Βασίλης Τσιράκης
50 χρόνια από τον θάνατο του Κώστα Βάρναλη
Αν και το έργο του στρατευμένου στην υπόθεση του κομμουνισμού ποιητή Κώστα Βάρναλη είναι περισσότερο γνωστό για το πολιτικό-αγωνιστικό του πρόσημο, εξίσου σημαντικές είναι και οι λυρικές, υπαρξιακές, αλλά και σατιρικές πλευρές του. Αυτός κατά τη γνώμη μας είναι και ο κύριος λόγος που οι συνθέτες οι οποίοι επιχείρησαν να μελοποιήσουν το έργο του, ανήκαν σε διαφορετικά μουσικά ρεύματα, με αποτέλεσμα η ποίηση του Κώστα Βάρναλη να μεταπλαστεί εκτός από έντεχνο λαϊκό τραγούδι και σε συμφωνική μουσική, σε μπαλάντες, ακόμα και σε χιπ-χοπ.
Στους λόγιους συνθέτες που μελοποίησαν ποιήματα του Κώστα Βάρναλη (των οποίων τα έργα στην πλειοψηφία τους δεν έχουν δισκογραφηθεί) ανήκουν ο συνθέτης της αντίστασης Αλέκος Ξένος, ο Λεωνίδας Ζώρας, ο Ιάκωβος Χαλιάσας, ο Άλκης Μπαλτάς, ο Χρήστος Σαμαράς, ο Ιωσήφ Μπενάκης, ο Θόδωρος Μιμίκος κ.ά.
Στους έντεχνους λαϊκούς συνθέτες μεταξύ άλλων αξίζει να αναφέρουμε τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Νίκο Μαμαγκάκη, τον Σταύρο Κουγιουμτζή, τον Σπύρο Σαμοΐλη, τον Γιάννη Σπανό, τον Θωμά Μπακαλάκο, τους Χειμερινούς Κολυμβητές, τον Γιάννη Ζουγανέλη κ.ά.
Στους δε ερμηνευτές των έργων σημειώνουμε μεταξύ άλλων τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τον Νίκο Ξυλούρη, τον Γιάννη Φλωρινιώτη, τον Γιάννη Καλατζή, τον Πέτρο Πανδή, την Μαρία Δημητριάδη κ.ά.
Χρονολόγιο
1948. Ο Λεωνίδας Ζώρας συνθέτει το έργο «Στη γης αυτή» για απαγγελία και πιάνο.
1955-56. Ο Μίκης Θεοδωράκης διασκευάζει την «Σουίτα αρ.2» για φωνή, χορωδία και ορχήστρα συμπεριλαμβάνοντας στο φωνητικό μέρος την μελοποίηση του ποιήματος «Η μάνα του Χριστού».
1956. Ο Ιάκωβος Χαλιάσας συμπεριλαμβάνει στα «Έξι τραγούδια» για μεσόφωνο και πιάνο, το ποίημα «Τσιγγάνικο».
1958. Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί το ποίημα «Οι πόνοι της Παναγιάς» (σχέδιο) για μικτή χορωδία.
1962. Ο Νίκος Μαμαγκάκης σε δίσκο 45 στροφών (PHILIPS) μελοποιεί τους «Μοιραίους» με τον τίτλο «Η ταβέρνα», σε ερμηνεία Φώτη Δήμα.
1964. Ο Μίκης Θεοδωράκης στην «Πολιτεία Β΄» (ΕΜΙ-COLUMBIA) μελοποιεί τους «Μοιραίους» και την «Μπαλάντα του Αντρίκου», σε ερμηνεία Γρηγόρη Μπιθικώτση.
1964. Ο Αλέκος Ξένος μελοποιεί για απαγγελία και πιάνο το ποίημα «Οδηγητής».
1965. Ο Χρήστος Χαιρόπουλος σε δίσκο 45 στροφών (MELODY) μελοποιεί τους «Μοιραίους» σε ερμηνεία Γιάννη Μάνου. (Το ποίημα θα συμπεριληφθεί στον δίσκο «Ρομαντική εποχή» του ίδιου συνθέτη που κυκλοφόρησε το 1995 και επανεκδόθηκε το 2001 από την Melody Bonous, επίσης σε ερμηνεία Γιάννη Μάνου).
1966. Ο Σταύρος Κουγιουμτζής σε δίσκο 45 στροφών (ODEON) μελοποιεί το ποίημα «Ο μπάρμπα Θάνος», σε ερμηνεία Χριστόφορου Ζησούλη.
1971. Ο Σταύρος Κουγιουμτζής στον δίσκο « Όταν ανθίζουν πασχαλιές» (MINOS) συμπεριλαμβάνει το ποίημα «Γεια χαρά καλή», σε ερμηνεία Γιάννη Καλατζή.
1974. Ο Νίκος Μαμαγκάκης στο δίσκο «Σκλάβοι πολιορκημένοι» (LYRA) μελοποιεί τα ποιήματα «Το τραγούδι του τρελού», «Μαντινάδες», «Ήσουν ωραίος σαν άγγελος», «Το τραγούδι του καλού λαού», «Πόσο οι άνθρωποι είναι μόνοι», «Γεια σου Κωσταντή», «Η μάνα του Χριστού», «Το τραγούδι του Ιούδα», «Η χαρά του πολέμου», σε ερμηνείες Μαρίας Δημητριάδη και Δημήτρη Ψαριανού.
1974. Ο Σπύρος Σαμοΐλης στον δίσκο «Βάστα καρδιά» (LYRA) μελοποιεί το ομώνυμο ποίημα σε ερμηνεία Πέτρου Πανδή.
1975. Ο Γιάννης Σπανός στον δίσκο «Τρίτη ανθολογία» (LYRA), συμπεριλαμβάνει το ποίημα «Το πέρασμά σου», σε ερμηνεία Κώστα Καράλη.
1975. Ο Ευάγγελος Πιτσιλαδής στον δίσκο «Σατιρικά» (SONORA), μελοποιεί την «Μπαλάντα του κυρ Μέντιου», σε ερμηνεία Μαίρης Δαλάκου.
1976. Ο Τάκης Βούης στον δίσκο «Ο βρόμικος πόλεμος» (PAN-VOX) μελοποιεί το ποίημα «Το καμάρι ο Θοδωρής», σε ερμηνεία του ίδιου του συνθέτη.
1977. Ο Γιάννης Ζουγανέλης στον δίσκο «Λαϊκή ανθολογία Βάρναλη» (LYRA/ZODIAC), μελοποιεί τα ποιήματα «Της εξορίας», «Θα γεννηθώ ξανά», «Ο Κωσταντής», «Λευτεριά», «Άγνωστος ήρως», «Ο οδηγητής», «Στυλίτης», «Τέρμα», «Χορός των Ωκεανίδων», «Χρυσή πατρίδα», σε ερμηνείες Αφροδίτης Μάνου, Ισιδώρας Σιδέρη και του συνθέτη και αφήγηση Αντώνη Καφετζόπουλου.
1977. Ο Θόδωρος Μιμίκος μελοποιεί σε μορφή καντάτας τα ποιήματα «Σκλάβοι πολιορκημένοι» και «Οι πόνοι της Παναγιάς».
1978. Ο Λουκάς Θάνος στον δίσκο «Σάλπισμα» (EMI-COLUMBIA) μελοποιεί τα ποιήματα «Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου» και «Οι πόνοι της Παναγιάς», σε ερμηνεία Νίκου Ξυλούρη.
1978. Ο Τάκης Βούης στον δίσκο «Πωλείται συνείδησις» (PAN-VOX) μελοποιεί τα ποιήματα «Χρυσή πατρίδα» και «Ήταν αργά», σε ερμηνεία του ίδιου του συνθέτη.
1979. Ο Νίκος Γεωργούσης στον δίσκο «Ελεύθερος κόσμος» (ΟΚΤΩΗΧΟΣ) μελοποιεί τα ποιήματα «Χρυσή Πατρίδα», «Τέρμα», «Άνοιξη Ι», «Άνοιξη ΙΙ», «Τα συνηθισμένα», «Ακτοπλοϊκό», «Αρχή σοφίας», «Πρωτομαγιά ’44», «Στον ελληνικό λαό», σε ερμηνείες Νίκου Κατσή, Ελευθερίας Μπαμπάκου, Λένας Πετρή και Απόστολου Σαπουνίδη.
1981. Ο Θωμάς Μπακαλάκος στον δίσκο «Πορεία στη νύχτα» (MINOS) μελοποιεί τα ποιήματα «Αιδώς Αργείοι», «Νανούρισμα» και «Παρωδία» σε ερμηνείες Γιώργου Υδραίου και Σοφίας Μιχαηλίδου. (Η πρώτη έκδοση του δίσκου χωρίς όμως εμπορική επιτυχία έγινε το 1977 πάλι από την MINOS, σε ερμηνείες του συνθέτη και της Νατάσσας).
1981. Στον δίσκο «Χρήστος Λεοντής – Θάνος Μικρούτσικος Συναυλίες ’81» (CBS) συμπεριλαμβάνεται το ποίημα «Οδηγητής» μελοποιημένο από τον Χρήστο Λεοντή, σε ερμηνεία του ίδιου συνοδεία χορωδίας.
1982. Ο Τίμος Αρβανιτάκης στον δίσκο «Δεκάλογος» (MUSICBOX) μελοποιεί τα ποιήματα «Χρυσή πατρίδα» και «Ψυχοδύναμη», σε ερμηνεία Στέλιου Παναγιωτίδη.
1982. Ο Γιώργος Γεωργιάδης στον δίσκο «Ποίηση και μελωδία» (COSMOS) μελοποιεί το ποίημα «Το πέρασμά σου», σε ερμηνεία του Γιάννη Φλωρινιώτη. (O δίσκος αυτός δεν έχει σχέση με τον δίσκο «Ποίησις και μελωδία» (PAN-VOX), του ίδιου συνθέτη που κυκλοφόρησε το 1974).
1986. Ο Σωτήρης Ρεμπάπης στο δίσκο «Τα παλικάρια» (SPR) μελοποιεί τα ποιήματα «Χρυσή πατρίδα», «Το πέρασμά σου», σε ερμηνεία Γιώργου Υδραίου και Βασιλικής Βιρουράκη.
1986. Ο Γιώργος Κουρουπός συνθέτει τα «Τρία χορωδιακά τραγούδια» – έργο 48.
1987. Ο Χρήστος Σαμαράς στα «Τρία τραγούδια» για μεσόφωνο, τενόρο και μικρή ορχήστρα, συμπεριλαμβάνει το ποίημα «Ήταν αργά».
1998. Οι Active member στο δίσκο τους «Μύθοι του βάλτου» (WEA) συμπεριλαμβάνουν το ποίημα «Καμπάνα».
2000. Η Angelique Ionatos στον δίσκο «D’ un bleu tres noir» (SIVIANA) μελοποιεί τους «Πόνους της Παναγιάς» σε ερμηνεία της ίδιας.
2002. Ο Ιωσήφ Μπενάκης μελοποιεί το ποίημα «Να σ’ αγναντεύω θάλασσα» (ΕΡΤ).
2007. Οι Χειμερινοί Κολυμβητές στο δίσκο «Το πέρασμά σου» (LYRA) μελοποιούν το ομώνυμο ποίημα σε ερμηνεία δική τους.
2010. Οι συνθέτες Θόδωρος Αντωνίου, Αθανάσιος Ζέρβας, Δημήτρης Θέμελης, Θοδωρής Καραθόδωρος, Ντίνος Κωνσταντινίδης, Χρήστος Σαμαράς, Κυριάκος Σφέτσας, στο δίσκο «Στα ηχοκύματα υψωμένοι» (έκδοση του Συλλόγου «Η Αγχίαλος»), μελοποιούν 12 ποιήματα του Κώστα Βάρναλη.
2014. Ο Δημήτρης Κογιάννης στον δίσκο-βιβλίο «Αλδεβαράν» (Μικρός ήρως) μελοποιεί το ποίημα «Εθνική Πρωτομαγιά».
Τέλος αξίζει να αναφέρουμε (παρότι δεν έγινε δυνατό να βρούμε στην βιβλιογραφία την ακριβή χρονολογία των έργων τους), τον Αρύβα Δίωνα Αττικό ο οποίος συνέθεσε τα «Επιγράμματα», «Τα λοίσθια» και τα «Ποιητικά» για βαρύτονο και πιάνο, τον Άλκη Μπαλτά ο οποίος έγραψε τη χορωδιακή σύνθεση «Να σ’ αγναντεύω θάλασσα», τον Μιχάλη Κεφαλά που μελοποίησε τους «Πόνους της Παναγιάς» για μεσόφωνο και πιάνο και τον Στάθη Ουλκέρογλου ο οποίος μελοποίησε το «Τσιγγάνικο» για βαρύτονο και κρουστά και την «Μάνα του Χριστού» για παιδική χορωδία και πιάνο.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν στο φύλλο 14-15 Δεκεμβρίου
Κώστας Βάρναλης: Πρωτοπόρος δημιουργός, οξύς και αιχμηρός
Η μαρξιστική διαλεκτική στην ποίηση του Κώστα Βάρναλη
