Κώστας Πετρόπουλος
Στις αρχές του περασμένου Νοέμβρη η Αθήνα ανακηρύχθηκε ως Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Καινοτομίας 2018. «Ξεχώρισε» ανάμεσα σε 26 ευρωπαϊκές πόλεις, μεταξύ των οποίων το Αμβούργο, η Τουλούζη, η Μαδρίτη, το Λουβέν. Ο Γ. Καμίνης παραλαμβάνοντας το έπαθλο – επιταγή του ενός εκατ. ευρώ δήλωσε «…Σπάσαμε στεγανά και ήρθαμε κοντά. Πολίτες, πανεπιστήμια, ιδιωτικά ιδρύματα, εταιρίες, μη κυβερνητικές οργανώσεις, δημοτικές υπηρεσίες και αιρετοί εκπρόσωποι, δημιουργήσαμε μαζί ένα νέο σύνολο ποικίλων οικοσυστημάτων […] Με τον δήμο σε ρόλο περήφανου μαέστρου…»
Ποιος είναι όμως ο «συνθέτης» του έργου και ποιοι απολαμβάνουν τη μελωδία της… καινοτομίας; Η απάντηση και στα δύο ερωτήματα δεν χρειάζεται πολύ φαντασία. Δεν είναι τυχαίο πως οτιδήποτε προβάλεται ως «καινοτόμο» από την πλευρά του δήμου Αθηναίων, έχει την υπογραφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και τις σφραγίδες μεγάλων (αλλά και μικρότερων) επιχειρήσεων, όπως επίσης και ιδρυμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Αυτό που δυσκολεύεται να διακρίνει κανείς, είναι τα οφέλη τέτοιου είδους πρωτοβουλιών/δράσεων/προγραμμάτων για τη συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων της πρωτεύουσας, που τα μόνα που βλέπουν να εκσυγχρονίζονται –σε μία πόλη αβίωτη– είναι οι τρόποι κλοπής… Του μισθού μέσω της υπερφορολόγησης, των κοινωνικών υποδομών/υπηρεσιών μέσω των ιδιωτικοποιήσεων, των ελεύθερων χώρων μέσω της εμπορευματοποίησης.
Η χρήση της έννοιας «καινοτομία» γίνεται για να θολώσει τα νερά. Μπαίνει στη μαρκίζα των κυρίαρχων πολιτικών, για να εξασφαλίσουν ασυλία έναντι της κριτικής τους από τη λαϊκή πλειοψηφία, η οποία αγανακτεί με την καθημερινότητα της Αθήνας.
Δεν γνωρίζουμε αν η Αθήνα θα βραβεύονταν πανευρωπαϊκά, αν βελτιώνονταν και ενισχύονταν (σε προσωπικό και υλικά) όλες οι δημόσιες αθλητικές και εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις του Δήμου, πάντως σίγουρα θα ήταν έναν θέμα που θα προκαλούσε συζητήσεις στις γειτονιές, χαμόγελα σε μικρούς και μεγάλους και θα συνέβαλε στη βελτίωση της ζωής των πολλών. Μάλλον όμως στη περίπτωση που εξετάζουμε τα κριτήρια ήταν άλλα…
Το συγκρότημα στο Σαράφειο κατάργησε το μικρό πάρκο που υπήρχε
Σύμφωνα με την ΕΕ και την κυβέρνηση «καινοτομία» είναι η «μετατροπή μιας ιδέας σε εμπορεύσιμο προϊόν ή υπηρεσία». Για τους κυρίαρχους καινοτόμο είναι μόνο ο,τι πουλιέται κι αγοράζεται
Από το δελτίο τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ξεχωρίζουμε ορισμένες από τις… καινοτομίες της Αθήνας, στις οποίες χρωστάει την ανακήρυξή της ως «Πρωτεύουσα Καινοτομίας 2018». Μεταξύ αυτών η ανακαίνιση της Δημοτικής Αγοράς της Κυψέλης, «η οποία έχει ως στόχο να δημιουργήσει μία αγορά σύμφωνα με το μοντέλο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, που θα φιλοξενεί εκθέσεις, εργαστήρια…» Θυμίζουμε ότι ο χώρος της Δημοτικής Αγοράς (ιστορικό κτίριο 90 ετών) λειτούργησε για αρκετά χρόνια –χωρίς την ευρωπαϊκή αστερόεσσα- ως ένας ελεύθερος αυτοργανωμένος χώρος, που φιλοξένησε πλήθος κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, παρέχοντας βήμα έκφρασης σε συλλογικότητες και κατοίκους. Για την εκκένωσή της χρειάστηκε η κινητοποίηση αρκετών διμοιριών των ΜΑΤ και η υποχώρηση των κινηματικών διαδικασιών που έβρισκαν βήμα έκφρασης στους χώρους της.
Ένα άλλο… καινοτόμο επίτευγμα ήταν η αξιοποίηση του Σεράφειου συγκροτήματος, στη συμβολή των οδών Πειραιώς και Π. Ράλλη. Το γνωστό κολυμβητήριο, που είχε να λειτουργήσει από το 1999 (θύμα του σεισμού) έγινε συγκρότημα και «τόπος φιλοξενίας μιας σειράς πρωτοβουλιών, όπως το Athens Digital Lab, τα Ανοικτά Σχολεία ή το Δίκτυο Πολιτισμού του δήμου Αθηναίων και νεωτεριστικό κέντρο εκδηλώσεων». Είναι αλήθεια ότι το Σεράφειο Κολυμβητήριο ανακαινίστηκε, όπως επίσης και τρία γήπεδα καλαθοσφαίρισης στην ίδια έκταση, ενώ προστέθηκαν και δύο γήπεδα τένις στο… συγκρότημα. Σ’ αυτό όμως προστέθηκε και ένα τριώροφο κτίριο – για τη φιλοξενία δράσεων ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας – και ο χώρος στάθμευσης αυτού, ο οποίος «κόστισε» το παρκάκι τεσσάρων στρεμμάτων, που υπήρχε στη συγκεκριμένη έκταση πριν την …αξιοποίησή του.
Στις καινοτομίες της πόλης των Αθηνών, συμπεριλαμβάνεται και η πρωτοβουλία «Curing the limbo», που στεγάζεται στους χώρους του Σεράφειου Συγκροτήματος. Από την περιγραφή που κάνουν οι ίδιοι οι σχεδιαστές της Πρωτοβουλίας, γίνεται σαφές ότι πρόκειται για μία δράση, η οποία έρχεται να αντιμετωπίσει τα σοβαρότατα προβλήματα (εγκλωβισμός στην Ελλάδα, αβεβαιότητα για το μέλλον) που δημιουργεί η ίδια η βάρβαρη πολιτική της ΕΕ και του ελληνικού κράτους στο μεταναστευτικό. Πιο απλά «να σε κάψω Γιάννη, να σ’ αλείψω λάδι». Η πρωτοβουλία απευθύνεται σε πρόσφυγες που έχουν λάβει άσυλο (ένα μόνο μέρος αυτών που βρίσκονται στην Αθήνα και κατά τεκμήριο το πιο… «προνομιούχο», μιας και δεν έχει το άγχος της δίωξης τουλάχιστον από τους κρατικούς φορείς) και βρίσκονται σε «κατάσταση αδράνειας»(;) Μέσω της συγκεκριμένης Πρωτοβουλίας, τους δίδεται η δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες εκμάθησης αγγλικών, ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων, επαφής με εργοδότες και ιδιοκτήτες κατοικιών για εύρεση εργασίας και κατοικίας αντίστοιχα. Ή αλλιώς ο δήμος Αθηναίων σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, την Εταιρίας Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Α.Ε. και δύο μη κυβερνητικές οργανώσεις (την Catholic Relief Services και την International Rescue Committee) εξασφαλίζουν –δωρεάν- στους έλληνες επιχειρηματίες τους στοιχειώδεις όρους για την απασχόληση του… «νόμιμου» κομματιού των προσφύγων/μεταναστών.
Στη καινοτόμα διάσταση της πόλης των Αθηνών συνέβαλε επίσης και η δημιουργία του Ψηφιακού Συμβουλίου. Η λειτουργία του ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2017. Πρόκειται για τη σύμπραξη εταιριών πληροφορικής (ΙΒΜ, Microsoft, Vodafone, Wind κ.ά) με τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Αθήνας (ΕΚΠΑ, ΕΜΠ, ΟΠΑ), υπό τη σκέπη του Δήμου. Αντικείμενό του η ανάπτυξη «ψηφιακών εφαρμογών», οι οποίες «θα συμβάλουνε στη διάχυση της ψηφιακής τεχνολογίας σε κάθε γειτονιά αλλά και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στην Αθήνα.»
Στο βαθμό που η συζήτηση ξεπερνά τα όρια του «ό,τι γίνεται, καλό είναι..» αξίζει να διερευνήσουμε τα πραγματικά κοινωνικά οφέλη που προσέφεραν οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, και -κυρίως- τα κριτήρια που αυτές ικανοποίησαν.
Πρώτο και ίσως το σημαντικότερο κριτήριο είναι η συμβολή τους στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Με απλά λόγια η δημιουργία πλούτου και συγκεκριμένα –ελέω καπιταλισμού- πλούτου τον οποίο καρπώνονται ιδιώτες καπιταλιστές. Η εμπλοκή, όπως στην περίπτωση της Δημοτικής Αγοράς της Κυψέλης, κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων ή «μικρών» παραγωγών, δεν διαφοροποιούν τα χαρακτηριστικά της «καπιταλιστικής οικονομίας», μέσα στην οποία δραστηριοποιούνται όλες οι επιχειρήσεις ανεξαρτήτως μεγέθους και μορφής. Κατά συνέπεια δεν διαφοροποιείται και ο χαρακτήρας της δράσης, που δεν είναι άλλος από την ανάπτυξη της καπιταλιστικής αγοράς, με ό,τι αυτή επιβάλει για τους μισθούς και τα εργατικά δικαιώματα.
Στη περίπτωση του Ψηφιακού Συμβουλίου, αλλά και στο Εργαστήριο Ανάπτυξης Ψηφιακών Λύσεων (στεγάζεται στο Σεράφειο ), τον πρώτο λόγο έχουν οι επιχειρήσεις νέων τεχνολογιών. Το Εργαστήριο Ανάπτυξης Ψηφιακών Λύσεων (Athens Digital Lab), δημιουργήθηκε (2017) με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), με τη συνεργασία της COSMOTE, της Νokia και της Σύμπραξης για την Αθήνα (μη κερδοσκοπικός οργανισμός για την προώθηση της καινοτομίας). Σύμφωνα με τους εμπνευστές του, το Εργαστήριο Ανάπτυξης Ψηφιακών Λύσεων αναδεικνύει και υποστηρίζει λύσεις που απαντούν σε πραγματικές ανάγκες της Αθήνας (ποιας «Αθήνας»;). Απευθύνεται σε φοιτητές, ερευνητές, επαγγελματίες, νέους επιχειρηματίες και ανέργους, που αγαπούν την τεχνολογία και επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν στην ανάπτυξη και εμπορική αξιοποίηση νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Οι λύσεις αυτές δοκιμάζονται πιλοτικά και στη συνέχεια έχουν τη δυνατότητα να εφαρμοστούν για δύο χρόνια στον δήμο Αθηναίων και, παράλληλα, να αποκτήσουν πρόσβαση σε εθνικά και διεθνή κανάλια πωλήσεων, με την υποστήριξη της Cosmote και της Nokia. Πρόκειται για μία θερμοκοιτίδα ανάπτυξης εφαρμογών νέων τεχνολογιών, από τις οποίες οι πολυεθνικές των νέων τεχνολογιών προσδοκούν να πάρουν ιδέες για νέα προϊόντα.
Το δεύτερο και πολύ σημαντικό κριτήριο που ικανοποιούν τα παραπάνω έργα, είναι η χρηματοδότησή τους από δημόσιους πόρους. Τονίζουμε εδώ ότι τα χρήματα του ΕΣΠΑ, με τα οποία ανακατασκευάστηκαν και το Σεράφειο συγκρότημα, αλλά και η Δημοτική αγορά της Κυψέλης, δεν αποτελούν κάποια ευγενική χορηγία, των … πλούσιων εταίρων μας στην ΕΕ. Αποτελούν κεφάλαιο, το οποίο προέρχεται από την ντόπια και την πανευρωπαϊκή ληστεία των εργατικών και λαϊκών στρωμάτων μέσω της πληρωμής του φόρου προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ). Με απλά λόγια, μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις, αξιοποιούν χρήμα από τους «πολλούς», για να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους.
Καινοτόμα είναι η πολιτική προς όφελος του λαού
Με το Πανευρωπαϊκό Βραβείο Καινοτομίας ο δήμος Αθηναίων πιστοποιεί την ικανότητά του να ικανοποιεί τις ανάγκες του μικρού και μεγάλου κεφαλαίου, για το ξεπέρασμα της κρίσης με βάση τις αρχές και τις προτεραιότητές του. Αξιοποιώντας δημόσιο χρήμα και χώρο, ο δήμος δημιουργεί ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μικροί και μεγάλοι επιχειρηματίες μπορούν να αντλούν πρωτότυπες ιδέες, να δοκιμάζουν τεχνολογικές εφαρμογές και να βρίσκουν συν-εταίρους κυρίως από το χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Αυτή θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η ουσία που κρύβεται πίσω από την έννοια της καινοτομίας. Συνοδευόμενη πάντα από μια… «γαρνιτούρα» κοινωνικής προσφοράς στο πολίτη και στο περιβάλλον.
Θα μπορούσαν τα πράγματα να ήταν διαφορετικά; Η ουσία της κατάστασης, που περιγράφτηκε παραπάνω, δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί ανάλογα με το διαχειριστή της, στα πλαίσια του σύγχρονου τοπικού αστικού κράτους και της ΕΕ. Η έννοια της «καινοτομίας» στα πλαίσια της ΕΕ, αλλά και του ελληνικού κράτους, ταυτίζεται μ’ αυτή της εμπορευματοποίησης. Στο Ευρετήριο Όρων, Προγραμματικής Περιόδου 2007-2013, στο λήμμα «Καινοτομία» αναφέρεται ότι «…πρόκειται για τη μετατροπή μιας ιδέας σε εμπορεύσιμο προϊόν ή υπηρεσία…» Στο δε νόμο 4412/2016 περί Δημοσίων Συμβάσεων Προμηθειών και Υπηρεσιών, στον ορισμό της «Καινοτομίας» (αρ. 2, παρ. 1.24) αναφέρεται ότι «ως «καινοτομία» νοείται η υλοποίηση νέου ή σημαντικά βελτιωμένου προϊόντος, υπηρεσίας ή διαδικασίας…»
Από την πλευρά των αντικαπιταλιστικών επαναστατικών δυνάμεων, που παρεμβαίνουν στο τοπικό κράτος και συγκεκριμένα στο δήμο Αθηναίων, τέτοιου είδους Πρωτοβουλίες -Έργα θα πρέπει να αποτελούν πεδίο άσκησης κριτικής από την πλευρά των κοινωνικών αναγκών της πλειοψηφίας. Κριτική η οποία θα ασκείται όχι μόνο διακηρυχτικά, αλλά και με όρους κινήματος.
Συγκεκριμένα η έννοια της καινοτομίας, θα πρέπει να σχετίζεται με την ικανοποίηση πραγματικών λαϊκών αναγκών (π.χ. ποιότητα φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, μετακίνηση, ποιοτική σίτιση, μορφωτικές ανάγκες κοκ), έτσι όπως αυτές ιεραρχούνται από τους ίδιους τους εργαζόμενους, ανέργους, νέους (μέσα από τις αμεσοδημοκρατικές, συλλογικές τους διαδικασίες) και όχι με τη διαμεσολάβηση θεσμών ή φορέων της καπιταλιστικής αγοράς ή του αστικού κράτους.
Απέναντι στο «εμπόρευμα της καινοτομίας», διεκδικούμε καινοτόμες, ουσιαστικά επαναστατικές αλλαγές, σε όλη τη λειτουργία της πόλης, που θα «παίρνουν» από τους λίγους για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των πολλών….
