Αφιέρωμα: 4η Βιομηχανική Επανάσταση
Δημήτρης Γρηγορόπουλος
Η τεχνητή νοημοσύνη και οι «έξυπνες» μηχανές μόνο σε συνθήκες πραγματικής κομμουνιστικής κοινωνίας μπορούν να αξιοποιηθούν·για να μειωθεί δραστικά ο χρόνος εργασίας με παράλληλη εξάλειψη της ανεργίας, για να συμμετέχει ο άνθρωπος ουσιαστικά στη διεύθυνση της κοινωνίας, να αναπτύσσει το πνευματικό του επίπεδο, να ικανοποιεί όλες τις σύγχρονες ανάγκες του.
Στα εκμεταλλευτικά συστήματα η πρόοδος στην επιστήμη και την τεχνολογία βελτιώνει τη ζωή των ανθρώπων, αλλά και την καταστρέφει. Η γεωργική επανάσταση συνυπήρξε με την εξέλιξη των οπλικών συστημάτων και η χρησιμοποίηση της πυρηνικής ενέργειας στην παραγωγή και την ηλεκτροδότηση συνυπήρξε με την κατασκευή ατομικών βομβών τεράστιας καταστροφικής εμβέλειας. Στην εποχή του τελευταίου εκμεταλλευτικού συστήματος, η επιστήμη και η τεχνολογία αξιοποιούνται σε ύψιστο βαθμό από την κυρίαρχη αστική τάξη για την πρωτοφανή βελτίωση και αύξηση της ευημερίας και της κυριαρχίας της. Η σύγχρονη τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, ειδικά, συνίσταται στην μαζική αντικατάσταση ανθρώπων από «έξυπνες» μηχανές, που δεν εκτελούν απλώς αυτοματοποιημένες εργασίες, όπως στην προηγούμενη περίοδο, αλλά αντικαθιστούν τον άνθρωπο και σε ανώτερες διανοητικές δραστηριότητες, με ιδιότητες που οι ερευνητές τους προσδίδουν. Έτσι, μαζί με τις δυνατότητες της επιστήμης και της τεχνολογίας, αυξάνουν και οι προσδοκίες του κεφαλαίου για μεγαλύτερα κέρδη, αλλά και οι φόβοι για ανεπανόρθωτες καταστροφές.
Στο αστικό στρατόπεδο υπάρχει μια οπτιμιστική και μια πεσιμιστική αντίληψη. Οι οπτιμιστές έχουν μια γραμμική και αυτόματη αντίληψη για τη σχέση της κοινωνίας και της νέας βιομηχανίας. Φρονούν ότι η νέα τεχνολογία θα εκτοξεύσει την παραγωγικότητα και την παραγωγή, θα οδηγήσει στη γενική ευημερία, έστω και με ανισότητες, θα καταργήσει τη βαριά και κουραστική εργασία, θα εξαλείψει την ανεργία, αφού η απώλεια των θέσεων χειρωνακτικής εργασίας θα αναπληρωθεί με θέσεις υψηλής ειδίκευσης, ενώ η αφθονία των αγαθών θα αμβλύνει αποφασιστικά τις ενδοκοινωνικές και διεθνείς αντιθέσεις.
Από την άλλη, αναπτύσσεται και πάλι μια φοβικότητα προς την τεχνολογία (νεολουδισμός), όπως και τη δεκαετία του ‘60 είχαν αναπτυχθεί ανάλογες αντιλήψεις (κοινωνία της ευημερίας). Σε αυτή την πλευρά, θεωρείται αναπόφευκτη η εκτεταμένη τεχνολογική ανεργία της νέας εποχής, ιδίως στους τομείς της χειρωνακτικής εργασίας και της χαμηλής ειδίκευσης. Ήδη, το εκτεταμένο δυναμικό των ανθρώπων, των οποίων η εργασία θα εκτελείται από τις μηχανές χαρακτηρίζεται «άχρηστη» τάξη (useless class). Διατυπώνεται δε η σκέψη η δομική αυτή ανεργία να αντιμετωπίζεται με ένα κατώτατο επίδομα επιβίωσης. Προβάλλεται, επίσης, ο ισχυρισμός ότι η υψηλά ειδικευμένη και αμειβόμενη πλειοψηφία (ή και μειοψηφία) θα ενδιαφέρεται για την ευημερία και την ανάδειξή της (ευδαιμονισμός-τεχνοκρατισμός), ενώ θα αδιαφορεί για την κουλτούρα, την ηθική, την προοδευτική πολιτική. Σε μια τέτοια κοινωνία οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στο πολυάριθμο άνεργο προλεταριάτο και την αστική και μεσαία ευπορούσα τάξη θα ενταθούν στο έπακρο. Έντονοι φόβοι εκφράζονται για τη διαχείριση και εκμετάλλευση άπειρου αριθμού προσωπικών δεδομένων στη γενίκευση συμπερασμάτων, αφού ήδη ανά έτος αυξάνεται εκθετικά η παραγωγή δεδομένων για την εξαγωγή κέρδους, αλλά και την καταστολή. Έντονος προβληματισμός αναπτύσσεται και από την «ανάθεση ευθύνης» από τον άνθρωπο στη μηχανή, προβληματισμός που φτάνει ως την υπερβολή περί «πολέμου» ανθρώπου-μηχανής. Επιπλέον, θα επεκταθεί στο έπακρο το μονοπώλιο και η αποκλειστικότητα (πατέντα) στην έρευνα και τη γνώση πανίσχυρων και παγκόσμιων μονοπωλίων.
Είναι γεγονός ότι από τους αστούς διανοητές, αλλά και από ορισμένους μαρξιστές, η εξέλιξη και τα άλματα στην επιστήμη και την τεχνολογία εξετάζονται ως στοιχείο γραμμικής εξέλιξης των παραγωγικών δυνάμεων σε οπτιμιστική ή πεσιμιστική κατεύθυνση. Αυτή η αντιδιαλεκτική εξέλιξη παραβλέπει τις σχέσεις των παραγωγικών δυνάμεων με τις παραγωγικές σχέσεις και την ταξική πάλη. Η θετική και αρνητική κατεύθυνση της τεχνολογικής εξέλιξης δεν είναι ουδέτερη, αλλά επίδικο θέμα ταξικής πάλης. Από αυτήν θα εξαρτηθεί η καθολική εξασφάλιση εργασίας με δραστική μείωση του χρόνου εργασίας και αποδοχές ανάλογες με τις ανάγκες της εποχής, η δια βίου δωρεάν μάθηση που απαιτεί η σύγχρονη τεχνολογία, η κατάργηση των προνομίων των πολυεθνικών μονοπωλίων.
