του Μπάμπη Συριόπουλου
Η αφορμή για το ξεδίπλωμα των γεγονότων που οδήγησαν στη ρωσική επανάσταση το Φλεβάρη του 1917 ήταν η επέτειος της 8ης Μάρτη (23 Φλεβάρη σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο) για τη διεθνή μέρα της γυναίκας. Οι υφαντουργίνες της Πετρούπολης, χωρίς απόφαση κάποιου κόμματος, κατέβηκαν σε απεργία και διαδήλωση ζητώντας και την υποστήριξη των μεταλλουργών. Οι μπολσεβίκοι εργάτες συμμετείχαν «με κρύα καρδιά» στη διαδήλωση. Η εκτίμησή τους ήταν ότι αν και η αναγκαιότητα μιας διαδήλωσης συζητιόταν πλατιά ανάμεσα στους εργάτες, η εμπόλεμη κατάσταση και η παρουσία του στρατού έκαναν μια τέτοια απόφαση ριψοκίνδυνη. Εκτός από «ψωμί» υπήρχαν και κόκκινες σημαίες με συνθήματα «κάτω η απολυταρχία» και «κάτω ο πόλεμος». Η πρώτη μέρα και οι υπόλοιπες που ακολούθησαν έδειξαν ότι κανένας στρατός δεν είναι ανίκητος, ακριβώς γιατί αποτελείται από στρατιώτες. Οι Κοζάκοι πρώτα, το ιππικό και το πεζικό ύστερα αρνήθηκαν τις περισσότερες φορές, ανοιχτά ή συγκαλυμμένα, να χτυπήσουν το λαό. Οι μπολσεβίκοι πρωτοστατούσαν στο κίνημα με τις λιγοστές, τότε, δυνάμεις τους ωστόσο τη νύχτα 26 με 27 Φλεβάρη στη συνεδρίαση της επιτροπής του Βίμποργκ (η πιο μαχητική εργατοσυνοικία της Πετρούπολης) ακούστηκαν και απόψεις μήπως ήταν ώρα να σταματήσει η απεργία πριν καταλήξει σε αιματοκύλισμα. Δώδεκα ώρες μετά το ένα μετά το άλλο τα συντάγματα της φρουράς στασίαζαν και περνούσαν με τους εξεγερμένους. Την επόμενη η πόλη θα πλημμύριζε από κόκκινες σημαίες.
Ο Φλεβάρης δεν αποφασίστηκε από κανένα «επιτελείο», με αυτή την έννοια ήταν αυθόρμητη εξέγερση. Πως φτάσαμε όμως ως εκεί; Με την έναρξη του πολέμου το 1914 το ανερχόμενο εργατικό κίνημα ανακόπηκε απότομα και ένα κύμα πολεμικού πατριωτισμού κατάκλυσε τα πάντα, ακόμα και ο αναρχικός Πιοτρ Κροπότκιν ξεσπάθωνε για την «υπεράσπιση της πατρίδας». Οι μπολσεβίκοι βρέθηκαν σε πλήρη απομόνωση όχι μόνο από την «καλή κοινωνία», και στα εργοστάσια ακόμα φοβούνταν μην τους καταδώσουν στις αρχές οι συνάδελφοί τους. Μεσολάβησαν οι ήττες στο μέτωπο, η πείνα στα μετόπισθεν και η παράνομη δουλειά των μπολσεβίκων ώστε να αλλάξουν οι λαϊκές διαθέσεις. Όσο η εργατική τάξη ξυπνούσε από τον «πατριωτικό» λήθαργο, επανακτούσε τις επαναστατικές εμπειρίες της. Η διαπαιδαγώγηση του παρελθόντος ήρθε η ώρα να δώσει τους καρπούς της. Ο Φλεβάρης επομένως, αν και δεν προέκυψε από καμία κομματική απόφαση, έγινε από εργάτες τόσο συνειδητούς ώστε να επαναστατήσουν εν καιρώ πολέμου, να συγκροτήσουν σοβιέτ και να διεκδικήσουν την εξουσία από την αρχή, έστω και με ταλαντεύσεις. Οι ταλαντεύσεις γρήγορα θα διαλύονταν.
Η δημιουργία και η ανάπτυξη των σοβιέτ
Τα σοβιέτ (συμβούλια) ήταν το πιο προφανές αποτέλεσμα της αυτενέργειας της εργατικής τάξης της Ρωσίας και της συνείδησης του αυτοτελούς ρόλου της στα ιστορικά γεγονότα, όχι μόνο ως δύναμη διαμαρτυρίας και εξέγερσης αλλά εξουσίας. Η αρχή έγινε κατά την επανάσταση του 1905. Οι απεργοί εργάτες του Ιβάνοβο-Βοζνεσένσκ, υφαντουργικού κέντρου (το έλεγαν Μάντσεστερ της Ρωσίας), εκλέγουν αντιπροσώπους ανά εργοστάσιο στις 15 Μαΐου. Κατά τη διάρκεια της απεργίας (έληξε 1 Ιούλη) το πρώτο αυτό σοβιέτ του Ιβάνοβο είχε αναλάβει, εκτός από τις διαπραγματεύσεις με τις αρχές, την οργάνωση της τροφοδοσίας των εργατών, τις ανταλλαγές με τους αγρότες της περιοχής, δηλαδή υποκαθιστούσε κατά κάποιο τρόπο την κρατική εξουσία με την οποία οι εργάτες ήταν σε πόλεμο.
Τον Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς οι εργάτες της Πετρούπολης εκλέγουν το «σοβιέτ για τη γενική απεργία» με αναλογία έναν αντιπρόσωπο ανά 500 εργάτες. Πρόεδρός του ήταν στην αρχή ένας δικηγόρος και μετά τη σύλληψή του τη θέση του πήρε ο Τρότσκι. Μετά την ένοπλη εξέγερση στη Μόσχα το Δεκέμβρη και την καταστολή της το επαναστατικό κύμα υποχωρεί σταδιακά, η ικανότητα όμως των οργανωμένων εργατών να λύνουν ζωτικά προβλήματα παραμερίζοντας το επίσημο κράτος δεν ξεχάστηκε ποτέ.
Το 2017, την πέμπτη μέρα της εξέγερσης, στις 27 Φλεβάρη, μετά τη νίκη της επανάστασης και μετά από εκλογές στα εργοστάσια της Πετρούπολης συνέρχονται οι αντιπρόσωποι των εργατών στο ανάκτορο της Ταυρίδας, στις 7.00 το απόγευμα. Σ αυτή την πρώτη συνεδρίαση αποφασίζεται να εκλέξουν και οι στρατιώτες της φρουράς της Πετρούπολης (περίπου 170.000 άνδρες) αντιπροσώπους και να συναποτελέσουν ένα σοβιέτ εργατών και στρατιωτών αντιπροσώπων. Εγκρίνεται η εκτελεστική επιτροπή από μέλη «σοσιαλιστικών» κομμάτων στην οποία οι μπολσεβίκοι ήταν μικρή μειοψηφία. Οι βουλευτές των τελευταίων στη Δούμα ήταν στην εξορία λόγω της ξεκάθαρης αντιπολεμικής τους στάσης, η διανόηση τούς είχε παντελώς εγκαταλείψει, οπότε οι μπολσεβίκοι εκείνες τις πρώτες μέρες δεν είχαν τις αναγνωρισμένες προσωπικότητες και τους ρήτορες που τόσο εντυπωσιάζουν το κοινό. Οι στρατιώτες ψήφιζαν τους εσέρους γιατί νόμιζαν ότι θα μοίραζαν τη γη, οι εργάτες ψήφιζαν τους σοσιαλιστές γενικά γιατί πίστευαν τις σοσιαλιστικές τους διακηρύξεις. Οι πραγματικές γραμμές δεν είχαν ακόμα ξεχωρίσει.
Παρά τη συμβιβαστική πλειοψηφία από εσέρους και μενσεβίκους το σοβιέτ ήταν μια ντε φάκτο εξουσία. Όπως παραπονείται ένας «προοδευτικός» βουλευτής της Δούμας (εκλεγμένης πριν την επανάσταση): «Το σοβιέτ κατέλαβε όλα τα ταχυδρομεία και τηλεγραφεία, όλους τους σταθμούς της Πετρούπολης, όλα τα τυπογραφεία, έτσι που, χωρίς την άδειά του, ήταν αδύνατο να στείλεις ένα τηλεγράφημα ή να εγκαταλείψεις την Πετρούπολη ή να εκτυπώσεις ένα μανιφέστο».
Στις 2 Μάρτη το σοβιέτ αναθέτει την διακυβέρνηση στην προσωρινή κυβέρνηση που είχε συγκροτήσει η Δούμα από αστούς πολιτικούς. Στην τελευταία μπαίνει ως υπουργός δικαιοσύνης το μέλος της εκτελεστικής του σοβιέτ Κερένσκι. Η «δυαδική εξουσία» είναι πια θεσμοθετημένη. Η ίδια η πράξη της ανάθεσης φανερώνει ποιος έχει πραγματικά την εξουσία και την αποποιείται εθελοντικά.
Παρά τη συγκρότηση της προσωρινής κυβέρνησης τα σοβιέτ εξαπλώνονται σε όλη την έκταση της επαναστατημένης Ρωσίας. Ο τρόπος αντιπροσώπευσης ποικίλει, στην Πετρούπολη ένας αντιπρόσωπος ανά 1.000 εργάτες και ένας ανά λόχο στρατιωτών, στο Μινσκ αντίθετα εργάτες και στρατιώτες έχουν το ίδιο μέτρο (ένας ανά 150). Σοβιέτ συγκροτούν με πιο αργό ρυθμό και οι αγρότες. Στα σοβιέτ εκπροσωπούνταν οι κατώτερες τάξεις, κυρίως οι εργάτες, οι αγρότες μέσω του στρατού, ενώ μόνο στο Ρεβάλ της Εσθονίας εκπροσωπούνταν όλος ο πληθυσμός. Κάθε σοβιέτ είχε εκτός από τη γενική συνέλευση των αντιπροσώπων, την εκτελεστική του επιτροπή, το προεδρείο του και διάφορες επιτροπές (εφοδιασμού και άμυνας, οικονομικών, τύπου, εκπαίδευσης κτλ).
Τα σοβιέτ δεν ήταν ένας θεσμός εργατικού ελέγχου της παραγωγής επικεντρωμένος στο εργοστάσιο (τέτοιος ήταν οι εργοστασιακές επιτροπές), αλλά θεσμός επιβολής της εργατικής τάξης στα γενικά πρακτικά και γενικά πολιτικά προβλήματα που προέκυπταν, από τον εφοδιασμό μέχρι την ειρήνη. Το εθελοντικό μοίρασμα της εξουσίας με την προσωρινή κυβέρνηση ήταν αποτέλεσμα της ευπιστίας και απειρίας των μαζών από τη μια, και του δογματισμού των κυρίαρχων -τότε-σοσιαλιστικών κομμάτων (εσέρων και μενσεβίκων) σύμφωνα με τα οποία η επανάσταση, αν και έγινε παρά τη θέληση της αστικής τάξης, ήταν αστική -by the book- και έπρεπε αυτοί που την έκαναν να την παραδώσουν στα κατάλληλα χέρια.
