Δημήτρης Γρηγορόπουλος
Στις 19-20 Δεκέμβρη 2001 ξεσπά το Αργεντινάσο, η εξέγερση του λαού της Αργεντινής, που θα οδηγήσει σε μακρά εκρηκτική περίοδο πολιτικής και κοινωνικής αστάθειας. Κρίσιμο ρόλο έπαιξε το κίνημα των πικετέρος, δηλαδή οργανώσεων ανέργων, φτωχών και εργαζομένων, που έστηναν μπλόκα στους δρόμους (πικέτε). Μορφή πάλης με επαναστατική δυναμική, η οποία αναπτύχθηκε αυθόρμητα με συμβολή αριστερών οργανώσεων, χωρίς όμως επαναστατική ηγεμονική αντίληψη.
Χρονολόγιο
– Mέσα δεκαετίας ‘90 σε συνθήκες κρίσης εμφανίζεται το κίνημα των πικετέρος
– 2001, 19-20 Δεκέμβρη κορυφώνεται η εξέγερση των πικετέρος. Οι αγώνες συνεχίζονται επί πενταετία
– 2003 ανέρχεται στην προεδρία ο Νέστορας Κίρχνερ, που υποστηρίζει τον «παραγωγικό καπιταλισμό» με μικροπαροχές στα λαϊκά στρώματα
– 2015 ακολουθεί ο νεοφιλελεύθερος Μαουρίσιο Μάκρι, που επαναφέρει τη χώρα στο ΔΝΤ
Το κίνημα των πικετέρος εξέφραζε και συγκρουσιακά και ρεφορμιστικά αιτήματα
Στις 19-20 Δεκέμβρη του 2001 το κίνημα των πικετέρος στην Αργεντινή έφτασε στην κορύφωσή του. Είχε προηγηθεί όξυνση της οικονομικής κρίσης, με την απόφαση της κυβέρνησης να παγώσει τις καταθέσεις στις τράπεζες, το περίφημο κοραλίτο. Αυτή η εξέλιξη έβλαψε τα κατώτερα αλλά και τα μεσαία στρώματα, αφού η αστική τάξη έγκαιρα είχε αποσύρει τις καταθέσεις της. Ακολούθησε κοινωνική έκρηξη. Συγκεντρώσεις εκατοντάδων χιλιάδων, μπλόκα διαδηλωτών και ανέργων στους δρόμους των επαρχιών, αλλά και στο Μπουένος Άιρες, έφοδοι σε τράπεζες και σούπερ μάρκετ, καταλήψεις εργοστασίων και λειτουργία τους υπό τον έλεγχο των εργατών, συγκρούσεις με την αστυνομία με δεκάδες νεκρούς, δύο πρόεδροι ν’ αποχωρούν κακήν κακώς από την χώρα. Τέτοιες εκρήξεις κοινωνικές, όπως περιγράφει ο Λένιν στον ορισμό της επαναστατικής κατάστασης, οδηγούν στην ανατρεπτική δράση μεγάλες μάζες ανθρώπων, που προηγουμένως δεν αντιδρούσαν δυναμικά στην εκμετάλλευση.
Το κίνημα ήταν αυθόρμητο. Στα πλαίσιά του δρούσαν αριστερές ριζοσπαστικές δυνάμεις και συνδικαλιστικές οργανώσεις. Απουσίαζε, όμως, ο σύγχρονος ηγεμόνας, το κόμμα που με τον πολιτικό δυναμισμό, την οργανωτική ικανότητα, την ιδεολογική υπεροχή, θα αποτελούσε τον αναγκαίο όρο για τον επαναστατικό μετασχηματισμό του κινήματος. Το κίνημα του 1968 άνοιξε στη Γαλλία αλλά και σε άλλες χώρες την αυλαία των εξεγέρσεων και επαναστάσεων της εποχής μας.
Ακολούθησε στην αυγή του αιώνα μας η εξέγερση των πικετέρος με κορυφαία στιγμή τις 19-20 Δεκέμβρη 2001. Η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση που εκδηλώθηκε το 2008 οδήγησε στις μεγάλες εξεγερτικές εκρήξεις των πλατειών. Η σύγχρονη επαναστατική θεωρία δεν πρέπει να αρκείται σε γενικόλογες αναφορές στην επανάσταση, αλλά να αξιοποιεί την εμπειρία του εξεγερτικού κινηματισμού στο μεταίχμιο του 20ου και του 21ου αιώνα, για να εμπλουτίσει μια σύγχρονη θεωρία της επανάστασης. Η πραγματοποίηση εκρηκτικών και μαζικών εξεγέρσεων, σε συνδυασμό με την έλλειψη πολιτικού ηγεμόνα, η μη ολοκλήρωσή τους σε επαναστάσεις έστω ηττημένες, η κοινωνική πολυμορφία των εξεγερμένων, η αξιοποίηση και ενσωμάτωση τους σε μεγάλο βαθμό από αστικές δυνάμεις, ο ρόλος των εκλογών στη χειραγώγηση των εξεγέρσεων, ιδίως από σοσιαλρεφορμιστικές δυνάμεις, αλλά και η καταστολή τους (Αίγυπτος, Ουκρανία), αποτελούν πλευρές που πρέπει να διερευνηθούν γόνιμα από τη μαρξιστική θεωρία.
Το κίνημα –οργανώσεων ανέργων– των πικετέρος προσλαμβάνει δυναμική ανάπτυξη στα μέσα της δεκαετίας του ’90 με έκρηξη του αριθμού των μπλόκων, πικέτες (εξού και οι πικετέρος), των δρόμων, εθνικών και επαρχιακών, απενεργοποιώντας σε εθνική κλίμακα την οικονομική ζωή της χώρας.
Αυτή η μορφή πάλης εμπεριέχει για εγγενή επαναστατική δυναμική, ανάλογη με αυτήν της γενικής απεργίας. Αν συνεχιστεί για εκτεταμένο διάστημα και εντείνει την επιθετικότητα και την πίεσή της στην καπιταλιστική οικονομία, είναι σε θέση (όπως και η γενική απεργία) να την αποδιοργανώσει. Δεν πρόκειται όμως για «φυσική» αυθόρμητη εξέλιξη, που θα παραδώσει τους μοχλούς της οικονομίας χωρίς επανάσταση στην εργατική τάξη, στους πικετέρος ή σε άλλα ιστορικά υποκείμενα.
Η γένεση και ανάπτυξη του κινήματος των πικετέρος με σταθμό το 1996 έρχεται ως αποτέλεσμα της κρίσης, στην αρχή στο εσωτερικό της χώρας με την κατάρρευση των τοπικών οικονομιών και την αυξανόμενη ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων. Αυτή η κατάσταση οδηγεί στους αποκλεισμούς δρόμων με πρωταγωνιστή διάφορα κοινωνικά στρώματα και λαϊκές εξεγέρσεις. Βασικοί παράγοντες που επέδρασαν στο κίνημα των πικετέρος είναι:
Η νέα μορφή αγωνιστικής κινητοποίησης, ο αποκλεισμός δρόμων (πικέτε). Νέος τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας (συνέλευση). Η πουεμπλάδα, λαϊκή εξέγερση, που ξεσπούσε, όταν δυνάμεις ασφαλείας επιχειρούσαν να σπάσουν τα μπλόκα.
Σπουδαία κατάκτηση των πανεθνικών συνελεύσεων των πικετέρος ήταν η διαμόρφωση ενός πλαισίου αγωνιστικών στόχων που υπερέβαιναν τον ορίζοντα άμεσων διεκδικήσεων. Το πρόγραμμα αυτό περιλάμβανε: Κατάργηση του προγράμματος λιτότητας, που απαιτούσε μηδενικό έλλειμμα. Παύση εξυπηρέτησης του παράνομου εξωτερικού χρέους. Αναθεώρηση του εθνικού προϋπολογισμού προς φιλολαϊκή κατεύθυνση. Επανεθνικοποίηση των τραπεζών, του ασφαλιστικού συστήματος και των πρώην κρατικών επιχειρήσεων. Ενίσχυση των προγραμμάτων εργασίας. Απαγόρευση των απολύσεων.
Στα αιτήματα των πικετέρος, παρά την ετερογένειά τους, κυριαρχούν τα συγκρουσιακά αιτήματα, αλλά και ρεφορμιστικά, όπως τα κοινωνικά προγράμματα οικονομικής βοήθειας με εισοδηματικά κριτήρια. Αυτή η αντίθεση θα αναδειχθεί αργότερα, κυρίως, επί κιρχνερισμού και θα συμβάλει στην χειραγώγηση του κινήματος.
Το κίνημα των πικετέρος, αν και δεν προχώρησε λόγω αυταπατών και αντιθέσεων, στην επανάσταση παρέμενε ισχυρό. Την ποιοτική τομή υπέρ της αστικής τάξης πραγματοποίησε ή άνοδος του Νέστορ Κίρχνερ στην Προεδρία της Δημοκρατίας στις εκλογές του Μάη του 2003. Ο Κίρχνερ επισφράγισε τα μέτρα του Ντουάλντε, προχωρώντας στο μέτρο της υποτίμησης κατά 75% του πέσο, συνθλίβοντας τις λαϊκές μάζες με την ακρίβεια και τον πληθωρισμό, ενώ ευνόησε τις εξαγωγές των μεγάλων επιχειρήσεων που αξιοποίησαν προς όφελός τους το φτηνό πέσο. Επιπλέον, προχώρησε στην «αναδιάρθρωση» του δημόσιου χρέους (διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους -76%). Τον Δεκέμβρη του 2005 ο Κίρχνερ έθεσε την Αργεντινή εκτός του ΔΝΤ, καταβάλλοντας έναντι χρέους 81,8 δισ. δολαρίων 35 δισ. δολάρια σε καινούρια ομόλογα. Στην οικονομία ο Κίρχνερ ενίσχυσε την κρατική παρέμβαση, χωρίς κρατικοποιήσεις και καθηλωμένους μισθούς.
Στη σχέση με τους πικετέρος χρησιμοποίησε τη τακτική του καρότου για τα ρεφορμίζοντα τμήματα και του μαστίγιου για τα ριζοσπαστικά. Τον Ν. Κίρχνερ διαδέχθηκε η σύζυγός του Κριστίνα Κίρχνερ. Η ανεπάρκεια της σοσιαλφιλελεύθερης διαχείρισης και η κρίση του 2012 συνέβαλαν, ώστε η Αργεντινή να κηρυχθεί σε κατάσταση χρεοκοπίας. Την Κ. Κίρχνερ διαδέχτηκε ο νεοφιλελεύθερος Μάκρι, ο οποίος προσέφυγε στο ΔΝΤ, εξασφαλίζοντας δάνειο 50 δισ. δολαρίων με αντάλλαγμα «βαθιές μεταρρυθμίσεις», δηλαδή, νέα μέτρα λιτότητας που θα πλήξουν το λαό της Αργεντινής.
