Κώστας Παλούκης
Φέτος κλείνουν 111 χρόνια από τότε που ανακηρύχθηκε η «διεθνής μέρα της γυναίκας» από το γυναικείο σοσιαλιστικό κίνημα. Αν και δεν ήταν εξαρχής η 8η Μάρτη, πολύ γρήγορα το παγκόσμιο γυναικείο κίνημα κατέληξε σ’ αυτήν την ημερομηνία. Σε διάσταση με την εκδοχή του αστικού φεμινισμού, το κίνημα
των εργαζόμενων γυναικών προέκρινε την κοινή πάλη με τους άντρες εργαζόμενους για την απελευθέρωση από τη «διπλή δουλεία» στην εργασία και στο σπίτι.
1857, 8 Μάρτη ● Απεργία
των εργατριών υφαντουργίας και ιματισμού στη Ν. Υόρκη. Διεκδικούν ίση αμοιβή για ίση δουλειά, η διαδήλωση χτυπιέται από την αστυνομία.
1907, Αύγουστος ●
Στη Στουτγκάρδη διεξάγεται το πρώτο διεθνές σοσιαλιστικό συνέδριο γυναικών στο πλαίσιο του 7ου Συνεδρίου της 2ης Διεθνούς.
1910, Αύγουστος ●
Στην Κοπεγχάγη (8ο Συνέδριο της 2ης
Διεθνούς) το 2ο διεθνές σοσιαλιστικό συνέδριο γυναικών, αποφασίζει την ανακήρυξη «διεθνούς ημέρας της γυναίκας».
1917, 8 Μάρτη ● Στις 23 Φλεβάρη με το ισχύον τότε στη Ρωσία παλαιό ημερολόγιο, με αφορμή τη διεθνή μέρα της γυναίκας γίνεται μεγάλη διαδήλωση που αποτέλεσε την αρχή της ρωσικής επανάστασης.
Η Κλάρα Γιοζεφίνε Τσέτκιν (Clara Zetkin) ήταν Γερμανίδα, ηγετική φυσιογνωμία του σοσιαλιστικού και του κομμουνιστικού κινήματος και υπέρμαχη των δικαιωμάτων των γυναικών. Μέχρι το 1917 ήταν μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας και σημαντική εκπρόσωπος της επαναστατικής Μαρξιστικής φράξιας του. Το 1917 εντάχθηκε στο Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Kόμμα της Γερμανίας (USPD) και μάλιστα στην αριστερή του πτέρυγα, τους Σπαρτακιστές. Στη συνέχεια, ήταν ένα από τα ηγετικά στελέχη του Κομμουνιστικού κόμματος Γερμανίας (KPD). Στα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης ήταν βουλευτής στο Ράιχσταγκ για το KPD από το 1920 έως το 1933 και το 1932 προεδρεύων του Κοινοβουλίου ως η αρχαιότερη βουλευτής. Σε διεθνές επίπεδο ανήκε, ως μέλος του Διεθνούς Εργατικού Συνεδρίου του 1889 στο Παρίσι, στους ιδρυτές της Δεύτερης Διεθνούς. Θεωρείται ως μία από τους εμπνευστές της παγκόσμιας ημέρας της γυναίκας. Ως μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του KPD ήταν από το 1921 έως το 1933 μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς.
Το 1891 εξέδωσε το γυναικείο σοσιαλιστικό περιοδικό Die Gleichheit (Η Ισότητα): «Η Ισότητα […] βασίζεται στην πεποίθηση ότι η τελική αιτία της πανάρχαιας χαμηλής κοινωνικής θέσης του γυναικείου φύλου δε βρίσκεται στους νόμους που θεσπίζονται από τους άντρες, αλλά στις συνθήκες της ιδιοκτησίας που προκαλούνται από τις οικονομικές συνθήκες. Αν σήμερα αλλάζαμε ολόκληρη τη νομοθεσία μας στο βαθμό που το γυναικείο φύλο θα τοποθετούνταν επί ίσοις όροις με το αρσενικό, δε θα παρέμενε τίποτα παραπάνω στη μεγάλη μάζα των γυναικών […] από την κοινωνική δουλεία της σκληρότερης μορφής: την οικονομική τους εξάρτηση από τους εκμεταλλευτές τους». Το 1894, η Κλάρα Τσέτκιν χρησιμοποίησε τις σελίδες του περιοδικού για να πολεμήσει εναντίον του κυρίαρχου γερμανικού αστικού φεμινισμού. «Ο αστικός φεμινισμός και το κίνημα των προλετάριων γυναικών», έγραφε η Τσέτκιν, «είναι δύο θεμελιωδώς διαφορετικά κοινωνικά κινήματα». Σύμφωνα με την Τσέτκιν, οι αστές φεμινίστριες προωθούσαν μεταρρυθμίσεις μέσα α-
πό μια διαπάλη μεταξύ των φύλων και εναντίον των ανδρών της τάξης τους, χωρίς να αμφισβητούν την ίδια την ύπαρξη του καπιταλισμού. Αντίθετα, οι εργαζόμενες γυναίκες πολεμούσαν τον καπιταλισμό, μέσα από έναν αγώνα τάξης εναντίον τάξης και σε μια από κοινού πάλη με τους άνδρες της τάξης τους.
«Ο αστικός φεμινισμός και το κίνημα των προλετάριων γυναικών είναι δύο διαφορετικά κινήματα»
Το 1907, το Διεθνές Σοσιαλιστικό Συνέδριο Γυναικών διεξήχθη στη Στουτγάρδη της Γερμανίας, διακηρύσσοντας ως κύριο αίτημα «το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας γυναικών χωρίς προϋποθέσεις ιδιοκτησίας, φόρου, εκπαίδευσης ή οποιουδήποτε άλλου είδους φραγμού που μπορεί να εμποδίζει τα μέλη της εργατικής τάξης να απολαμβάνουν τα πολιτικά τους δικαιώματα». Ο αγώνας για το δικαίωμα της ψήφου, όπως ανέφεραν οι αντιπρόσωποι, έπρεπε να πραγματοποιηθεί «όχι μαζί με το γυναικείο αστικό κίνημα, αλλά σε στενή συνεργασία με τα σοσιαλιστικά κόμματα». Η πρόσκληση για το επόμενο Διεθνές Σοσιαλιστικό Συνέδριο των Γυναικών –το οποίο διεξήχθη τρία χρόνια αργότερα στην Κοπεγχάγη– επέδειξε την ίδια προσήλωση στον προλεταριακό ταξικό αγώνα: «Επειγόντως ζητάμε από όλα τα σοσιαλιστικά κόμματα και τις οργανώσεις σοσιαλιστριών γυναικών καθώς και όλες τις γυναικείες εργατικές οργανώσεις που αποτελούν το θεμέλιο του ταξικού αγώνα να στείλουν τους αντιπροσώπους τους σε αυτό το Συνέδριο».
Το προηγούμενο έτος, οι σοσιαλίστριες εργαζόμενες γυναίκες στις ΗΠΑ είχαν ορίσει την 28η Φεβρουαρίου «Ημέρα της Γυναίκας» — «ένα γεγονός», το οποίο, όπως αναφέρθηκε στο συνέδριο της Κοπεγχάγης, «κέρδισε την προσοχή των εχθρών μας». Σε αυτό το δεύτερο διεθνές σοσιαλιστικό συνέδριο γυναικών, το οποίο διεξήχθη τον Αύγουστο του 1910 και ακολουθώντας το παράδειγμα των Αμερικανών συντροφισσών τους, η γερμανίδα εκπρόσωπος Luise Zietz πρότεινε την ανακήρυξη της «Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας», η οποία θα γιορτάζεται ετησίως. Η Τσέτκιν κέρδισε την πρόταση μαζί με εκατό γυναίκες αντιπροσώπους από δεκαεπτά χώρες. Θα εορταζόταν για πρώτη φορά το επόμενο έτος, στις 19 Μαρτίου 1911 (από το 1914 εορτάζεται στις 8 Μαρτίου).
Για τους συνέδρους, η υποστήριξη της «σοσιαλιστικής αντίληψης» για το γυναικείο ζήτημα σήμαινε την προώθηση όχι μόνο της γυναικείας ψήφου αλλά της εργατικής νομοθεσίας για τις εργαζόμενες γυναίκες, της κοινωνικής αρωγής για τις μητέρες και τα παιδιά, της ίσης μεταχείρισης των ανύπαντρων μητέρων, της παροχής παιδικών σταθμών και νηπιαγωγείων, τις εγκαταστάσεις στα σχολεία και τη διεθνή αλληλεγγύη.
Με απλά λόγια, η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας ήταν, από την αρχή, μια ημέρα των εργατριών γυναικών. Αν και ο άμεσος στόχος ήταν σε διεθνές επίπεδο το δικαίωμα στη γυναικεία ψήφο, οι προσδοκίες της ήταν πολύ μεγαλύτερες: η ανατροπή του καπιταλισμού και ο θρίαμβος του σοσιαλισμού, καταργώντας τόσο τη μισθωτή δουλεία των εργαζομένων όσο και την εσωτερική δουλεία των γυναικών μέσω της κοινωνικοποίησης της εκπαίδευσης και της φροντίδας. Γι αυτό το λόγο οι πρώτες σοσιαλίστριες μιλούσαν για τη διπλή σκλαβιά.
Στη Γερμανία, κατά την πρώτη επέτειο της Ημέρας της Γυναίκας τυπώθηκαν και διανεμήθηκαν δυόμισι εκατομμύρια αντίτυπα φυλλαδίων. Η Die Gleichheit έβαλε τη δική της πρόσκληση: «Συντρόφισσες! Εργαζόμενες γυναίκες και κορίτσια! 19 Μαρτίου είναι η μέρα σας. Είναι η δική σας. Πίσω από το αίτημά σας βρίσκεται η κοινωνική δημοκρατία, η οργανωμένη εργασία. Οι σοσιαλίστριες γυναίκες όλων των χωρών είναι αλληλέγγυοι μαζί σας. 19 Μαρτίου θα πρέπει να είναι η ημέρα της δόξας σας! «Το 1911, εργάτριες γυναίκες στις ΗΠΑ, την Ελβετία, τη Δανία και την Αυστρία κήρυξαν την 8η Μαρτίου ως Ημέρα της Γυναίκας. Οι αντιπρόσωποι της Γαλλίας, της Ολλανδίας, της Σουηδίας, της Βοημίας και (ουσιαστικά) της Ρωσίας σύντομα προστέθηκαν στον κατάλογο.
