Πρίν από 55 χρόνια

Αναδρομή στην εποχή —9 Ιουλίου 1961― που υπογραφόταν η σύνδεση Ελλάδας-ΕΟΚ. Υπάρχει λόγος…

του Διονύση Ελευθεράτου

Όλη η δόξα, όλη η χάρη… Στιγ­μές ανείπωτης χαράς και έπαρσης ζούσαν οι εγχώ­ριες πολιτικές και οικονομικές ελίτ, τέτοιες ημέρες, πριν από 55 χρόνια. Ήταν μεσημέρι Κυριακής, 9ης Ιουλίου του 1961, όταν στην Αθήνα υπογράφηκε η συμ­φωνία σύνδεσης ανάμεσα στην Ελλάδα και την ΕΟΚ (των έξι χωρών τότε). Η ελληνική αστική τάξη γιόρταζε την απαρχή της υλοποίησης της έσχατης «μεγάλης ιδέας» της. Εκείνης του «ευρωπαϊσμού».

Όχι, δεν πρόκειται να κάνουμε σε αυτό το σημείωμα καμία αναδρομή στην «ευρωπαϊκή πορεία» της χώρας, καμία αντιπαραβολή «παροχών» και «αφαιμάξε­ων», που θα καταλήγει σε συμπεράσματα για το ποιοι –και τι– έχασαν και ποιοι –και τι– κέρδισαν, κατά περίοδο και συνολικά. Επ’ ευκαιρία της επετείου, θα μείνουμε «καρφωμένοι» στη δεκαετία του ’60. Ένα «ζουμ» πάνω της συμβάλλει στην απομυ­θοποίηση ορισμένων πλευρών μιας, πο­λιτικά απατηλής, βιομηχανίας «νοσταλγι­κών» προσεγγίσεων.

Εξηγούμαστε: Υποτίθεται πως η «ευ­ρωπαϊκή ενοποίηση» κάποτε είχε ή τουλάχιστον …μισο-είχε «προοδευτικό προσανατολισμό» κι απλώς τα πράγματα λοξοδρόμησαν όταν «πή­ραν το πάνω χέρι» μερικοί καταραμένοι συντη­ρητικοί (ωσάν να μην έφερε πχ η μονεταριστική λαιμητόμος της Συνθήκης του Μάαστριχτ φαρ­διά-πλατιά την υπογραφή του Φρανσουά Μιτε­ράν). Βαρεθήκαμε να ακούμε το εν λόγω φληνά­φημα, μια παραλλαγή του οποίου αναπολεί την εποχή που στην ΕΟΚ επικρατούσαν «αλληλεγ­γύη», «ηρεμία», «αλληλοσεβασμός» και λοιπές …τρίχες κατσαρές.

Έχουμε και λέμε, λοιπόν: Κατά τον Μάιο του 1961 οι «έξι» αξίωσαν από την Αθήνα νέες δια­πραγματεύσεις, απαρνούμενοι το κείμενο που εί­χε ήδη μονογραφηθεί. Αιτία ήταν οι αξιώσεις της Ιταλίας, που επιθυμούσε λιγότερο …καλή μετα­χείριση ελληνικών αγροτικών προϊόντων, ιδίως των καπνών. Οι «πέντε» φυσικά έκαναν το χατί­ρι στην ιταλική κυβέρνηση και επέβαλλαν στην Αθήνα την επανεξέταση –και τελικά τροποποί­ηση– των επίμαχων όρων.

«Απαράδεκτοι αι διευκρινήσεις που ζητεί το συμβούλιον της ΕΟΚ δια την συμφωνίαν, διό­τι αποτελούν τροποποίησιν της ουσίας ταύτης». Έτσι διαμαρτυρόταν η φιλοκυβερνητική Καθημε­ρινή, στις 21/5/1961, ανήμερα της ονομαστικής γιορτής του πρωθυπουργού Καραμανλή, ο οποί­ος όμως ήδη ετοιμαζόταν για την μεγάλη γιορ­τή της επικείμενης συμφωνίας. Διότι ήταν φα­νερό πως η συμφωνία σύνδεσης θα υπογραφό­ταν, όσες τροποποιήσεις κι αν επέβαλλε η ΕΟΚ στην Αθήνα. Αλίμονο αν «μεγάλες ιδέες» σκό­νταφταν σε μικροπράγματα…

Πανηγύρι, λοιπόν, στην Αθήνα, τις Βρυξέλ­λες, αλλά και την Ουάσιγκτον, που χαρακτήρισε τη συμφωνία «θετική εξέλιξη για όλο τον ελεύ­θερο κόσμο». Στις 11 Ιουλίου, δύο ημέρες έπει­τα από την υπογραφή, η Καθημερινή ξιφουλκού­σε εναντίον της ΕΔΑ, η οποία είχε ταχθεί εναντίον της σύνδεσης ΕΟΚ-Ελλάδας. Η δημοσι­ογραφική ναυαρχίδα του καραμανλισμού κα­τηγόρησε την «ελληνική άκρα αριστερά» (sic) πως διαμόρφωνε τη θέση της επί του θέματος βάσει των συμφερόντων της Μόσχας, καθώς και ότι τοποθετούσε τον εαυτόν της «στο περιθώρι­ον του Έθνους».

Το …προσκήνιο «του Έθνους», βεβαίως-βε­βαίως, άρχιζε να το δροσίζει ο αέρας της «ευ­ρωπαϊκής οικογένειας». Και προς επίρρωση των βαρύγδουπων λόγων για τις άρρηκτες σχέ­σεις της ΕΟΚ με την προάσπιση των δημοκρα­τικών ελευθεριών, στα τέλη Οκτωβρίου του ίδιου έτους, στην «φρεσκαρισμένη» με «θεσμικό ευ­ρωπαϊκό» αέρα Ελλάδα της ΕΡΕ, διεξήχθηκαν οι πιο …δημοκρατικές βουλευτικές εκλογές που μπορεί να θυμηθεί κανένας. Με νοθεία και βία που έφθασε μέχρι τη δολοφονία μαχητών Αρι­στεράς, του Στέφανου Βελδελμίρη και του Διο­νύση Κερπινιώτη.

Ας γυρίσουμε, όμως στα της ΕΟΚ. Θα μπο­ρούσε κάποιος να παρατηρήσει πως ένα «είπα- ξείπα», εκείνο του Μαΐου 1961, σε βάρος μιας χώρας που δεν ήταν ακόμη μέλος της Κοινής Αγοράς, δεν αποδείκνυε καμία εσωτερική κοι­νοτική αστάθεια, ούτε παραβιάσεις κανόνων, ού­τε, ούτε… Έλα όμως που και στους κόλπους της ΕΟΚ επικρατούσε από τότε, κατά καιρούς, «μια ωραία ατμόσφαιρα»… Αρκεί να αναφερθεί ότι τον Μάρτιο του 1961 η τότε Ευρωπαϊκή Επιτρο­πή προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ενα­ντίον της Ιταλίας, κατηγορώντας την για παραβί­αση του άρθρου 169 της Συνθήκης της Ρώμης.

Ο λόγος: Η ιταλική κυβέρνηση είχε αναστεί­λει τις εισαγωγές χοιρινού κρέατος για να προ­στατεύσει την εγχώρια παραγωγή της. Η Δυτι­κή Γερμανία, άμεσα πληγείσα –άλλωστε– από το «αντάρτικο προστατευτισμού» της Ρώμης, δεν ήταν φυσικά διατεθειμένη να ανεχθεί τέτοια τα­κτική. Έτσι, η Ιταλία παραπέμφθηκε στο Ευρω­παϊκό Δικαστήριο κι «έφαγε κατακέφαλα» κα­ταδίκη, τον Δεκέμβριο του 1961. Έναντι της μι­κρής Ελλάδας που επιθυμούσε σύνδεση με την ΕΟΚ, η Ρώμη είχε τη συμπαράσταση των «πέ­ντε». Έναντι των συμφερόντων της Δ. Γερμα­νίας, η Ρώμη ήταν απαράδεκτη, αξιοκατάκριτη.

«Εφαρμογή κανόνων», είπατε; Ποιών ακρι­βώς; Κόντευαν να συμπληρωθούν έξι χρόνια από την υπογραφή της συμφωνίας σύνδεσης κι η Αθήνα ακόμη ανέμενε τη χρηματοδοτική ενίσχυση εκ του κοινοτικού Αγροτικού Ταμεί­ου (FEOGA), για «την ανάπτυξη και των εκσυγ­χρονισμό της ελληνικής γεωργίας». Ήταν, βλέ­πετε, ζήτημα ερμηνειών επί της …δημιουργικής ασάφειας των σχετικών πρωτοκόλλων του 1961. «Η Κοινή Αγορά μας εμπαίζει» κραύγαζε η κε­ντροδεξιά Μεσημβρινή, με την οργή απατημέ­νης συζύγου, στις 19 Απριλίου 1967. Ανάλο­γη ήταν και η θέση του Οικονομικού Ταχυδρό­μου, της 20ης Απριλίου, παραμονής του πρα­ξικοπήματος.

Όσο για τον προστατευτισμό, αυτός ήταν μεν κατακριτέος όταν εμπόδιζε τα γερμανικά χοιρινά να αλώσουν την ιτα­λική αγορά, όχι όμως κι όταν τον πρό­τασσε συνολικά η ΕΟΚ. Αντιγράφουμε από μελέτη του πανεπιστημιακού Βασί­λη Πεσμαζόγλου, για τα «μεθεόρτια» της συμφωνίας σύνδεσης Ελλάδας-ΕΟΚ: «Μια σειρά ελληνικές γεωργικές εξαγω­γές θα αρχίσουν να προσκρούουν στον προστατευτισμό της κοινής οργάνωσης αγοράς και της κοινοτικής προτίμησης που προβλέπει ο ΚΑΠ». Ο Β. Πεσμαζό­γλου σταχυολογεί ορισμένα αποτελέσμα­τα του εν λόγω κοινοτικού προστατευτι­σμού, αντλώντας στοιχεία από τις Στατιστικές Ελληνικού Εξωτερικού Εμπορίου. Παράδειγμα: Το 1967 η ΕΟΚ των «έξι» απορροφούσε πάνω από το 20% των ελληνικών εξαγωγών εσπεριδο­ειδών, αλλά το 1974 η ΕΟΚ «των εννέα» είχε ρί­ξει το αντίστοιχο ποσοστό στο 6%. Παραπλήσιες «καθόδους» βλέπει κανείς στο ελαιόλαδο, στα μη τυποποιημένα κρασιά, κλπ. Προβληματισμένος ή και εξοργισμένος με τον κοινοτικό προστατευ­τισμό ο Οικονομικός Ταχυδρόμος, που ουδέποτε –ως γνωστόν– υπήρξε …άντρο «ευρωσκεπτικι­στών», τον Οκτώβριο του 1972 τόνιζε ότι χρει­αζόταν να εξευρεθεί εναλλακτική διέξοδος για τις αγροτικές εξαγωγές. Επειδή εξαιρούνταν οι «πέραν του παραπετάσματος χώρες», το περιο­δικό ουσιαστικά πρότεινε προσανατολισμό προς την Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (Την ίδρυσαν το 1960 επτά χώρες που δεν επι­θυμούσαν, τότε, να ενταχθούν στην ΕΟΚ).

Εμείς απλώς θυμηθήκαμε, μερικά από όσα συνέβαιναν παλιά. Σε μια οικονομικά ανθηρή εποχή του καπιταλισμού, τότε που οι «φυγόκε­ντρες» δυνάμεις εντός ΕΟΚ τελικά αναστέλλο­νταν, τότε που την Κοινότητα δεν είχε ανακατέ­ψει ακόμη καμιά Θάτσερ και κανένας βρετανι­κός «σκεπτικισμός».

Ο αναγνώστης μπορεί να συμπεράνει, να κά­νει αναγωγές, παραλληλισμούς και προβολές στο σήμερα. Οι προβολές, πάντως, του έργου «η καλή ευρωπαϊκή μας ολοκλήρωση» μοιραία συγκεντρώνουν ολοένα και λιγότερους θεατές. Τις δε «ένδοξες επετείους», φροντίζουν οι ίδιοι οι «ευρω-ταλιμπάν» να τις …ξεχνούν. Διότι, κα­λά, ο Ιούλιος του 1961 είναι πολύ μακρινός – δύσκολο να τον θυμηθούν. Δεν διαπιστώσατε όμως πόση …εύγλωττη «μουγγαμάρα» κυριάρ­χησε τον περασμένο Ιούνιο, όταν συμπληρώθη­καν 16 χρόνια από τότε που η κυβέρνηση Σημί­τη υπέγραψε την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ; «Ταρατατζούμ» κάποτε, ένοχη σιωπή πλέον…