμενικού σώματος ουσιαστικά απαγάγουν και επιβιβάζουν τους πρόσφυγες και μετανάστες σε πλωτές σκηνές (life rafts), μέχρι και πάλι να τους «εξαφανίσουν», προωθώντας τους στην τουρκική πλευρά των συνόρων.

Ωστόσο, οι επιχειρήσεις επαναπροώθησης δεν είναι τόσο νέες και συμβαίνουν, όχι το ίδιο συστηματικά, από πολύ πριν γίνει κυβέρνηση η ΝΔ. Καταγγελίες για απωθήσεις και επαναπροωθήσεις στα σύνορα, τόσο στο Αιγαίο όσο και στον Έβρο, έστω σε μικρότερο βαθμό, είχαν γίνει και επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (π.χ. καταγγελία της οργάνωσης Watch The Med, 15/6/2016).

Ακόμα, επαναπροωθήσεις γίνονται και για ανθρώπους που ζουν σε στρατόπεδα προσφύγων, ακόμα και σε ανθρώπους που κυκλοφορούν ελεύθεροι στις πόλεις, όπως στην περίπτωση του Κούρδου εικονολήπτη και αρθρογράφου Μοχάμεντ Χουαραμάν και άλλων 20 περίπου που απήχθησαν από το λιμάνι της Ηγουμενίτσας πριν επαναπροωθηθούν στην Τουρκία.

Είναι πλέον γνωστές οι αντίστοιχες επιχειρήσεις που συμβαίνουν σε ολόκληρο το Αιγαίο, σε μια περίπτωση ακόμα και λίγο έξω από την Αθήνα(!), με χιλιάδες ανθρώπους να επιστρέφονται βίαια στην Τουρκία χωρίς ποτέ να τους δίνεται η δυνατότητα υποβολής αιτήματος ασύλου στην Ελλάδα.

Εκατοντάδες μαρτυρίες τέτοιων βίαιων περιστατικών στα σύνορα περιλαμβάνει η 1.500 σελίδων «Μαύρη Βίβλος των επαναπροωθήσεων» του Δικτύου Παρακολούθησης της Βίας στα Σύνορα, η οποία κυκλοφόρησε τον περασμένο Δεκέμβρη από την ευρωομάδα GUE/NGL, η οποία απαρτίζεται από ρεφορμιστικά πολιτικά κόμματα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς και της Σοσιαλδημοκρατίας.