Η Ντίνα Καφτεράνη συμμετέχει στον αυτοργανωμένο θίασο Αδέσποτες Σκύλες και σε άλλα αυτοργανωμένα εγχειρήματα
συνέντευξη στις Ειρήνη Θάνου και Κική Μένου
«Ο καλλιτέχνης πέρα από το ότι χάνει το μεροκάματο, έχασε και τον τρόπο υπόστασής του με κάποιο τρόπο. Παλεύουμε να βρούμε τρόπους αντίδρασης κι αντίστασης», λέει στο Πριν για την παρατεταμένη κατάσταση του lockdown η Ντίνα Καφτεράνη, που συμμετέχει στον αυτοργανωμένο θίασο Αδέσποτες Σκύλες και σε άλλα μάχιμα εγχειρήματα, όπως οι Οιστρογόνες. Σημειώνει, πως «στην Ελλάδα η αυτοργανωμένη τέχνη έχει καταφέρει να επιβιώσει», καθώς υπάρχει κόσμος που έχει αφιερωθεί σε αυτή την προσπάθεια.
▶ Πως αντιμετωπίζεις ως άνθρωπος, καλλιτέχνης, αγωνίστρια, αυτή την περίοδο;
Από τον Μάρτιο και μετά δεν δουλεύουμε καθόλου, γιατί κόπηκαν όλες οι δυνατότητες να προβάλλεις ανεξάρτητα το έργο σου. Προσωπικά, αποφάσισα σε κάποια στιγμή της ζωής μου να στρέψω την κατεύθυνση μου 100% προς την αυτοοργάνωση για να παλέψω να δημιουργήσω δομές που θα υποδεχθούν άλλου τύπου φιλοσοφίες στην τέχνη. Ως αυτοοργανωμένοι καλλιτέχνες δεν επιχορηγούμαστε με κάποιο τρόπο, στηριζόμαστε αποκλειστικά στην αδιαμεσολάβητη αλληλεγγύη του κόσμου, που συνεχίζει να εκδηλώνεται. Προσωπικά ζω χάρη στην αλληλεγγύη. Με σταματάνε άνθρωποι στο δρόμο αναγνωρίζοντάς με ως καλλιτέχνη που κάνει πολιτικό θέατρο και προσφέροντας μου υλική στήριξη, όχι ως μορφή φιλανθρωπίας αλλά σαν ανταπόδοση της ενίσχυσης που δίνουμε.
Ο καλλιτέχνης πέρα από το ότι χάνει το μεροκάματο, έχασε και τον τρόπο υπόστασης του με κάποιο τρόπο. Στην καραντίνα βιώσαμε το πρώτο σοκ, αλλά μετά παλεύεις να βρεις τρόπους αντίδρασης κι αντίστασης. Οι δυνατότητες έκφρασης δεν σταματούν αλλά ίσα-ίσα φουντώνουν μέσα σε μια κρίση. Η αντίσταση μου ταυτίζεται και με τη δυνατότητα της καλλιτεχνικής μου έκφρασης. Κι εγώ για ένα διάστημα δεν ήξερα τι να κάνω, πως υπάρχω από δω και πέρα χωρίς φυσική παρουσία στο θέατρο; Μου είναι ξένο. Άλλο στον κινηματογράφο, στην περφόρμανς, το βίντεο σού είναι κάτι οικείο, αλλά το θέατρο είναι μια συμμετοχική εμπειρία. Το βίντεο είναι αρχειακό υλικό, δεν μπορούν όλα να συμβούν μέσα από την οθόνη. Αν δεν υπάρχει απεύθυνση και ο άλλος με την φυσική του παρουσία να συμμετάσχει, δεν είναι θέατρο είναι κάτι άλλο. Διαφωνώ με την ηλεκτρονική παρουσίαση των θεατρικών παραστάσεων γιατί τίθεται το ζήτημα σε τι συνηθίζεις.
Το ζήτημα είναι πως η εποχή φέρνει την ψηφιοποίηση (τηλεπολιτισμό, τηλεκπαίδευση, τηλεργασία) αλλά δεν μπορείς να το δεχτείς αβίαστα. Απαιτείται διάκριση για να δει κανείς τι είναι ωφέλιμο. Με φοβίζει η συνήθεια και θα ήθελα να κρατηθούν κάποια πράγματα όπως η μορφή της πορείας, μέσω της οποίας εκπαιδευόμαστε και θυμόμαστε τι σημαίνει εμείς μαζί στο δρόμο, συλλογικότητα. Το κοινό μας τραγούδι. Ο κοινός μας παλμός. Εκεί ξαναθυμάσαι πως έχεις δύναμη.
Θυμάμαι τη δίψα μας να πάμε σε κάθε πορεία για να αντλήσουμε ξανά την συλλογική αίσθηση, ότι είμαστε εδώ τώρα και μπορούμε να κάνουμε κάτι. Εκείνα τα 30 δευτερόλεπτα όταν ανακοινώθηκε η απόφαση για την καταδίκη της ΧΑ στο Εφετείο, που ενώθηκε το κίνημα, ένιωθες ότι έχεις απεριόριστη δύναμη, πως φουντώνει το συλλογικό.
▶ Οι πιο πρόσφατες καλλιτεχνικές και μη συμμετοχές σου αφορούν συλλογικότητες γυναικών. Γιατί επιλέγεις αυτή τη μορφή;
Δεν υπάρχει κάποια δογματική απόφαση πως θέλουμε μόνο γυναίκες στις καλλιτεχνικές συλλογικότητες που συμμετέχω. Άλλωστε στις Αδέσποτες Σκύλες συμμετέχουν και άντρες, οι μουσικοί μας. Με ρωτάνε γιατί δεν ανοίγετε τους γυναικείους κύκλους. Μα είναι ανοιχτοί, απλά δίνουμε ένα πρόσημο θηλυκό, γιατί σαν γυναίκες έχουμε ανάγκη να βρούμε το ρόλο και τον τρόπο μας. Δημιουργήσαμε τις Αδέσποτες Σκύλες σαν ένα βήμα να τα χώσουμε πολιτικά, ψάχνοντας να βρούμε έναν τρόπο να σπάσει το διαζύγιο που έχει πάρει η τέχνη με την πολιτική. Στους γυναικείους κύκλους βρήκα τον τρόπο να το κάνω, την αποδοχή και τη συνισταμένη μιας φωνής, αυτής του συνόλου. Εκεί υπάρχει ένας άλλος λόγος, ένας κώδικας, μια άλλη μορφή έκφρασης που δεν έχει να κάνει με το φύλο. Δεν είναι πως δε θα λειτουργούσε με φωνές ανδρών, έχει να κάνει με το παρόν που ζούμε οι γυναίκες. Θέλαμε να αφήσουμε πίσω εργαλεία που δεν είναι ακριβώς δικά μας, να μην ετεροκαθοριζόμαστε από τα ανδρικά πρότυπα και τώρα ξαναβγαίνουμε στο προσκήνιο προτείνοντας έναν άλλο πολιτικό λόγο. Παλαιότερα αν έλεγες μια εξέγερση γιορτή δε θεωρούνταν αρκετά σοβαρό, όμως σήμερα ακούγεσαι. Δεν προτείνουμε μια γιορτή που θα σε διασκεδάσει, αλλά θα σε εμψυχώσει για να μπορείς να σταθείς απέναντι με ανάταση. Χρειάζεται να πατήσεις στα πόδια σου γιατί πως αλλιώς θα αντισταθείς γερμένος, συρρικνωμένος.
▶ Οι παραγωγές των Κοινωφελών Ιδρυμάτων σχεδόν μονοπωλούν πλέον το πολιτιστικό τοπίο, συχνά παρουσιάζοντας έργα με κοινωνικό πρόσημο. Ποια είναι η άποψη σου για το χαρακτήρας τους;
Τα Κοινωφελή Ιδρύματα ορίζουν πνευματικά χειριζόμενα όλη την Ελλάδα, ελλείψει οποιασδήποτε κρατικής παροχής. Στην ουσία γίνεται χρήση της τέχνης για τις επιδιώξεις του ιδιωτικού κεφαλαίου. Τι προάγεται από τα Ιδρύματα; Η ενασχόληση με ένα κοινωνικό ζήτημα δεν σημαίνει ότι κάνεις πολιτική τέχνη. Ή μάλλον δεν κάνεις πολιτικά επικίνδυνη τέχνη. Ακόμα και τα κοινωνικά θέματα τοποθετούνται με τέτοιο τρόπο που δεν μας περιλαμβάνουν. Μιλούν για μας με μια γλώσσα που δεν καταλαβαίνουμε. Όλα βγαίνουν από το πλαίσιο και γίνονται ακίνδυνα. Απομακρύνεται η πολιτική από τη βάση της. Αυτό ονομάζεται προσεταιρισμός.
Πόσο θα σε αφήσει ο Βασιλιάς να ροκανίσεις το θρόνο του; Πόσο παράλογο φαντάζει αυτό. Θα με καλέσεις στο σπίτι σου και θα μου δώσεις την δυνατότητα να μπορέσω να το κάψω; Αποκλείεται
Σ’ ένα δημόσιο θέατρο μπορείς να διεκδικήσεις, σε αντίθεση με τα Ιδιωτικά Ιδρύματα Πολιτισμού που πληρώνεσαι και κάνεις ότι λέει το αφεντικό. Φυσικά υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν ωραία πράγματα, αλλά αντικειμενικά αναμετριέται με τα όρια του. Κατανοώ τους συναδέλφους που δουλεύουν για παραγωγές της Στέγης, όμως αναρωτιέμαι δεν είναι η ώρα να πάρουμε θέση; Πόσο θα σε αφήσει ο Βασιλιάς να ροκανίσεις το θρόνο του; Πόσο παράλογο φαντάζει αυτό. Θα με καλέσεις στο σπίτι σου και θα μου δώσεις την δυνατότητα να μπορέσω να το κάψω; Αποκλείεται.
▶ Ποιά θεωρείς πως είναι η συμβολή των αυτοργανωμένων καλλιτέχνικών συλλογικότητών στη συγκρότηση του λεγόμενου πολιτιστικού αντιπροτάγματος;
Οι καλλιτέχνες που εντασσόμαστε στο κίνημα αντιμετωπίζουμε τα ίδια όρια με αυτό. Αξίζει όμως να δούμε ότι στην Ελλάδα η αυτοργανωμένη τέχνη έχει καταφέρει να επιβιώσει. Υπάρχει ένας κόσμος που έχει αφιερωθεί σε αυτή την προσπάθεια που απαιτεί συνειδητή επιλογή, απεριόριστη μελέτη και δουλειά. Αυτά όμως σπάνε σταδιακά και ο κόσμος ενισχύει το συνολικό εγχείρημα. Πρέπει να επιμείνεις στις δομές για να ριζώσουν και να γίνουν ευρέως γνωστές. Έρχεται αυτή η εποχή και υπάρχουν ενδείξεις για την ανάγκη να τεθεί μια κουβέντα για το πως μπορούμε εμείς από δικούς μας κύκλους, με δικούς μας τρόπους να φτιάξουμε κάτι συνολικότερο. Ένας χώρος αντίστασης, ανταλλαγής και αλληλεγγύης.
Αυτό που συμβαίνει σε παγκόσμια κλίμακα είναι πρωτόγνωρο. Μοιάζει να μην έχεις τη δυνατότητα να σκεφτείς κάτι πέρα από αυτό που σου προτείνει ο καπιταλισμός. Αυτό θέλουμε να σπάσουμε.
▶ Οι Οιστρογόνες κλείνουν το δρώμενο Σπάμε τη σιγή / Τραγουδάμε στο δρόμο με τη φράση «Κι αν δεν μπορούμε να αγγιχτούμε με τις αγκαλιές μας, ελάτε να αγκαλιαστούμε με τα τραγούδια μας». Σε αυτές τις συνθήκες πως αντιλαμβάνεσαι το ρόλο της Τέχνης;
Αυτό που συμβαίνει σε παγκόσμια κλίμακα είναι πρωτόγνωρο. Μοιάζει να μην έχεις τη δυνατότητα να σκεφτείς κάτι πέρα από αυτό που σου προτείνει ο Καπιταλισμός. Αυτό θέλουμε να σπάσουμε. Αν κάτι μπορεί να δημιουργήσει η Τέχνη είναι ρωγμές στην υπάρχουσα δεδομένη πραγματικότητα. Ρωγμές που υπάρχουν στην κοινωνία δεν τις δημιουργεί ο καλλιτέχνης αλλά τις εντοπίζει και τις αναδεικνύει. Έχει το ρόλο του γελωτοποιού, του αγωγού, της αντανακλάσεως, καθρεφτίζοντας αυτό που έχουμε ανάγκη. Για μένα όταν λες Τέχνη εννοείς πολιτική, αυτονόητα.
Η πορεία χρησιμοποιεί κατά κάποιον τρόπο την τέχνη. Ο κοινωνικός της χαρακτήρας παράγει κάτι το καλλιτεχνικό. Συνθήματα, παλαμάκια, ρυθμό, μελωδία. Πρέπει να δώσεις χρόνο να αισθανθείς -ως κύτταρο του κοινωνικού σώματος- τι ανάγκη έχει αυτό. Κι όταν την εκφράζεις, όταν γίνεσαι αυτός που τολμά να βάλει λόγια στην εκπνοή, βλέπεις τι παθαίνει ο κόσμος. Ανάταση, μεγάλη επιθυμία να ξαναενωθεί, να ξανατραγουδήσει. Με το τραγούδι πας στον πόλεμο. Κι όταν αρχίσεις να τραγουδάς αναπνέεις καλύτερα, οξυγονώνεται καλύτερα ο εγκέφαλος και όλο και κάποια καλύτερη σκέψη θα κάνεις. Θα αναρωτηθείς γι’ αυτό που ζούμε, θα σκάσεις ένα χαμόγελο και δε θα δεις τον άλλο μόνο σαν εν δυνάμει φορέα του ιού αλλά σαν συνάνθρωπο.
Οι Οιστρογόνες δεν είναι ένα καλλιτεχνικό εγχείρημα, αλλά ένα ανοιχτό πείραμα για το πως μπορείς να χρησιμοποιήσεις συνειδητά την τέχνη για πολιτικούς σκοπούς. Ας φυτρώσουν Οιστρογόνες παντού. Δεν υπάρχουν πνευματικά δικαιώματα, ότι κάνουμε είναι μια προσπάθεια ένταξης σε μια ευρύτερη κίνηση γιατί κι εμάς αυτή μας έσπρωξε. Η Αρουντάτι Ρόι, οι Ζαπατίστας, ο Subcomandante Μάρκος.
Πέρασε η εποχή της οργισμένης καταστροφής, τώρα πρέπει να χτίσουμε, να αναμετρηθούμε με το όραμα. Να πολεμήσουμε για το δικαίωμα στο όνειρο
▶ Στα έργα που συμμετέχεις εντοπίζουμε ένα κοινό πυρήνα. Την αφήγηση μιας άλλης πραγματικότητας, ενός κοινού μύθου. Πιστεύεις πως υπάρχει ανάγκη να μιλήσουμε για μια νέα ουτοπία;
Πέρασε η εποχή της οργισμένης καταστροφής, τώρα πρέπει να χτίσουμε, να αναμετρηθούμε με το όραμα. Να πολεμήσουμε για το δικαίωμα στο όνειρο. Όπως λέει ο Γκαλεάνο έχουν υπογραφεί χιλιάδες διεθνείς συνθήκες αλλά καμία δεν μιλάει γι’ αυτό.
Έχεις ξεχάσει να ζεις γιατί η ζωή έχει γίνει επιβίωση, αλλά αυτό που σε θρέφει είναι ο κοινός μας μύθος. Να μιλήσουμε για το εμείς, τον κόσμο μας, τις λέξεις μας, τις έννοιες μας, τον τρόπο μας. Θυμήσου είσαι Άνθρωπος, είναι στο κύτταρο σου, δεν είμαστε μόνο μια σάρκα, ιδιώτες. Έχουμε αναφορές που δε μπορεί να μας πάρει κανείς, όπως το Εφετείο. Οποιοσδήποτε επιχείρησε να αντισταθεί, εντάσσετε στο ευρύτερο κίνημα, κι αυτό καταγράφεται στο κοινωνικό σώμα. Στο θέατρο όλα αυτά τα θυμάσαι όταν στοχεύεις την δεξιοτεχνία σου για να ξεσηκώσεις, για να έρθει να ρωτήσει κανείς «ποιανού είναι αυτό το κείμενο;» και αποκτήσει την ίδια αναφορά πλέον. Ο καλλιτέχνης άλλωστε δεν μπορεί να σου πει τι να κάνεις. Εσύ θα αποφασίσεις.
Οι Σκύλες τελείωναν πέρσι την παράσταση με ένα κείμενο του Πεσσόα που λέει «Δεν είμαι τίποτα, ποτέ δεν είμαι τίποτα, δεν μπορώ να θέλω να είμαι τίποτα, πέραν αυτού έχω μέσα μου όλα τα όνειρα του κόσμου» και μέσα σε αυτό λέγαμε ο Κώστας (ο Άλλος Άνθρωπος), οι δικηγόροι της δίκης της ΧΑ, μονάδες, ανώνυμοι, επώνυμοι, είμαστε εμείς και αυτοχειροκροτούμεθα. Χειροκροτάς τον Άνθρωπο με τα υπέροχα κατορθώματα του. Το θέατρο σου θυμίζει ποιός είναι ο ήρωας. Είσαι εσύ.
