Συγκλονιστική μαρτυρία διασώστη.
«Οι πρόσφυγες σαλπάρουν για 100% σίγουρο θάνατο», έχοντας πίσω τους «απίστευτες ιστορίες φρίκης στη Λιβύη»
Ο Ιάσωνας Αποστολόπουλος μιλά στην Κ. Σωτηρίου
Ποιο είναι το διασωστικό έργο στο οποίο συμμετέχετε;
Από τις 4 Νοέμβρη 2016, συμμετέχω ως διασώστης στο διασωστικό καράβι «Aquarius» που περιπολεί στα ανοιχτά της Λιβύης. Το καράβι στελεχώνεται και χρηματοδοτείται από δύο ανθρωπιστικές οργανώσεις, τη «SOS Mediterranee» που έχουν αναλάβει το διασωστικό κομμάτι και τους «Γιατρούς Χωρίς Σύνορα» που έχουν αναλάβει την περίθαλψη των προσφύγων στο σκάφος. Σκοπός μας είναι η διάσωση των μεταναστών από τη θάλασσα και η ασφαλής μεταφορά τους στην Ιταλία.
Η βάση μας είναι η Κατάνια της Σικελιας, αλλά η ζώνη διάσωσης είναι σχεδόν στην Αφρική. Αυτή τη στιγμή η διάσχιση της Μεσογείου από τη Λιβύη προς την Ιταλία είναι το πιο θανατηφόρο θαλάσσιο πέρασμα της γης. Μόνο μέσα στο 2016, οι νεκροί έφτασαν τους 5.096, ενώ μέσα στο 2017 είναι 3.081. Στην πραγματικότητα είναι πολύ περισσότεροι, γιατί υπήρχαν φορές που μάθαμε ότι ολόκληρες βάρκες χάθηκαν στη θάλασσα χωρίς ποτέ να βρεθεί ο ακριβής αριθμός των επιβατών τους. Επίσης, η λέξη «πέρασμα» είναι παραπλανητική. Η Σικελία απέχει 260 ναυτικά μίλια από τις λιβυκές ακτές, το οποίο σημαίνει τρεις ημέρες ταξίδι μεσοπέλαγα ενώ οι διακινητές τούς λένε ψέμματα ότι είναι 3-4 ώρες. Παθαίνουν σοκ όταν στο καράβι τούς εξηγούμε πόσο μακριά είναι η Ιταλία. Οι βάρκες είναι τόσο κακής ποιότητας και τόσο υπερφορτωμένες που με το ελάχιστο κύμα διαλύονται ή αναποδογυρίζουν. Σε αντίθεση με τη Λέσβο, εδώ κανείς δεν φοράει σωσίβιο, τα σωσίβια που φαίνονται στις φωτογραφίες τούς τα έχουμε δώσει εμείς και φυσικά ελάχιστοι ξέρουν κολύμπι.
Η αλήθεια είναι ότι οι πρόσφυγες σαλπάρουν για 100% σίγουρο θάνατο και η μόνη τους ελπίδα είναι να τους εντοπίσει κάποιο καράβι είτε διασωστικό είτε φορτηγό από τις υπεράκτιες πλατφόρμες εξόρυξης πετρελαίου. Πολλές φορές δεν καταφέρνουν καν να βγουν από τα λιβυκά ύδατα που τελειώνουν στα 12 μίλια από την ακτή. Γι’ αυτό το λόγο, είμαστε αναγκασμένοι να βρισκόμαστε όλο το 24ωρο έξω από τα λιβυκά χωρικά ύδατα και να ψάχνουμε για βάρκες με πρόσφυγες.
Τι εθνικότητας είναι οι πολίτες που διασώζετε;
Η καταγωγή των μεταναστών είναι από ένα ευρύ φάσμα χωρών της Αφρικής και της Ασίας. Στην τελευταία διάσωση είχαμε ανθρώπους από 40 διαφορετικές χώρες. Μέχρι το 2016, το 70% των διασωθέντων ήταν υπο-Σαχάριοι Αφρικανοί (Νιγηρία,Γουϊνέα, Γκάμπια,) τώρα το ποσοστό έχει πάει στο 60% και αντίστοιχα έχουν αυξηθεί οι άνθρωποι από τη Συρία,το Μαρόκο και το Μπανγκλαντές.
Στις 14 Νοεμβρίου ρεπορτάζ του CNN έστρεψε τα φώτα της δημοσιότητας στο δουλεμπόριο που διεξάγεται εντός των κέντρων κράτησης στη Λιβύη. Ποιες είναι οι μαρτυρίες των προσφύγων με τους οποίους έρχεστε σε επαφή για την κατάσταση στη Λιβύη;
Σε κάθε διάσωση, το πρώτο πράγμα που μας λένε οι μετανάστες μόλις ανέβουν στο καράβι, είναι «Έτσι και γυρίσουμε στη Λιβύη, πηδάω από το πλοίο».
Η Λιβύη αυτή τη στιγμή ειναι μια κόλαση για τους μετανάστες, είναι στην κυριολεξία ένα απέραντο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Όλοι ανεξαιρέτως έχουν τραύματα στο κορμί τους από βασανιστήρια και ξυλοδαρμούς, βλέπουμε συνέχεια ουλές από μαχαιριές, πυροβολισμούς και καψίματα, οι περισσότερες γυναίκες έχουν υποστεί ομαδικούς βιασμούς και όλοι οι άνθρωποι έχουν μια απίστευτη ιστορία φρίκης να διηγηθούν για τη Λιβύη και όχι για τη χώρα προέλευσή τους.
Μετά τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε το 2011, δεν υπάρχει κεντρική κυβέρνηση στη Λιβύη. Αντίθετα, υπάρχουν γύρω στις 1.700 ένοπλες πολιτοφυλακές και συμμορίες, οι οποίες συχνά μάχονται μεταξύ τους για τον έλεγχο κομβικών περιοχών, όπως η Τρίπολη. Οι ομάδες αυτές έχουν δημιουργήσει αυτοσχέδια κέντρα κράτησης παγιδεύοντας τους μετανάστες που έρχονται στη Λιβύη σε έναν κύκλο αδιανόητης εκμετάλλευσης και βασανιστηρίων. Πολλοί από τους επιζήσαντες, διασωθέντες από τη θάλασσα, έχουν αφηγηθεί τις εμπειρίες τους:
«Στη Λιβύη δεν καταλαβαίνουν από ανήλικους, παιδιά ή γυναίκες, μας βασανίζουν όλους. Δεν υπάρχει νόμος, κάθε συμμορία κάνει ό,τι θέλει. Μας αιχμαλωτίζουν σαν άγρια ζώα στο δρόμο και μας κλείνουν σε ιδιωτικές φυλακές. Κάθε συμμορία έχει τη δική της φυλακή. Καθημερινά βλέπεις ανθρώπους να πεθαίνουν σ᾽ αυτά τα κέντρα. Από βασανιστήρια, αρρώστιες και εκτελέσεις. Αν δεν τους δώσεις τα λεφτά που ζητάνε, σου κόβουν τα δάχτυλα, σου κάνουν ηλεκτροσόκ, σε δέρνουν μέχρι αναπηρίας. Ο μόνος στόχος τους είναι να πάρουν λύτρα από τις οικογένειες στις χώρες μας, είναι επιχείρηση. Για να επισπεύσουν τις πληρωμές μία φορά τη βδομάδα μάς καλούν στο προαύλιο, μας βάζουν σε μια σειρά και εκτελούν έναν από μας. Έχω δει δεκάδες άτομα να δολοφονούνται έτσι. Σε έναν άνθρωπο ρίξανε βενζίνη και τον κάψανε ζωντανό. Τις νύχτες ακούμε κραυγές από κορίτσια που βιάζονται στα διπλανά δωμάτια από τους φρουρούς. Πολλές φορές βιάζουν τη γυναίκα μπροστά στον άντρα της ως μέθοδο βασανιστηρίου».
Αν η οικογένεια του μετανάστη δεν έχει χρήματα να στείλει, τότε ο μετανάστης πωλείται ως σκλάβος σε κάποιον Λίβυο ιδιοκτήτη, για να κάνει κάθε είδους βαριά απλήρωτη εργασία, donkey jobs όπως τις ονομάζουν οι Αφρικανοί μετανάστες. Υπάρχουν κανονικές υπαίθριες αγορές σκλάβων στη Λιβύη όπου μπορεί κάποιος να πάει και να «αγοράσει» μετανάστη, του δίνουνε μάλιστα και ένα χαρτί-απόδειξη για τη συναλλαγή. Η απόδραση δεν έχει νόημα, γιατί παντού γίνονται τα ίδια.
Όποιος επιβιώσει μετά από 4-5 μήνες σε αυτή την κατάσταση, μπορεί εντέλει να του «χορηγηθεί» μια θέση στη βάρκα για να ταξιδέψει στην Ευρώπη. Αφού τους ξεζουμίσουν, οι ίδιοι οι Λίβυοι τους βάζουν σε μια βάρκα και τους στέλνουν στη θάλασσα ώστε να διαιωνιστεί η ροή ανθρώπων στη Λιβύη. Οι περισσότεροι από τους μετανάστες δεν έχουν πληρώσει για να μπούνε στις βάρκες, είναι σκλάβοι που κατάφεραν να ξεφύγουν. Υπολογίζεται πως περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι ζουν υπό αυτές τις συνθήκες αυτή τη στιγμή στη Λιβύη.
Η Ύπατη Αρμοστεία έχει εκδώσει οδηγία από τον Οκτώβρη του 2015 μη επιστροφής στη Λιβύη για όλους τους πολίτες Λίβυους ή υπηκόους τρίτων χωρών που εισέρχονται σε άλλη χώρα, περιλαμβανομένων και όσων απορρίφθηκε το αίτημα ασύλου που κατέθεσαν, ενώ απορρίπτει με σαφήνεια την έννοια της «ασφαλούς τρίτης χώρας» για τη Λιβύη. Πώς σχολιάζετε, σε συνάρτηση με αυτό, την πολιτική της ΕΕ, όπως διαμορφώνεται μετά τη Συμφωνία της Μάλτας;
Ενώ οι πάντες γνωρίζουν τις ωμότητες που διαπράττονται στη Λιβύη, η Ευρωπαϊκή Ένωση όχι μόνο δεν μιλάει για τις συνθήκες που επικρατούν στα κέντρα κράτησης μεταναστών, αλλά αντίθετα τα χρηματοδοτεί, τα έχει εντάξει στον αντιμεταναστευτικό σχεδιασμό και θέλει να χτίσει περισσότερα. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το μεγαλύτερο ποσοστό της ευρωπαϊκής οικονομικής βοήθειας προς τη Λιβύη αφορά στην καταστολή της μετανάστευσης.
Η ΕΕ έχει αναγνωρίσει ως εταίρους τις λιβυκές συμμορίες, συγκεκριμένα, έχει αναγνωρίσει έναν συνασπισμό ένοπλων πολιτιφυλακών της Τρίπολης ως την επίσημη κυβέρνηση της Λιβύης («κυβέρνηση εθνικής ενότητας») και τη χρηματοδοτεί για να δημιουργήσει περισσότερα κέντρα κράτησης.
Παράλληλα η ΕΕ οργανώνει, χρηματοδοτεί και εκπαιδεύει το αυτοαποκαλούμενο λιβυκό Λιμενικό, με βασικό στόχο να αναχαιτίζει τις βάρκες που φεύγουν από τη Λιβύη και να επιστρέφει όλους τους μετανάστες πίσω στα κέντρα κράτησης. Αυτή είναι η περίφημη συμφωνία της Μάλτας που υπογράφηκε τον Φλεβάρη 2017 από όλα τα κράτη-μέλη και περιλαμβάνει κονδύλια 200 εκατομμυρίων ευρώ, παροχή τεχνικού εξοπλισμού και σκαφών περιπολίας στο λιβυκό Λιμενικό για να φρουρεί τα θαλάσσια σύνορα της Ευρώπης από τους μετανάστες. Ηδη, πάνω από 90 Λίβυοι λιμενικοί έχουν εκπαιδευτεί μέχρι τώρα από την ΕΕ.
Η επίσημη δήλωση της ΕΕ είναι πως τους εκπαιδεύουν στην αντιμετώπιση διακινητών και στην εκτέλεση επιχειρήσεων διάσωσης. Η αλήθεια είναι πως με πρόσχημα τη «διάσωση» οι Λίβυοι λιμενικοί σταματάνε τις βάρκες κι επιστρέφουν τους πρόσφυγες στην κόλαση των λιβυκών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Πολλές από αυτές τις παράνομες επαναπροωθήσεις βαρκών στη Λιβύη εκτελούνται σε συνεργασία με τον ευρωπαϊκό πολεμικό στόλο (Επιχείρηση Σοφία).
Το λιβυκό Λιμενικό νιώθει τόσο ενισχυμένο μετά τη συμφωνία με την ΕΕ που τον Αύγουστο του 2017 κήρυξε μονομερώς μια ζώνη διάσωσης 60 μίλια πέρα από τα χωρικά του ύδατα και δεν διστάζει να παρενοχλεί και να απειλεί συστηματικά τα διασωστικά καράβια των ΜΚΟ ακόμα και με ευθείες βολές όπλων εναντίον τους.
Οι μετανάστες στη Λιβύη είναι πιο απελπισμένοι από ποτέ. Είναι παγιδευμένοι σε μια ζώνη σκλαβιάς χωρίς διέξοδο, δεν μπορούν ούτε να γυρίσουν πίσω ούτε να προχωρήσουν μπροστά. Ταυτόχρονα, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις πανηγυρίζουν για τη μείωση των αφίξεων. Στην ουσία, πανηγυρίζουν για την επιστροφή βασανισμένων ανθρώπων πίσω στους βασανιστές τους, για την παράδοση κακοποιημένων γυναικών πίσω στους βιαστές τους.
Πριν από μερικές μέρες η οργάνωση SOS Mediterranee κατήγγειλε ότι το πλήρωμα του διασωστικού πλοίου Αquarious δέχτηκε εντολή από την ιταλική ακτοφυλακή να απόσχει από τις επιχειρήσεις διάσωσης. Ποια είναι η εμπειρία σας σε σχέση με αυτές τις κατασταλτικές πρακτικές των ευρωπαϊκών αρχών;
Οι επιπτώσεις της συμφωνίας της Μάλτας δεν άργησαν να φανούν. Πλέον το ιταλικό κέντρο συντονισμού έρευνας και διάσωσης στη Ρώμη (MRCC) καλεί πρώτα το λεγόμενο λιβυκό Λιμενικό να κάνει τη διάσωση (στην ουσία επαναπροώθηση της βάρκας στη Λιβύη) και αν αυτό δεν μπορεί να ανταποκριθεί, επειδή του λείπουν σκάφη και υποδομές, τότε καλεί τις διασωστικές ΜΚΟ. Αυτό το κάνουν ακόμα και όταν η βάρκα έχει φύγει από τα λιβυκά ύδατα και βρίσκεται σε διεθνή ύδατα, το οποίο είναι άκρως παράνομο σύμφωνα με το νόμο που ορίζει ότι οι ναυαγοί πρέπει να μεταφερθούν σε ασφαλές μέρος, κάτι που φυσικά δεν είναι η Λιβύη. Το ίδιο κάνει και ο πολεμικός στόλος της ΕΕ που έχει έντονη παρουσία κοντά στις λιβυκές ακτές. Ήμουν παρών σε δύο περιπτώσεις, όπου ενώ είχαμε βάρκες με πρόσφυγες δίπλα μας, το ιταλικό Λιμενικό μάς διέταξε να απομακρυνθούμε και κάλεσε το λιβυκό Λιμενικό να πάρει τις βάρκες υπό την εποπτεία του ιταλικού αντιτορπιλικού Andrea Doria.
Το Φεβρουάριο του 2016, όντας μέλος της αυτοοργανωμένης δομής «Πλάτανος», είχατε εκφράσει την ανησυχία ότι η διαδικασία πιστοποίησης των ΜΚΟ θα λειτουργήσει ως πρόσχημα κυβερνητικής καταστολής με τις ευλογίες της ΕΕ. Τι έχετε να πείτε για το πώς εξελίχθηκε η κατάσταση σήμερα, σχεδόν δύο χρόνια μετά;
Βιώσαμε κωμικοτραγικές καταστάσεις στη Λέσβο: ενώ οι αρχές βραβεύανε τους «ηρωικούς ψαράδες» για το διασωστικό τους έργο, την ίδια στιγμή οδηγούσαν στον ανακριτή πέντε διασώστες από την Ισπανία και την Νορβηγία με την κατηγορία της «διευκόλυνσης εισόδου στη χώρα παράνομων μεταναστών». Στις αρχές του Γενάρη 2016, έγινε μια μαζική εκστρατεία στα νησιά με συλλήψεις εθελοντών, κλείσιμο αυτοοργανωμένων κουζινών, διασωστικών ραδιοφωνικών σταθμών, συνέλαβαν ακόμα και εθελοντές που μάζευαν σωσίβια κι έφτιαχναν τσάντες με την κατηγορία της «κλοπής αντικειμένων από τους πρόσφυγες». Η πιστοποίηση ήταν κομμάτι της εκστρατείας αυτής.
Εμείς είχαμε δεχτεί αναρίθμητες παρενοχλήσεις τόσο μέσα στη θάλασσα με το σκάφος μας, όσο και στη στεριά με συνεχείς απειλές εκκένωσης από την αστυνομία. Μετά τις 20 Μαρτίου 2016, που υπογράφηκε η συμφωνία, η Λέσβος έγινε κέντρο κράτησης και απελάσεων και η καταστολή προς όλες τις δομές αλληλεγγύης εντατικοποιήθηκε. Πολλοί χώροι που φιλοξενούσαν ή παρείχαν φαγητό σε μετανάστες εκκενώθηκαν βίαια: π.χ., το «No Border Kitchen» camp στη Μυτιλήνη, το Σόλι Καφέ στη Χίο, το camp «Better Days For Moria» έξω από τη Μόρια.
Στη θάλασσα επιβλήθηκε ασφυκτικός κλοιός από τα πλοία του ΝΑΤΟ και τα λιμενικά σκάφη της Ελλάδας και της Frontex. Πλέον συνελάμβαναν τους πρόσφυγες στα ανοιχτά και τους οδηγούσαν κατευθείαν στη Μόρια. Στο νέο περιβάλλον της συμφωνίας δεν υπάρχει χώρος για αυτοοργανωμένες δράσεις και ακτιβισμούς. Ο έλεγχος πρέπει να είναι απόλυτος ώστε να μη βλέπουμε τις φρικτές πράξεις επαναπροώθησης που έκανε το τουρκικό Λιμενικό, σε συνεργασία με τα πλοία του ΝΑΤΟ και τις ελληνικές αρχές. Ακόμα και όταν υπήρχε ναυάγιο με αγνοούμενους, το ελληνικό Λιμενικό δεν έδινε άδεια στις διασωστικές ΜΚΟ να βγουν να βοηθήσουν στις έρευνες. Ήταν μια ξεκάθαρη κυνική δήλωση από πλευράς εξουσίας ότι «δεν μας νοιάζει πόσοι θα πεθάνουν, αρκεί να έχουμε εμείς τον έλεγχο».
Οι προσφυγικές αφίξεις κόπηκαν μαχαίρι και οι μόνες που επιβίωσαν ήταν οι μεγάλες ΜΚΟ των camps που νομιμοποιούσαν την κράτηση των προσφύγων στα hotspot ή στα άθλια υπαίθρια camps φιλοξενίας και αποδέχονταν τη διαχείριση του προσφυγικού από πλευράς κράτους και ΕΕ.
