Γιώτα Ιωαννίδου
Πληθαίνουν επικίνδυνα τα γεγονότα κρατικής, κατασταλτικής παρέμβασης. Φοβούνται μια εκπαίδευση που θα μιλά, και διαμέσου της τέχνης, τη γλώσσα της σκληρής κριτικής της πραγματικότητας αλλά και της δυνατότητας ανατροπής της.
Η αστυνομική επέμβαση στο 1ο Πανελλήνιο Μαθητικό Φεστιβάλ Θεάτρου Ιεράπετρας, στην παράσταση των μαθητών του 1ου ΕΠΑΛ Ρεθύμνου, Ο εχθρός της τάξης, ήταν αποκαλυπτική. Συνοδεύτηκε από έναν ακροδεξιό οχετό απειλών και υποδείξεων.
«Όσοι ενοχλήθηκαν από τη γλώσσα, το μάθημα του σεξ, το ντύσιμο των παιδιών, τη γιρλάντα με τα ελληνικά σημαιάκια που κατεβάζει αγανακτισμένη η μαθήτρια –γιατί «τα σημαιάκια δεν κρύβουν την μπόχα»– δεν κατάφεραν να δουν τους φόβους, την αγωνία και τη δίψα αυτών των παιδιών για αλήθεια»… Έγραψαν οι εκπαιδευτικοί προς τους γονείς των παιδιών της θεατρικής ομάδας.
Τελευταία πληθαίνουν επικίνδυνα τα γεγονότα κρατικής, κατασταλτικής παρέμβασης στο χώρο του πολιτισμού, της τέχνης, της ιστορίας και της επιστήμης. Με καταγγελίες ανώνυμες ή επώνυμες. Ενόχλησαν το πανό για την ειρήνη ενάντια στη γενοκτονία στην Παλαιστίνη, η ομιλία της κόρης του Τσε Γκεβάρα σε μαθητές σε εκδήλωση στη Βέροια. Αλλά και οι «βλάσφημοι» πίνακες. Από την Εθνική Πινακοθήκη έως το περιεχόμενο των έργων του Κύπριου εκπαιδευτικού και εικαστικού Γιώργου Γαβριήλ.
Η επιδίωξη χειραγώγησης της τέχνης πάντα και παντού αποτελεί οδοδείκτη ανελευθερίας των αυταρχικών καθεστώτων. Ο ναζισμός έκαιγε βιβλία και κατέστρεφε έργα τέχνης. Χαρακτήριζε «εκφυλισμένα» τα έργα του Πικάσο και του Βαν Γκογκ. Ο Μεταξάς απαγόρευσε τη διδασκαλία της Αντιγόνης του Σοφοκλή και του Επιταφίου του Περικλή. Και σήμερα, ο Τραμπ χρήζει τον εαυτό του επικεφαλής του κορυφαίου πολιτιστικού ινστιτούτου των ΗΠΑ και τους φίλους του μέλη του ΔΣ. «Δεν μας άρεσε αυτό που έδειχναν… έτσι αναλάβαμε εμείς», δήλωσε. Ενώ ο Πούτιν απαγόρευσε τη «βωμολοχία» στην τέχνη, ορίζοντας τα έργα που θα χαρακτηρίζονται έτσι, να κυκλοφορούν σφραγισμένα με την ένδειξη «κακές λέξεις».
Τελικά «ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γούλφ»; Στο έργο του με τον αντίστοιχο τίτλο ο Έντουαρτ Άλμπι διαπράττει ακόμη μεγαλύτερο «γλωσσικό και ηθικό ανοσιούργημα» από τον συγγραφέα του έργου Εχθρός της τάξης. Η αυθάδεια στο ύφος και τη γλώσσα απέναντι στα αυτονόητα της εποχής, συντελείται από ακαδημαϊκούς κι όχι παιδιά υποβαθμισμένων συνοικιών του Λονδίνου. Αλλά και στο αρχαίο θέατρο και το αναγεννησιακό η τολμηρότητα στη γλώσσα και η πρόκληση στα ήθη και τις κυρίαρχες αξίες είναι πάντα παρούσες. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς….
Η τέχνη είναι ζωντανή όταν προκαλεί συναισθηματικές αντιδράσεις, συγκινήσεις. Όταν σοκάρει, προβληματίζει και κινητοποιεί.
Η τέχνη είναι ζωντανή όταν προκαλεί συναισθηματικές αντιδράσεις, συγκινήσεις. Όταν σοκάρει, προβληματίζει και κινητοποιεί. Όταν ο δημιουργός της μπορεί να μεταδώσει τη συγκίνηση που βίωσε ο ίδιος και να προκαλέσει αναζήτηση πάνω στα αίτια της κατάστασης που την προκάλεσε, πολύ ευρύτερη από τη δική του σπουδή. «Η αισθητική κρίση της πραγματικότητας ανοίγει δρόμο στην εξέτασή της, στον κριτικό αναστοχασμό της», γράφει ο Περικλής Παυλίδης. Και διαμέσου της φαντασίας μπορεί να μας κάνει να ανιχνεύσουμε εναλλακτικές δυνατότητες και όψεις της ανθρώπινης κατάστασης. Να υπερβούμε τα αυτονόητα, τα δεδομένα της καθημερινής ζωής. Να δούμε ότι τα πράγματα μπορεί να είναι αλλιώς. Να δούμε την ομορφιά του μετασχηματισμού τους ως δρώντα υποκείμενα. Καμιά εκπαίδευση δεν μπορεί να είναι δημιουργική και χειραφετητική, αν δεν αντιμετωπίσει την αισθητική κρίση ως μέρος της επιδιωκόμενης κριτικής συνειδητοποίησης των εκπαιδευόμενων.
Η τέχνη είναι νεκρή όταν προορίζεται να διακοσμεί τα σαλόνια των αλαζόνων. Όταν επιδίδεται σε κολακεία των κυρίαρχων. Όταν γίνεται κακέκτυπο φυσιολατρίας και προγονόπληκτη ακύρωση όλων των σπουδαίων ιστορικών επιτευγμάτων της ανθρωπότητας… όταν χρησιμοποιεί τα σύμβολα για να καλύψει τη γύμνια της ουσίας. Αλλά και όταν χρησιμοποιεί τη λαϊκή, καθημερινή γλώσσα στην αυθάδικη υπερβολή της για να νομιμοποιήσει το συντηρητισμό, την άγνοια, το φόβο και το μίσος απέναντι στους διανοούμενους, τους ξένους, τους κομμουνιστές, τους διαφορετικούς…
Σήμερα, σε μια περίοδο καπιταλιστικής βαρβαρότητας, πολλαπλής κρίσης και πολέμου, όλες οι εκδοχές της παρηκμασμένης αστικής τάξης έχουν ανάγκη από μια καρικατούρα τέχνης, ακίνδυνη να κινητοποιήσει τις ανατρεπτικές αναζητήσεις ειδικά της νεολαίας που πολλαπλασιάζονται καθημερινά. Ή ακόμη καλύτερα μια «καθαρή» τέχνη που θα κινητοποιεί τα πιο συντηρητικά αντανακλαστικά της ατομικιστικής αθλιότητας. Η ΕΕ με την περίφημη πολιτική της για την αντιμετώπιση της «ριζοσπαστικοποίησης» των νέων, ταυτίζει τον κομμουνισμό με το ναζισμό, την απαίτηση για ανατροπή της σημερινής κατάστασης με την ακροδεξιά και την τρομοκρατία. Σύμφωνα με τους μελετητές της, κάθε ιδεολογία πέρα από τις επικρατούσες απόψεις, κάθε λογική διχοτομικής αντίληψης του κόσμου, όπου η κυρίαρχη πολιτική τάξη δεν νομιμοποιείται πλέον ως κατάλληλη και κάθε συγκρουσιακή λογική ανατροπής, εκτός από το συμβιβασμό και την ανεκτικότητα, είναι επικίνδυνη.
Όλοι αυτοί φοβούνται μια εκπαίδευση που θα μιλά, και διαμέσου της τέχνης, τη γλώσσα της σκληρής κριτικής της πραγματικότητας αλλά και της δυνατότητας ανατροπής της. Είναι αυτοί που «φοβούνται τη Βιρτζίνια Γούλφ» και πάντα θα είναι ο εχθρός μιας σχολικής τάξης ζωντανής, που αναζητά, σκέφτεται, αμφισβητεί, ελπίζει και δρα για μια καλύτερη ημέρα για την ανθρωπότητα…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν στο φύλλο 26-27 Απριλίου
