▸ Κατερίνα Μάτσα, Ψυχίατρος
«Ενώ υπάρχει ένα τοπίο ολέθρου, από την άλλη μεριά εμφανίζονται εστίες αντίστασης. Αυτό που γεννιέται δηλαδή σε τέτοιες συνθήκες, παράλληλα με τα παθολογικά φαινόμενα που περισσεύουν στην εποχή μας, είναι το πνεύμα της αλληλεγγύης και της αντίστασης απέναντι στο καπιταλιστικό σύστημα», δηλώνει στο Πριν η ψυχίατρος και πρώην διευθύντρια του 18 Άνω Κατερίνα Μάτσα.
Συνέντευξη στον Κυριάκο Νασόπουλο
Η ραγδαία αύξηση του αριθμού κρουσμάτων και διασωληνωμένων φανερώνουν ότι μπαίνουμε σε μια δύσκολη φάση της πανδημίας. Πώς κρίνετε τα μέτρα που ανακοίνωσε πρόσφατα η κυβέρνηση αλλά και τα όσα έχει πράξει μέχρι σήμερα;
Η αντιμετώπιση της πανδημίας από την κυβέρνηση είναι εντελώς ανεπαρκής, αποδείχθηκε ότι δε μπορεί να διαχειριστεί την πολύ κρίσιμη κατάσταση. Πανηγύριζε για την επιτυχία διαχείρισης του πρώτου κύματος, όμως από την ώρα που άνοιξε τα σύνορα για τον τουρισμό, έχασε εντελώς τον έλεγχο. Τώρα παίρνει εντελώς σπασμωδικά μέτρα, τα οποία αδυνατίζουν αντί να δυναμώνουν τον μηχανισμό καλύτερης διαχείρισης του προβλήματος και ιδιαίτερα του ΕΣΥ, το οποίο βρίσκεται υπό κατάρρευση. Όλο αυτό το διάστημα δεν έκανε μόνιμες προσλήψεις, αντίθετα πριμοδότησε ασύδοτα τον ιδιωτικό τομέα. Ακόμα και οι πενήντα κλίνες ΜΕΘ που δόθηκαν από τη βουλή, δεν συνοδεύτηκαν από προσλήψεις μόνιμου προσωπικού. Επίσης, έκανε το ίδιο και στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, η οποία είναι τόσο κρίσιμη γι’ αυτές τις περιστάσεις. Έκλεισε κέντρα υγείας, τα μετονόμασε σε κέντρα κορονοϊού χωρίς να προσλάβει προσωπικό ή με προσλήψεις μικρής διάρκειας, δημιουργώντας πολύ μεγάλη ανασφάλεια στον πληθυσμό.
Το μόνο που επαναλαμβάνεται συνεχώς είναι τα μέτρα υγειονομικής προστασίας, οι μάσκες και οι αποστάσεις, κάνοντας ακόμα πιο φανερή την αποτυχία της. Την ώρα που η κυβέρνηση μιλάει για αποστασιοποίηση αφήνει τον κόσμο στοιβαγμένο σαν σαρδέλες στα μέσα μεταφοράς, ενώ στους χώρους εργασίας αφήνει στην βούληση των εργοδοτών την εφαρμογή των μέτρων προστασίας για τους εργαζόμενους. Καμία προστασία του φτωχού πληθυσμού αλλά αντίθετα πριμοδότηση του μεγάλου κεφαλαίου. Η κατάσταση φαίνεται να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο και εάν συνεχίσουμε έτσι θα κατακτήσουμε και εμείς σαν χώρα τα ρεκόρ άλλων ευρωπαϊκών μητροπόλεων.
Παράλληλα, τα κυβερνητικά στελέχη χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο την «καραμέλα» της ατομικής ευθύνης. Μήπως επιχειρείται μια ενοχοποίηση του κόσμου για την κατάσταση;
Πολύ σωστά! Η κυβέρνηση έχει αναγάγει αυτό τον καιρό σε μείζον ζήτημα την ατομική ευθύνη βάζοντας τελείως στην άκρη την κρατική ευθύνη. Όμως η διαχείριση μιας υγειονομικής κρίσης απαιτεί κεντρική πολιτική, η οποία δεν υπάρχει. Μάλλον, επειδή αυτή που υπάρχει είναι καταστροφική, τα ανάγει όλα στην ατομική ευθύνη με αποκλειστικό στόχο να αποσείσει τις δικές της ευθύνες. Παράλληλα, ενοχοποιεί την νεολαία. Αυτό που ζούμε τον τελευταίο καιρό είναι φοβερό. Φταίει η νεολαία που διασκεδάζει, που πηγαίνει σε μπαρ, που βγαίνει στις πλατείες, που δεν προσέχει, που συνωστίζεται. Για όλα φταίει η νεολαία! Ένα πολιτικό σύστημα, βουτηγμένο στη διαφθορά, στοχεύει τις πιο υγιείς δυνάμεις της κοινωνίας. Τις δυνάμεις εκείνες που κατεβαίνουν στον δρόμο, διαδηλώνουν, διεκδικούν.
Φτάσαμε στο σημείο ο ανεκδιήγητος Άδωνις Γεωργιάδης να δηλώνει ότι φταίει η μεγαλειώδης συγκέντρωση έξω από το Εφετείο για την αύξηση των κρουσμάτων. Για την κυβέρνηση φταίνε οι μαθητές που διαδηλώνουν απαιτώντας μέτρα υγειονομικής προστασίας καθώς στοιβάζονται σε μικρές τάξεις, χωρίς καθαρίστριες και όλα τα αναγκαία μέτρα. Είναι φανερό ότι η κυβέρνηση το μόνο που κάνει είναι να πριμοδοτεί τα μεγάλα συμφέροντα και να αδιαφορεί για τις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού. Όπως λοιπόν αποδείχθηκε από την αρχή της πανδημίας και επιβεβαιώνεται καθημερινά, οι ανάγκες της ζωής είναι ασύμβατες με τις ανάγκες του κεφαλαίου, του καπιταλιστικού συστήματος.
Η συνεχής αβεβαιότητα, η καραντίνα και η λεγόμενη «κοινωνική αποστασιοποίηση» που βιώνουμε από τον περασμένο Μάρτιο, πώς θεωρείτε ότι έχει επηρεάσει τη ψυχική υγεία των ανθρώπων;
Αυτή η κατάσταση δημιουργεί και αναπαράγει διαρκώς ένα αίσθημα ανασφάλειας, άγχους και φόβου. Ένα αίσθημα επικείμενου θανάτου στον καθένα μας το οποίο δημιουργεί όρους εμφάνισης ψυχοπαθολογικών καταστάσεων στα πιο ευάλωτα μέλη της κοινωνίας. Βέβαια η ευαλωτότητα δεν είναι κάτι βιολογικό αλλά έχει μια κοινωνική διάσταση πάνω από όλα. Γίνεται κανείς ευάλωτος όταν απομονώνεται. Αυτό που κάνει τους ανθρώπους ανθεκτικούς στις πιέσεις, τις στερήσεις, τις ματαιώσεις είναι κυρίως η σχέση με τους άλλους ανθρώπους, η κοινωνική αλληλεπίδραση, η κοινωνική αλληλεγγύη. Όταν οι πολίτες υποχρεώνονται, όπως με την καραντίνα ή την κοινωνική αποστασιοποίηση, να μένουν μακριά από τους άλλους, δυσκολεύει ακόμα πιο πολύ η ήδη δύσκολη επικοινωνία των ανθρώπων, μεγαλώνει ακόμα περισσότερο η αποξένωση. Όπως έχει αποδειχθεί, τόσο στην καραντίνα αλλά καθ’ όλη την διάρκεια της πανδημίας έχουν αυξηθεί διεθνώς οι αγχώδεις διαταραχές, οι καταθλίψεις, οι αυτοκτονίες, τα παραληρήματα, οι εξαρτήσεις κάθε τύπου, από ναρκωτικά, αλκοόλ, διαδίκτυο, τζόγο. Έχει αυξηθεί επίσης η ενδοοικογενειακή βία και η κακοποίηση των γυναικών και των παιδιών. Δηλαδή καταστάσεις πολύ δύσκολες, οι οποίες υπήρχαν και πριν, αλλά έχουν αποκτήσει ποσοτικά πάρα πολύ μεγάλες διαστάσεις.
Επίσης, ένα άλλο φαινόμενο που σαφώς θα δούμε και τα επόμενα χρόνια είναι αυτό που λέμε «το αδύνατο πένθος», δηλαδή η απαγόρευση στους ανθρώπους, μέσα σε αυτές τις συνθήκες της πανδημίας, να θάψουν τους νεκρούς τους με όλο το τελετουργικό που επιβάλει η κουλτούρα τους, να κάνουν δηλαδή το πένθος των νεκρών τους. Στη σημερινή εποχή, οι νεκροί του κορονοϊού πεθαίνουν ολομόναχοι στο νοσοκομείο ή το σπίτι. Κανείς δεν επιτρέπεται να τους πλησιάσει και θάβονται πάρα πολύ βιαστικά μέσα σε πολύ καλά σφραγισμένα φέρετρα και σε κάποιες χώρες σε μαζικούς τάφους. Στην τηλεόραση είδαμε όλοι τις φοβερές εικόνες από τους μαζικούς τάφους στο Μπρονξ, την αυτοκινητοπομπή με τα φέρετρα στο Μπέργκαμο ή τις αντίστοιχες εικόνες στη Βραζιλία. Το πένθος είναι ένα κομμάτι του κοινωνικού δεσμού, μέσα στο πένθος τους οι άνθρωποι έρχονται κοντά ο ένας στον άλλο, αναπτύσσονται δεσμοί αλληλεγγύης. Το πένθος ήταν πάντα ομαδική διαδικασία, τώρα όμως αυτό εμποδίζεται. Όταν το πένθος δεν εγγράφεται στο κοινωνικό σώμα, δημιουργείται ένα κενό, και τότε εμφανίζονται πολλά προβλήματα ψυχοπαθολογίας τα οποία θα τα δούμε και στις επόμενες γενιές, γιατί το αδύνατο πένθος μεταδίδεται διαγενεακά. Ζούμε σε μια πολύ δύσκολη εποχή.
Πώς μπορούμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε αυτή τη κατάσταση, την παγκόσμια «ομαδική κατάθλιψη»;
Θεωρώ ότι ενώ υπάρχει ένα τοπίο ολέθρου, από την άλλη μεριά εμφανίζονται εστίες αντίστασης. Όπως για παράδειγμα στην Αμερική όπου κυρίως οι φτωχοί άνθρωποι (άσπροι, μαύροι, άνθρωποι «του χρώματος» -P.O.C) βγήκαν μαζικά στους δρόμους με αφορμή τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ να διαμαρτυρηθούν για όλη τη καταπίεση και τη βαρβαρότητα που έχει ασκηθεί πάνω τους, για τους νεκρούς που έχουν χάσει όλα αυτά τα χρόνια. Και έδειξαν αποφασισμένοι να μη σκύψουν πια το κεφάλι. Αυτό, σαν κύμα, μεταδόθηκε και έξω από την Αμερική, στην Ευρώπη. Βλέπουμε τώρα και τα όσα συμβαίνουν στην Χιλή με το δημοψήφισμα, με την συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών στην εξέγερση που κρατάει εδώ και ένα χρόνο.
Είναι αυτό που ακούμε συχνά και το επαναλαμβάνουμε και εμείς στις εκδηλώσεις μας: «Ο λαός θα σώσει το λαό»! Ο λαός λοιπόν βγήκε μαζικά στους δρόμους και διαδήλωσε την απόφαση του να μη σκύψει το κεφάλι. Αυτό που γεννιέται δηλαδή σε τέτοιες συνθήκες, παράλληλα με τα παθολογικά φαινόμενα που περισσεύουν στην εποχή μας, είναι το πνεύμα της αλληλεγγύης και της αντίστασης απέναντι στο καπιταλιστικό σύστημα.
Να σας δώσω ένα παράδειγμα από την πολύ σημαντική εμπειρία των κοινωνικών ιατρείων. Στην περίοδο της καραντίνας τα κοινωνικά ιατρεία που ήδη λειτουργούσαμε, φτιάξαμε ένα δίκτυο αλληλεγγύης. Το κοινωνικό ιατρείο Νέας Σμύρνης, των Εξαρχείων, του Ιλίου, του Βόλου διασυνδέθηκαν με τα αντίστοιχα άλλων περιοχών όπως της Θεσσαλονίκης, της Κρήτης κ.α.. Έκαναν σπουδαία δουλειά στο πολύ στοιχειώδες επίπεδο της αντιμετώπισης των αναγκών επιβίωσης των ανθρώπων. Υπάρχουν συμπολίτες μας που πεινούν, που στερούνται τα στοιχειώδη, η φτωχοποίηση του κόσμου είναι μεγάλη και κανείς από τους «πάνω» δεν νοιάζεται. Το δίκτυο αυτό παράλληλα βοήθησε στο επίπεδο παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας αλλά και ψυχολογικής υποστήριξης του πληθυσμού καθώς πολύς κόσμος ένιωσε να ανατρέπονται οι όροι ζωής του και μαζί η ψυχική του ισορροπία. Μέσα σε αυτήν την κατάσταση, τα κοινωνικά ιατρεία ήρθαν να καλύψουν μεγάλο και σημαντικό κομμάτι όλων αυτών των αναγκών.
Μέσα στις δύσκολες συνθήκες της πανδημίας, τα κοινωνικά ιατρεία δυνάμωσαν, επεκτείνοντας τη δουλειά τους και στον προσφυγικό πληθυσμό, ο οποίος δοκιμάζεται πάρα πολύ. Είναι συγκινητικό να βλέπεις νέους ανθρώπους, είτε είναι λειτουργοί της υγείας και της ψυχικής υγείας είτε είναι αλληλέγγυοι, να έρχονται και ζητάνε να μπουν στο δίκτυο αλληλεγγύης για να προσφέρουν στους συνανθρώπους τους Εδώ γεννιέται η ελπίδα, μέσα σ’ αυτούς τους δεσμούς της αλληλεγγύης και του κοινού αγώνα, εδώ γεννιέται και οργανώνεται η αντίσταση απέναντι στο καπιταλιστικό σύστημα.
Το λεγόμενο δεύτερο κύμα της πανδημίας βρίσκει σε καλύτερη κατάσταση τους τοξικοεξαρτημένους συμπολίτες μας σε σχέση με τον περασμένο Μάρτιο;
Και γιατί να είναι σε καλύτερη κατάσταση; Τι έγινε από τότε; Πραγματικά εγκαταλείφθηκαν στην μοίρα τους και παραμένουν τελείως εγκαταλελειμμένοι, ενώ μεγάλωσε και ο ρατσισμός απέναντί τους. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα που έχει πολύ μεγάλη σημασία για το πώς καλλιεργείται ο ρατσισμός απέναντι στα εξαρτημένα άτομα. Την ημέρα της δίκης του Ζακ Κωστόπουλου ο Πορτοσάλτε στον ΣΚΑΪ, ανακοινώνοντας την είδηση ότι έξω από το εφετείο έχει μαζευτεί κόσμος, είπε ότι ο Ζακ ήταν ληστής ενώ παράλληλα τον χαρακτήρισε «τοξικοαυτό». Μέσα σε μια φράση είπε δυο ψέματα. Γιατί όπως αποδείχθηκε, οι τοξικολογικές του εξετάσεις ήταν καθαρές και δεν μπήκε να ληστέψει. Είπε, όμως τα ψέματα για να δημιουργήσει ένα κλίμα, ευνοϊκό για τους κατηγορούμενους δολοφόνους και χρησιμοποίησε τον όρο «τοξικοαυτός» για να απαξιώσει εντελώς την κοινωνική ομάδα των εξαρτημένων ατόμων. Ο ρατσισμός, στην πιο αποκρουστική μορφή του!
Στον πολύ κρίσιμο λοιπόν τομέα των εξαρτήσεων, που αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις μέσα στην πανδημία, δεν αντιμετωπίστηκε κανένα πρόβλημα. Οι άνθρωποι αυτοί, οι πιο ευαίσθητοι και οι πιο ευάλωτοι, που αναζητούν ένα δρόμο φυγής από τα προσωπικά και τα κοινωνικά αδιέξοδα, αφέθηκαν στην μοίρα και την απελπισία τους. Τελείως!
Είστε μέλος της ομάδας συλλογικής εκπροσώπησης της Αντικαπιταλιστικής Ανατροπής στην Αθήνα. Πριν λίγο καιρό συμπληρώθηκε ο πρώτος χρόνος δημαρχίας Κ. Μπακογιάννη, τι έχει κάνει ο δήμος για την αντιμετώπιση θεμάτων ψυχικής υγείας και εξαρτήσεων;
Ο δήμος της Αθήνας διαφήμισε με τυμπανοκρουσίες ένα μόνο ξενώνα που έφτιαξε, όπου στοιβάζονται κάποιοι τοξικομανείς, ενταγμένοι βασικά σε προγράμματα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, βρίσκοντας προσωρινή στέγη. Πόσοι όμως είναι αυτοί, 100-200; Για τον υπόλοιπο πληθυσμό των εξαρτημένων και των ψυχικά πασχόντων δεν υπήρξε καμία πρόνοια στην διάρκεια της πανδημίας, ούτε υπάρχουν, από όσο ξέρουμε, σχέδια αντιμετώπισης των κρίσιμων αναγκών αυτού του πληθυσμού.
Πώς θα σχολιάζατε συνολικά τα μέχρι τώρα πεπραγμένα του Κ. Μπακογιάννη;
Ο Κ. Μπακογιάννης το μόνο που έκανε ήταν να πριμοδοτεί τους μεγαλοεργολάβους και γενικά τα ιδιωτικά συμφέροντα. Μπορεί ο προϋπολογισμός του δήμου της Αθήνας να είναι τεράστιος αλλά διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν σχολεία που καταρρέουν. Το 13ο δημοτικό σχολείο της Αθήνας είναι τόσο εγκαταλελειμμένο που πριν λίγες μέρες έπεσαν κομμάτια τσιμέντου από την οροφή πάνω στα παιδιά που έπαιζαν. Από τύχη, δεν υπήρξε κάποιος τραυματισμός. Το συγκεκριμένο περιστατικό είναι ενδεικτικό της όλης κατάστασης. Υπάρχουν περιοχές τελείως χωρίς φωτισμό, σχολεία χωρίς καθαρίστριες, σχολικά κτίρια έτοιμα να καταρρεύσουν.
Παράλληλα, ο Μεγάλος Περίπατος αποδείχτηκε ότι είναι ένα φιάσκο. Το πόσο μεγάλο φιάσκο είναι φάνηκε και με το περιστατικό με τις κανναβουριές, που φύτεψαν κάποιοι στα παρτέρια, το οποίο πραγματικά τον γελοιοποίησε. Τις πότισαν λοιπόν προσεκτικά οι υπάλληλοι του δήμου για να φανεί ότι έχουμε λουλούδια και φυτά στην πόλη και… φύτρωσε το χασίς. Μετά έτρεχαν να τα ξεριζώσουν αλλά είχε ήδη φανεί όλη η γελοιότητα της επιχείρησης του Μεγάλου Περιπάτου. Να σημειωθεί παράλληλα ότι μεγάλες ευθύνες έχουν και οι παρατάξεις Ηλιόπουλου και Γερουλάνου οι οποίες πρώτα ψήφισαν να γίνει ο Μεγάλος Περίπατος και τώρα εκ των υστέρων κάνουν κριτική και όχι αυτοκριτική για την δική τους συμβολή στο έκτρωμα που δημιούργησε ο Μπακογιάννης.
Πραγματικά, ο πρώτος χρόνος δημαρχίας Μπακογιάννη συνοψίζεται στο τρίπτυχο «Νόμος-Τάξη-Κέρδη». Δηλαδή συστηματική προώθηση της καταστολής και κέρδη για τα μεγάλα συμφέροντα που βρίσκονται γύρω από την πλειοψηφία στο δήμο της Αθήνας. Θεωρώ ότι αυτό που λέγαμε ως Αντικαπιταλιστική Ανατροπή στην Αθήνα, ότι δηλαδή υπάρχει μια πίσω αυλή η οποία είναι εγκαταλελειμμένη από το δήμο, με ανθρώπους φτωχούς, που δεν ακούγεται η φωνή τους και είναι αόρατοι για τους από «πάνω», έχει αποκτήσει ακόμα πιο μεγάλες διαστάσεις επί δημαρχίας Μπακογιάννη.
Ολόκληρες περιοχές και πληθυσμοί εγκαταλείφθηκαν, ανάμεσά τους οι άστεγοι και οι πρόσφυγες. Αυτό το φρικτό που έγινε από τις υπηρεσίες του δήμου οι οποίες ξήλωσαν τα παγκάκια της πλατείας Βικτωρίας και υποχρέωσαν τις μάνες με τα μωρά να κάθονται κάτω, στο τσιμέντο, αυτή η αναλγησία απέναντι και στο ντόπιο και τον ξένο πληθυσμό, είναι πραγματικά η επιτομή της δημαρχίας Μπακογιάννη. Και όπως έλεγε ο πολύ ωραίος τίτλος του αφιερώματος του Πριν την περασμένη Κυριακή για τον δήμο της Αθήνας, το σάπιο όραμα του Μπακογιάννη σκοτεινιάζει την πόλη. Πραγματικά είναι σάπιο το όραμά του, να πουλήσει την Αθήνα στις τουριστικές επιχειρήσεις και τους εργολάβους.
Όμως πιστεύω ότι υπάρχει αντίσταση σε αυτό, υπάρχει η Αντικαπιταλιστική Ανατροπή στην Αθήνα και οι λαϊκές δυνάμεις που τη στηρίζουν. Το συντονιστικό όργανο που δημιουργήθηκε για να οργανώσει τον αγώνα που δίνουν καθημερινά και σε όλα τα επίπεδα τα μέλη και όσοι την στηρίζουν λειτουργεί υποδειγματικά σε επίπεδο συλλογικότητας. Η Ντίνα Ρέππα είναι καταπληκτική στο να συντονίζει αλλά μαζί της πολλοί αγωνιστές, πολλοί σύντροφοι συμμετέχουν σε αυτό το συλλογικό αγώνα, που έχει σαν άξονα την αντίσταση στα σχέδια καταστροφής της Αθήνας από την δημαρχία Μπακογιάννη.
Επανερχόμενοι, κλείνοντας, στο μέτωπο του κορονοϊού, συμφωνείτε ότι η πανδημία αξιοποιείται από τις κυβερνήσεις και το σύστημα για την περαιτέρω καταστολή και κατάργηση εργατικών και λαϊκών δικαιωμάτων; Και αν ναι, πώς μπορούμε να το αντιπαλέψουμε σήμερα, μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες;
Πιστεύω ότι θα πρέπει να συνενώσουμε τις δυνάμεις μας στο πλαίσιο ενός ενιαίου μετώπου πάλης ενάντια σ’ αυτήν την κυβέρνηση και την πολιτική που ακολουθεί για να σώσει το καπιταλιστικό σύστημα στην κρίση του. Με αυτό τον τρόπο θα ανοίξουμε το δρόμο για μια σοσιαλιστική διέξοδο από την κρίση, με την εξουσία στα χέρια των εργατών. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε να ανατρέψουμε τη βιοπολιτική-θανατοπολιτική των κυρίαρχων.
