Στο παρελθόν δέσποζε η αυτολογοκρισία μεταξύ των καλλιτεχνών. Η κρίση έφερε τη λογοκρισία.
Στο Θέατρο Παραμυθίας από τις 16 Μαρτίου 2016 και για λίγες ακόμη παραστάσεις ανεβαίνει το έργο Το όνομά μου είναι Ρέιτσελ Κόρι, που αναφέρεται στη ζωή και το θάνατο της αμερικανοεβραίας αγωνίστριας που έλιωσε η ισραηλινή μπουλντόζα στη Γάζα. Με αφορμή αυτές τις παραστάσεις συζητούμε με τη σκηνοθέτη του έργου Μάνια Παπαδημητρίου.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΛΕΩΝΙΔΑ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ
– Μπορείς να μας πεις λίγα λόγια για το έργο Το όνομά μου είναι Ρέιτσελ Κόρι;
– Το έργο αυτό είναι μια σύνθεση των ημερολογίων της Ρέιτσελ Κόρυ και των e-mails που έστελνε στους γονείς της από τη Γάζα. Τη σύνθεση έκαναν ο Άλαν Ρίκμαν και η Κατερίνα Βίνερ. Δηλαδή το έργο είναι προϊόν της συνεργασίας ενός σπουδαίου ηθοποιού και σκηνοθέτη και μιας δημοσιογράφου της Γκάρντιαν. Είχα διαβάσει το κείμενο το 2003 κατά προτροπή της Έφης Μαρίνου και συγκλονίστηκα. Από το 2003 που ήρθε αυτό το κείμενο στα χέρια μου πάντα ανατρέχω σ’ αυτό. Έχω κάνει δυο φορές παράσταση, το δίνω στα παιδιά στη σχολή και το λατρεύουν και νιώθω ότι δυστυχώς δεν παλιώνει. Και λέω δυστυχώς γιατί το θέμα Παλαιστίνη είναι μια από τις μεγαλύτερες αδικίες που συμβαίνουν στη γη. Πρέπει κάποτε να λυθεί και να μιλάμε για τη Ρέιτσελ Κόρυ σαν μια ηρωίδα ενός θέματος που επιτέλους λύθηκε και όχι σαν ένα ακόμα θύμα μιας τραγωδίας που συνεχίζεται και δεν τελειώνει ποτέ.
– Πώς εξηγείς τις οργισμένες αντιδράσεις του εβραϊκού λόμπι που οδήγησαν ακόμη και στην ακύρωση παραστάσεων;
– Οι αντιδράσεις του σιωνιστικού λόμπι είναι φυσιολογικές καθώς η Ρέιτσελ Κόρυ είναι αμερικανοεβραία και άρα καταγγέλλει φύσει και θέσει το έγκλημα του ισραηλινού κράτους απέναντι στην Γάζα… «Από τα μέσα» που λένε στην πολιτική. Αυτό είναι πάντα πολύ «ενοχλητικό» για εκείνον που θέλει πάση θυσία να επιβάλει τη δύναμη του πάνω στον αδύναμο αδιαφορώντας για το ύψος της ύβρεως και της αδικίας που κάνει πάνω στο ανθρώπινο είδος και σε κάθε έννοια ηθικής. Όμως αυτές οι αντιδράσεις είναι που δυναμώνουν και το σθένος όσων πιστεύουμε πως το θέμα με το οποίο ασχολιόμαστε είναι σημαντικό και δεν πρέπει να το βάλουμε κάτω.
– Η ανταπόκριση που έχει βρει στο ελληνικό κοινό είναι μεγάλη και ειδικά στον κόσμο της Αριστεράς. Συνδυάζεται αυτή η υποδοχή με τα πήγαινε – έλα των υπουργών του Τσίπρα και του ίδιου στο Ισραήλ;
Η Αριστερά και ο ΣΥΡΙΖΑ συγκεκριμένα είχε πολλάκις και παντοιοτρόπως καταγγείλει όλα όσα τώρα αναγκάζεται ή επιλέγει για λόγους που κανείς μας δεν γνωρίζει να κάνει. Ένας απ’ αυτούς τους τομείς είναι και η προσχώρηση στον ισραηλινό στρατιωτικό άξονα. Όμως η κυβέρνηση και το κράτος είναι ένα πράγμα και η βουλή και οι πολίτες ένα άλλο. Οι πολίτες μπορούν να λένε το σωστό κι έτσι να βοηθούν πιέζοντας και δημιουργώντας τα κατάλληλα ηθικά διλήμματα στις κυβερνήσεις. Η τέχνη μπορεί να βοηθήσει σ’ αυτό. Γιατί έχει τεράστια συγκινησιακή δύναμη όταν εκφράζει την αλήθεια.
– Σχετίζεται η στάση της κυβέρνησης απέναντι στο Ισραήλ με την αποχώρησή σου από το ΣΥΡΙΖΑ;
Είχα αποχωρήσει νωρίτερα αλλά κι αυτό είναι ένα πράγμα που δεν θα μπορούσα να δικαιολογήσω στον εαυτό μου.
– Η οικονομική κρίση και οι πολιτικές συγκρούσεις των τελευταίων ετών πώς επέδρασαν στον καλλιτεχνικό κόσμο;
Ο καλλιτεχνικός κόσμος υποφέρει τα πάνδεινα από την οικονομική κρίση. Εδώ και 20 χρόνια γνωρίζουμε εμείς οι καλλιτέχνες πως η φτώχεια είναι έξω από την πόρτα μας. Τώρα που μπήκε μες στα σπίτια αρχίζει να λειτουργεί κι η λογοκρισία. Μέχρι χθες υπήρχε η αυτολογοκρισία για να μπορείς να βρίσκεις δουλειές. Τώρα η αυτολογοκρισία δίνει τη θέση της σιγά – σιγά στην πραγματική. Η απόσυρση χορηγιών από μια τράπεζα, η απομάκρυνση καλλιτεχνών από συγκεκριμένα πρότζεκτς, τα tweets της αμερικανικής πρεσβείας κλπ. κλπ είναι κανονική λογοκρισία. Και πιστεύω πως είναι ακόμα η αρχή.
– Πρόσφατα, ο χώρος των τεχνών αντέδρασε ασυνήθιστα έντονα στην επιλογή του υπουργού Πολιτισμού Α. Μπαλτά να διορίσει ως καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών τον Βέλγο καλλιτέχνη Γιαν Φαμπρ, ο οποίος κατόπιν των αντιδράσεων που σημειώθηκαν τελικά παραιτήθηκε. Ποιά είναι η γνώμη σου στο θέμα;
Στο ελληνικό φεστιβάλ εδώ και 10 χρόνια δουλεύει κυρίως μια ή καλύτερα δυο παρέες Η μια ήταν το λεγόμενο dream team όπως το είχε ορίσει ο Λούκος και τα ιδρύματα και η άλλη οι ευνοούμενοι κάποιων επιχειρηματιών που χρηματοδοτούν τον πολιτισμό. Το γεγονός ότι επελέγη ένας άνθρωπος που είχε σκοπό να αλλάξει το παιχνίδι κατά την γνώμη μου ήταν καλό. Όμως από την άλλη δεν μπορώ να διανοηθώ ότι είναι δυνατόν να διευθύνει ένα φεστιβάλ θεάτρου μιας χώρας ένας καλλιτέχνης που δεν γνωρίζει την γλώσσα της. Για μένα σημασία θα είχε ποιος θα ήταν ο σύμβουλος περί των ελληνικών παραγωγών. Και επ’ αυτού δεν υπήρχε καμία πρόταση προς το παρόν. Το θέατρο είναι μια τέχνη που κανείς μπορεί να την παράξει μόνο στην μητρική του γλώσσα.
Αν το ελληνικό φεστιβάλ δεν έχει ικανό αριθμό ελληνικών παραγωγών αυτό αναπόφευκτα στρέφεται ευθέως εναντίον της γλώσσας και άρα του πολιτισμού αυτής της χώρας… Ίσως είχε ο Φαμπρ σκοπό να βοηθήσει στο μέλλον προς αυτή την κατεύθυνση. Αλλά δυστυχώς δεν είχε τα εργαλεία για να βοηθήσει και βέβαια το να επιλέξει σε πρώτη φάση 5 σχέδια στα οποία ενέχεται ο ίδιος ως καλλιτέχνης δείχνει μια στάση που δικαίως εξέγειρε τον καλλιτεχνικό κόσμο… Ο οποίος καλλιτεχνικός κόσμος, όπως είπα και προηγουμένως πένεται απολύτως και το φεστιβάλ του χρωστούσε συγκεκριμένα ποσά που κινδύνευαν να μην αποπληρωθούν ποτέ καθώς θα άλλαζε η επωνυμία του φεστιβάλ και τα χρέη θα έπρεπε να αποπληρωθούν από άλλο φορέα.
Έχουμε προβλήματα μεταξύ μας αλλά μπορούμε να τα λύσουμε και χωρίς μεσάζοντες. Ο νέος διευθυντής ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος ήδη ανακοίνωσε ότι από Δευτέρα θ αρχίσουν να πληρώνονται οι άνθρωποι Είναι πολύ σημαντικό αυτό γιατί περιμένουν κάποια ποσά από πέρυσι το καλοκαίρι… Αυτό κάποιος που έχει έναν κανονικό μισθό, έστω και μικρό, δεν μπορεί να το καταλάβει. Μιλάμε για ολοκληρωμένη εργασία που μπορεί να έχουν κάνει οι άνθρωποι, ουσιαστικά πληρώνοντας απ την τσέπη τους ακόμη και το ταξίδι για να πάνε εκεί που θα παίξουν… Είναι εξοργιστικό… Το θέατρο στην Ελλάδα γίνεται πάνω στις πλάτες των καλλιτεχνών που το παράγουν. Στην πραγματικότητα οι καλλιτέχνες οι ίδιοι είναι οι υψηλοί χορηγοί των παραγωγών και κανένας άλλος.
Διχασμένοι οι καλλιτέχνες
«Όποιος τολμήσει να ζητήσει ακόμη
και να πληρώνεται γίνεται μαύρο πρόβατο»
– Στους καλλιτέχνες ποιό μερίδιο αναλογεί για την ανατροπή της βαρβαρότητας που ζούμε;
Οι καλλιτέχνες αν ήμασταν πιο έξυπνοι και λιγότερο ανταγωνιστικοί ο ένας με τον άλλον θα μπορούσαμε να κάνουμε πολλά. Γιατί διαισθανόμαστε τα πράγματα πριν συμβούν και ξέρουμε να κάνουμε μεγάλη φασαρία. Δυστυχώς μας έχουν διχάσει με τους γνωστούς τρόπους που διχάζουν και την Αριστερά: Με δωράκια που τα χρυσό πληρώνουμε από ‘δω η λίγη τρομοκρατία που μας κάνει να λουφάζουμε από κει… Όποιος τολμήσει να ορθώσει το ανάστημα του και να ζητήσει το απλό πράγμα, για παράδειγμα να πληρώνεται, γίνεται μαύρο πρόβατο και τον κυνηγάνε όλοι μαζί. Και ο εργοδότης που δεν θέλει να πληρώσει και οι άλλοι που δεν τολμούν να το ζητήσουν. Η κρίση τα έχει κάνει όλα χειρότερα αφού όλοι (και αυτοί που δεν έχουν αλλά και αυτοί που έχουν) επικαλούνται την οικονομική ανέχεια για να μη δώσουν ούτε τα απαραίτητα…
Προσωπικά χωρίζω πια τους καλλιτέχνες, όπως και όλους τους σχετιζόμενους με τα ζητήματα της τέχνης, σε όσους αντιλαμβάνονται τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων και τις σέβονται και σ’ εκείνους που απλώς κοιτάνε την πάρτη τους και νοιάζονται μόνο να νικήσουν και τις τελευταίες ηθικές αναστολές ώστε να πετύχουν το σκοπό τους. Ο Κουν έκανε θέατρο μέσα στην κατοχή και όσα έβγαζε τα μοίραζε σε όλους. Έτρωγαν όλοι μαζί. Έγινε διάσημος μέσα σε 40 χρόνια και ζούσε στο ίδιο διαμέρισμα. Πέθανε χωρίς προσωπική περιουσία. Κι οι πρώτοι μαθητές του το ίδιο. Έτσι μόνο γίνεται, δεν γίνεται αλλιώς. Όλα τ’ άλλα είναι «άλλα λέμε κι άλλα κάνουμε». Η κρίση μας δοκιμάζει όλους και θα μας δοκιμάσει περισσότερο. Αν αγαπάμε την τέχνη και τη γλώσσα μας αυτό τώρα θα φανεί. Αν θέλει κάποιος να αξιολογήσει την τέχνη καλό είναι να γυρίσει πίσω στο χρόνο και να δει ο καθένας μας τι έκανε και πόσα απ’ αυτά θα μείνουν στη μνήμη. Αυτό είναι ένα ισχυρό κριτήριο για την τέχνη. Η διάρκεια είναι το μόνο που μπορεί να νικήσει το λάιφ στάιλ και τα επικοινωνιακά τρικ.
-Σε ότι αφορά τα εργασιακά δικαιώματα των ηθοποιών;
Κατά την γνώμη μου είναι σημαντική η ανακοίνωση του υπουργού Πολιτισμού Αρ. Μπαλτά για την διαβάθμιση των πτυχίων των καλλιτεχνών (ηθοποιών, χορευτών, κινηματογραφιστών, μουσικών). Είναι ένα πρώτο βήμα σεβασμού στον πολιτισμό. Χρειάζεται οι καλλιτέχνες να έχουν στα χέρια τους κάτι που να αποδεικνύει τις σπουδές τους. Είναι απαράδεκτο να θεωρούνται (ενώ έχουν σπουδάσει) απλοί απόφοιτοι λυκείου γιατί απλώς δεν φρόντισε ποτέ να συνεννοηθεί το υπουργείο Πολιτισμού με το υπουργείο Παιδείας μέσα στα προηγούμενα 35 χρόνια. Η Μελίνα Μερκούρη το 1983 έφτιαξε ένα προεδρικό διάταγμα στο οποίο υπήχθη η επαγγελματική καλλιτεχνική παιδεία και από την κατάργηση της Μπολόνια το 2003 μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί ένας τρόπος να διαβαθμίζονται τα πτυχία. Είναι απαράδεκτο τόσο εκπαιδευτικά όσο και εργασιακά και ηθικά… Το βήμα της διαβάθμισης είναι ένα γενναίο βήμα που πρέπει να γίνει.
