του Θανάση Σκαμνάκη
Μια εικόνα με εξαιρετικά συμβολική σημασία. Το κτίριο του κρατικού ραδιοτηλεοπτικού δικτύου, ένα από τα άβατα της αστικής εξουσίας, βρίσκεται στα χέρια των εργαζομένων, λειτουργεί από αυτούς και προστατεύεται από την κινητοποίηση των πολιτών που συγκεντρώνονται εκεί.
Η κινητοποίηση για την ΕΡΤ, πήρε διαστάσεις μεγαλύτερες από τα όρια που έθετε το περιφραγμένο κτιριακό συγκρότημα αλλά και οι ακόμα πιο περιφραγμένες συνδικαλιστικές ηγεσίες. Ανέδειξε τις μεγάλες διαστάσεις και τη σημασία που έχει σήμερα ο ψηφιακός πόλεμος για την καθολική χειραγώγηση ή την απελευθέρωση της ενημέρωσης, της πληροφόρησης και του πολιτισμού από τη δεσποτεία της «αγοράς», των τραπεζών και των επιχειρήσεων. Η ΕΡΤ, παρά και ενάντια στην βαθύτατη κρατική, κυβερνητική και κομματική χειραγώγησή της, απηχούσε εναπομείνασες μεταπολιτευτικές δημοκρατικές κατακτήσεις, άφηνε πολιτιστικές ψηφίδες αντίστασης στον κατά τα άλλα γενικευμένο τηλεοπτικό πολιτισμό των σκουπιδιών. Και γι’ αυτό έπρεπε να κλείσει.
Το άμεσο αποτέλεσμα του αγώνα της ΕΡΤ ακόμα δεν είναι γνωστό, καθώς βρίσκεται σε εξέλιξη. Ωστόσο, στο πολιτικό επίπεδο κέρδισε ήδη μια σημαντική νίκη δημιουργώντας ένα ισχυρό ρήγμα στο πολιτικό σκηνικό.
Θα μπορούσαν βέβαια τα πράγματα να ήσαν καλύτερα. Θα μπορούσε η ΕΡΤ να ήταν σημείο αναφορά ενός ευρύτερου αγώνα ανατροπής. Θα μπορούσε να γίνει κέντρο ενημέρωσης, ενεργοποίησης και δράσης όλων των τομέων της κοινωνικής ζωής που καταστρέφονται από τις μνημονιακές πολιτικές και την καπιταλιστική κρίση. Θα μπορούσε, θα μπορούσε… όχι ως ονειροφαντασία, αλλά ως ρεαλιστική δυνατότητα.
Θα μπορούσε, τουλάχιστον, να είχε επιτευχθεί μια μεγαλύτερη συσπείρωση λαϊκών δυνάμεων και να είχε επιτευχθεί ένα άμεσο και θετικό αποτέλεσμα, δηλαδή να επιβληθεί η ακύρωση της απόφασης για το κλείσιμο, ή ακόμα περισσότερο της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου, γεγονός που θα έδινε και σε αυτόν τον αγώνα μεγαλύτερο κύρος και στους επόμενους αγώνες μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Αλλά δεν επετεύχθη. Οι αιτίες και οι ένοχοι βρίσκονται σε πολλές πλευρές, αν όχι σε όλες, με κλιμάκωση της ευθύνης ανάλογα με τη δύναμη που κάθε συνδικαλιστική και πολιτική δύναμη έχει και το ρόλο που διαδραματίζει. Κι επειδή, καθώς το έλεγαν οι παλιοί, κάθε απεργία πρέπει να κρίνεται ως μια μικρογραφία της επανάστασης, ας ασχοληθούν όσοι επικαλούνται την επανάσταση ως τον ορίζοντά τους, στα σοβαρά και σε βάθος με τα συμπεράσματα. Σε αυτό το άρθρο μόνο κάποιες βασικές επισημάνσεις θα γίνουν. Τα επιτελεία, αν μου επιτρέπεται να βάζω καθήκοντα, πρέπει πιο συστηματικά να μελετήσουν κάθε πτυχή, ώστε, αν πραγματικά επιθυμούν αυτά που λένε, να μην επαναλάβουν τα ίδια λάθη την επόμενη φορά.
Όταν έγινε γνωστό πως η κυβέρνηση, στις 11 Ιουνίου, αποφάσισε να κλείσει την ΕΡΤ άρχισε μια διστακτική προσέλευση ανθρώπων στο ραδιομέγαρο και μια απόφαση των εργαζομένων πως θα κρατήσουν την ΕΡΤ ανοιχτή. Πέρα από τις μεγάλες κουβέντες, το τι επακολουθησε δεν ήταν στη λογική των συνδικαλιστών. Και τώρα μετράμε πάνω από 25 μέρες, ο αγώνας συνεχίζεται, η ΕΡΤ λειτουργεί υπό τον έλεγχο των εργαζομένων της, και η συμπαράσταση του κόσμου διατηρείται, αν όχι μαζική πλέον, τουλάχιστον με εκδηλωμένη θέληση, που απομένει να ενεργοποιήσουν όσοι ηγούνται, συνδικαλιστικά και πολιτικά.
Ωστόσο, έχουμε να κάνουμε με έναν χώρο όπου οι εργαζόμενοι παρουσιάζουν μεγάλη ανομοιογένεια. Αν η κατάκτηση της ενότητας των εργαζομένων ενός εργοστασίου είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση, εδώ είναι πολλαπλάσια δύσκολη, είναι όμως η βασική προϋπόθεση μιας νίκης. Γνωστά αυτά, αλλά μπορούν να εξηγήσουν τον σημερινό διχασμό, όταν αρχίζει να φαίνεται η κόπωση του αγώνα, η απογοήτευση από την ασθενική πλέον παρουσία των συμπαραστατών στο προαύλιο, η απουσία ενός σχεδίου ενεργοποίησης του κόσμου που έχει διάθεση να συνδράμει, και η σκέψη για την επόμενη μέρα, όταν παιδιά, υποχρεώσεις, δάνεια, περιμένουν στο σπίτι και οι προτάσεις της κυβέρνησης προσπαθούν να δελεάσουν κάποιους, να τους ξεχωρίσουν από τους άλλους και να τους εντάξουν στα νέα σχέδια. Οι συνδικαλιστικές ηγεσίες του χώρου προσπάθησαν να κάνουν κάτι σ’ αυτό, αλλά χωρίς να δώσουν τη σημασία που έχει, είτε γιατί δεν το κατανοούν είτε γιατί δεν το θέλουν, καθώς συχνά οι επιδιώξεις «κυριαρχίας» προτάσσονται των επιδιώξεων της ενότητας. Απόδειξη το ότι ως σήμερα δεν έχει δημιουργηθεί ένα κοινό συντονιστικό των εργαζομένων και των δημοσιογράφων της ΕΡΤ με αποτέλεσμα να κάνουν διαφορετικές προσεγγίσεις και να ακολουθούν διαφορετική τακτική σε πολιτικά και συνδικαλιστικά ζητήματα και να στέλνουν διαφορετικές απαντήσεις στις προτάσεις του υπουργού, προκαλώντας μεγάλη αναστάτωση και επιτείνοντας την αβεβαιότητα μεταξύ των εργαζομένων.
Από την πρώτη ημέρα φαινόταν πως η διάθεση αυτή δεν υπήρξε. Πρώτον, παρά τη μαχητική διάθεση που διαμορφωνόταν και εντός και εκτός κτιρίου, ένα συντονιστικό των σωματείων του χώρου (εργαζόμενοι της ΕΡΤ, σωματεία του Τύπου κλπ), το οποίο δεν θα υπερέβαινε τα εκλεγμένα όργανα, αλλά θα αναλάμβανε να οργανώσει τον αγώνα με όλα τα πρακτικά και μη καθήκοντα που έχει αυτός, δεν συγκροτήθηκε ποτέ, κι όχι γιατί δεν υπήρξαν προτάσεις να γίνει. Πολύ περισσότερο, απορρίφθηκαν οι ιδέες συμμετοχής των εργατικών σωματείων και των ανθρώπων που βρίσκονταν στην αυλή και στο δρόμο. Δεύτερον, δεν έγιναν συνελεύσεις των εργαζομένων της ίδιας της ΕΡΤ. Η πρώτη συνέλευση όπως-όπως οργανωμένη έγινε 8 ημέρες μετά, για να σχολιαστεί η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας και ουσιαστικά ήταν μια απλή ενημέρωση από τη διοίκηση της ΠΟΣΠΕΡΤ για τις αποφάσεις της. Η επόμενη έγινε και πάλι μετά την απόφαση του τμήματος του Σ.τ.Ε., το Σάββατο 20 Ιουνίου, κατά την οποία ουσιαστικά μίλησαν μόνο οι εργατολόγοι για τις νομικές πλευρές του προβλήματος. Κατόπιν και υπό την πίεση των εργαζομένων συγκλήθηκαν κάποιες συνελεύσεις. Αλλά η ουσία είναι πως αυτό έπρεπε να γίνεται σχεδόν κάθε μέρα, με ατζέντα αγώνα και με ευρεία συμμετοχή. Τρίτον, επικράτησε και πάλι δυστυχώς, η λαγνεία των θεσμών, και έτσι σχεδόν η πρώτη πράξη μετά την απόφαση για συνέχιση της λειτουργίας της ΕΡΤ από τους εργαζόμενους, ήταν η προσφυγή στο Σ.τ,Ε., με την αυταπάτη πως η κυβέρνηση θα κηρυχθεί παράνομη από το δικαστήριο. Αλλά και μετά την πρώτη απόφαση του προέδρου του Σ.τ.Ε. καλλιεργήθηκε από κάποιες δυνάμεις, κυρίως προσκείμενες ή ανήκουσες στο ΣΥΡΙΖΑ, η ιδέα πως η απόφαση αποτελεί νίκη των εργαζομένων. Ωστόσο η απόφαση βοήθησε να μετατεθεί το πρόβλημα κατά ένα σοβαρό από το πολιτικό στο νομικό πεδίο και έδωσε τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να καλυφθεί πίσω της. Τέταρτον, δεν διαμορφώθηκε ποτέ ουσιαστική σύνδεση των «μέσα» με τους «έξω», στη βάση του κοινού αγώνα. Από τους απλούστερους τρόπους, μικρόφωνα που θα χρησιμοποιούνταν για να ενημερώνονται συνεχώς οι έξω για τις πολιτικές και άλλες εξελίξεις σχετικά με τον αγώνα, συζητήσεις και ανταλλαγή γνωμών κλπ, μέχρι τους πιο σύνθετους, και αναγκαίους, κοινές επιτροπές και εμπλοκή των «έξω» στο ίδιο το εκπεμπόμενο πρόγραμμα της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου. Πέμπτον, σχετικά με το τελευταίο, το πρόγραμμα δηλαδή, δεν έγιναν σοβαρές ανατροπές με βάση το νέο καθεστώς. Μερικές φορές αναπαράχθηκαν τα σχετικά παλαιά κλισέ της κρατικής ραδιοτηλεόρασης, της τηλεόρασης κυρίως. Είναι χαρακτηριστικό πως και όταν έφθασαν στο χώρο του ραδιομεγάρου τα πούλμαν με τους απεργούς της ΑΓΕΤ οι υπεύθυνοι για το δελτίο ειδήσεων που ήταν στον «αέρα» δεν έκριναν πως πρόκειται για ένα σημαντικό γεγονός κι έτσι δεν διέκοψαν για να συνδεθούν. «ζωντανά». Έκτον, ο χώρος της ΕΡΤ θα μπορούσε να είχε γίνει ένα κέντρο παναθηναϊκού και πανελλαδικού αγώνα, με ποικίλες μορφές και τρόπους. Κανείς δεν το επεδίωξε. Στο προαύλιο γίνονταν σπουδαίες συναυλίες, αλλά αυτό μόνο. Αλλά οι συναυλίες εξαντλούνται, οι καλλιτέχνες τελειώνουν, ο κόσμος κουράζεται να κάνει βόλτες άσκοπα και να συνομιλεί με γνωστούς και η υπόθεση οδηγείται στη φθορά. Έβδομον, και ίσως πιο σημαντικό. Οι ανώτατες συνδικαλιστικές ηγεσίες, ΓΣΕΕ, ΑΔΕΔΥ, κήρυξαν μια 24ωρη απεργία και εν συνεχεία αποσύρθηκαν …διακριτικά. Οι απόπειρες συντονισμών των πρωτοβάθμιων σωματείων δεν καρποφόρησαν καθώς οι τακτικές των δυνάμεων που πλειοψηφούν σε αυτά δεν συνέκλιναν σε μια ανάπτυξη του αγώνα σε ανώτερο επίπεδο.
Ας μην πυροβολούμε άλλο το συνδικαλισμό. Ας στραφούμε στις πολιτικές δυνάμεις. Τις πρώτες ημέρες στο χώρο της ΕΡΤ, είδαμε εικόνες που σχεδόν είχαμε ξεχάσει.: σημαίες του ΣΥΡΙΖΑ, του ΠΑΜΕ και της ΑΝΤΑΡΣΥΑ, των Μ-Λ, της Α/Κ κλπ. κυμάτιζαν δίπλα-δίπλα. Δυστυχώς το όνειρο κράτησε λίγο. Το προφανές νίκησε και πάλι το επιθυμητό. Η κάθε πολιτική δύναμη υπολογίζοντας με διαφορετικό τρόπο τις ανάγκες του αγώνα προσανατολίστηκε στα αποκλειστικά της σχέδια, περιορίζοντας ή ακόμα και εγκαταλείποντας τα κοινά. Ο ΣΥΡΙΖΑ που είχε από την πρώτη μέρα πολυπληθή παρουσία στελεχών, έδειξε τις διαθέσεις του με την επετειακή εκδήλωση που έκανε στο Σύνταγμα, για να σβήσει το κεράκι του ενός χρόνου από την εκλογική του επιτυχία. Η κυρίαρχη άποψη στο ΣΥΡΙΖΑ, αγκάλιασε την κινητοποίηση στην ΕΡΤ ως το σημείο που διευκόλυνε την εκλογική του προοπτική. Όταν τα ερωτήματα έγιναν πιο δύσκολα, δεν θέλησε να αναλάβει την ευθύνη μιας γενικευμένης αναταραχής η οποία θα μπορούσε να προκαλέσει ανεξέλεγκτες καταστάσεις και να ανησυχήσει τους νοικοκυραίους στους οποίους απευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά το τελευταίο διάστημα το κόμμα για να συγκεντρώσει ψήφους. Στο κάτω-κάτω, όπως υποστηρίζουν, η λύση στα προβλήματα είναι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, άρα κάθε τι που την φέρνει πιο κοντά είναι προς όφελος όλων.
Το ΚΚΕ, από την άλλη, έφτασε ως τη Δευτέρα 17 Ιουνίου, οπότε και πραγματοποίησε τη συγκέντρωση του ΠΑΜΕ στην Αγία Παρασκευή και την πορεία προς το ραδιομέγαρο. Πέραν τούτου οι σημαίες αποσύρθηκαν και οι άνθρωποι του που έφθαναν εκεί τα βράδια ήταν λίγοι και μεμονωμένοι. Και πλανάται ένα μεγάλο γιατί, που μου είναι δύσκολο να απαντήσω εκτός κι αν καταφύγω σε μεταφυσικές ή άλλες μη πολιτικές ερμηνείες.
Το ΝΑΡ και η ΑΝΤΑΡΣΥΑ είχαν μια δυναμική συμμετοχή διαρκείας, με πολλαπλούς τρόπους. Αυτό έγινε σαφές και εκτιμήθηκε από τους εργαζόμενους της ΕΡΤ . Ιδιαίτερα έντονη και διαρκής ήταν η παρουσία της νεολαίας. Ωστόσο, εμείς δεν μπορεί να αρκούμαστε σε αυτά, όταν πρόκειται για μεγάλους αγώνες. Υπήρχε η ανάγκη ενός πολιτικού επιτελείου για τη διαρκή εκτίμηση της κατάστασης επί τόπου, του συντονισμού των δυνάμεων που δρούσαν σε διάφορα επίπεδα, την οργάνωση της μαζικής παρουσίας και της πολιτικής παρέμβασης, τα συνθήματα, κάθε μεγάλη συγκέντρωση κόσμου, κάθε αγώνας ορίζεται από τα συνθήματα που συμπυκνώνουν το συναίσθημα και την πολιτική ωρίμανση της στιγμής. Το «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία» ακούστηκε μια στιγμή στο Πολυτεχνείο το 1973 και από τότε πέρασε σε όλη την εξέγερση, σε κάθε εκδήλωση της, και διήνυσε 40 χρόνια συμβολίζοντας εκείνον τον αγώνα. Το επιτελείο όμως αυτό δεν εμφανίστηκε. Οι οργανωμένες δυνάμεις δεν είχαν ανά πάσα στιγμή ένα σαφές σχέδιο. Χαρακτηριστικό: τις στιγμές της πολύ μεγάλης έντασης, όταν τα στόματα των ανθρώπων αναζητούσαν κάτι να τους ενώσει έβγαιναν στην επιφάνεια τα παλιά συνθήματα, σωστά άλλα γενικά, για το γρανάζι που γυρνά, για τον πόλεμο κατά των αφεντικών, και ένα πάλι «ψωμί, παιδεία, ελευθερία».
Μια μικρή πολιτιστική επανάσταση που επιμένει
Με όλες τις αδυναμίες και τα προβλήματα που αναφέρθηκαν το «κίνημα της ΕΡΤ» πρέπει να καταγραφεί σαν μια από τις σπουδαίες φάσεις την ιστορικής μας πορείας, με μερικά πολύ ενδιαφέροντα και ενθαρρυντικά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για μια έγερση (εξέγερση δεν μπόρεσε να γίνει) ανθρώπων απέναντι στα τανκς της εποχής μας, τα μέσα ενημέρωσης. Η έκρηξη για το μαύρο στις οθόνες ήταν μια αντίσταση στη συνεχιζόμενη φασιστικοποίηση της ζωής μας. Πλευρές ενός αγώνα που μπορεί να μην έχει άμεσα χαρακτηριστικά οικονομικής διεκδίκησης αλλά δεν παύει να συνεγείρει τους έλληνες. Είχαμε, επίσης, πολλά χρόνια να δούμε μια τόσο γενικευμένη κινητοποίηση σε πάρα πολλές πόλεις της χώρας. Κάθε βράδυ επί πολλές ημέρες, 2 με 3 χιλιάδες χανιώτες, σχεδόν ταξίδευαν, με κάθε μέσο για να βρεθούν στο κατακτημένο από τα ΜΑΤ οίκημα του περιφερειακού ραδιοφωνικού σταθμού της ΕΡΑ, στην Πάτρα έγινε η μεγαλύτερη συγκέντρωση από το 1974, στη Θεσσαλονίκη με επίκεντρο την ΕΤ3 γίνονται ενδιαφέρουσες συναντήσεις και εκδηλώσεις, σε ακριτικές περιοχές συγκεντρώθηκαν άνθρωποι για να διαμαρτυρηθούν, πολλά και λοιπά παρόμοια συμβάντα πιστοποιούν μια μεγάλη ενεργοποίηση πολιτών, κυρίως της Αριστεράς, οι οποίοι αναζητούν τις σπίθες για να ανάψουν τις φωτιές μιας κοινωνικής έκρηξης. Και επισημαίνουν με εμφαντικό τρόπο πως οι εξεγέρσεις δεν είναι ένα προγραμματισμένο σχέδιο των πολιτικών γραφείων, ακόμα και των πιο ευφάνταστων και επαναστατικών, αλλά προκύπτουν από περίπλοκους, αιφνίδιους και αντιφατικούς δρόμους. Το να μηρυκάζεις τα μικροαστικά επιχειρήματα περί ασπόνδυλων κινητοποιήσεων, ή να μουρμουράς για τα σουβλάκια και την τσίκνα που αναδύεται από τις καντίνες της Μεσογείων ή να οικτίρεις εκείνους που πιστεύουν πως με τους μικροαστούς της ΕΡΤ μπορεί να γίνει επανάσταση και να αναζητάς μια καθαρή μορφή, δείχνει πως δεν έχεις ιδέα ούτε από την διαλεκτική της εξέγερσης, ούτε από την ίδια την πραγματικότητα, αν δεν δείχνει ότι ουσιαστικά ακολουθείς την τακτική του «στρίβειν δια του αρραβώνος»* επικαλείσαι το μέγιστο για να μην πραγματοποιήσεις το έλασσον. Όπως και η επίκληση των γενικών πολιτικών συνθημάτων δεν συνιστά πολιτικοποίηση ενός αγώνα, απλώς μπορεί να γίνει καρικατούρα. Το συγκεκριμένο θέλει πάντα συγκεκριμένη απάντηση, το καίριο σύνθημα γίνεται μορφή οργάνωσης και συσπείρωσης, η νίκη στο επί μέρους συντελεί σε μια νίκη στο όλον καθώς είναι ο πιο σαφής δρόμος για την μετατόπιση των συνειδήσεων. Οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ είναι στην πλειοψηφία τους «μικροαστοί», αδύναμοι και ευάλωτοι από τις εξωτερικές πιέσεις. Κι όμως πολλοί από αυτούς τους ευάλωτους δίνουν έναν αγώνα τόσες μέρες τώρα νυχθημερόν, κρατάνε ανοιχτούς πομπούς, κρατάνε εκπομπές, κρατάνε το χώρο σε πλήρη λειτουργία, ξεχνώντας προσωπική ζωή και ξεκούραση. Και λειτουργούν ως παράδειγμα για άλλους, οι οποίοι κάποια στιγμή θα αποδειχθούν καλύτεροι και συνεπέστεροι, αλλά μόνο χάριν στο ότι υπήρξαν πριν αυτοί οι «μικροαστοί» και ευάλωτοι. Περίεργους δρόμους αναζητεί η ιστορία για να ξετυλιχτεί. Όποιος έχει προδιαγράψει τη διαδρομή της απλώς ετοιμάζει μια ακόμα αυταπάτη και μια ακόμα ήττα. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στους διανοούμενους και καλλιτέχνες. Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφεί για την απουσία και τη σιωπή τους. Τα οποία διαψεύστηκαν πανηγυρικά και κατηγορηματικά. Η ανταπόκριση στην πρόσκληση των εργαζομένων της ΕΡΤ ήταν μεγάλη και άμεση. Με σαφή τη διάκριση εκείνων που βρίσκονται σαφώς με την άλλη πλευρά. Όταν μια Ελλάδα είναι διχασμένη οι διανοούμενοι δεν μπορούν να έχουν ενιαίες αντιδράσεις. Αλλά και παρόντες είναι όσοι αντιστέκονται και έτοιμοι και με φωνή. Αυτό απέδειξε και η συμμετοχή τους στην πρόσφατη (Τετάρτη) συγκέντρωση που πραγματοποιήθηκε στο προαύλιο της ΕΡΤ και η ετοιμότητά τους για συνεισφορά και δράση.
Και τέλος, μια ειδική αναφορά. Με αυτές τια συνθήκες, με αυτές τια αντιφάσεις και δυσκολίες, στον ραδιομέγαρο έγινε μια μικρή πολιτιστική επανάσταση σε πολλά επίπεδα. Όπως είπαν πολλοί στις συγκεντρώσεις δεν έχουν δει τόση ΕΡΤ ποτέ, κι άλλοι, πως άκουσαν τόση ποιότητα μαζεμένη όσο δεν έχουν ακούσει σε όλη τους τη ζωή. Που πάει να πει πως μια ειδική συνθήκη, η οποία δεν είναι εξέγερση, κινητοποιεί ποικίλες δυνάμεις, αλλά και ευαισθησίες, προκαλώντας τόσες αναστατώσεις όσες μακρά περίοδος ήρεμης ζωής και μόρφωσης δεν μπορεί να φέρει.
Οι αγώνες είναι πάντα τα καλύτερα σχολεία των ανθρώπων κι εκεί μαθαίνουν την καινούργια κοινωνική ανάγνωση και γραφή.
