Παναγιώτης Ξοπλίδης
Αν υπάρχει ένα πρόσωπο σήμερα που να συμπυκνώνει τα βασικά χαρακτηριστικά της εποχής του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, αυτό είναι ο Ίλον Μασκ. Ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου έγινε το «δεξί χέρι» του πλανητάρχη, αποκτώντας όχι μόνο μια πρωτοφανή οικονομική και πολιτική ισχύ, αλλά κυρίως μια επιρροή που επιταχύνει διεθνώς τις πλέον αντιδραστικές μεταλλάξεις του σύγχρονου καπιταλισμού.
Εκφράζει στον απόλυτο βαθμό την καθολικοποίηση των εμπορευματικών σχέσεων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, των διαπροσωπικών σχέσεων, την επικοινωνία, τα προσωπικά δεδομένα. Οι πολυπλόκαμες εταιρίες του Μασκ και οι σχέσεις αυτών με το κράτος υπερβαίνουν τη μορφή του «μονοπωλίου» και με την χρήση της τεχνολογίας (ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη, γενετική μηχανική, βιοπληροφορική κ.α.) σηματοδοτούν ανώτερες μορφές εκμετάλλευσης εργασίας και φύσης. Τα πεδία και η έκταση της παρέμβασης των εταιριών του έχουν ασύλληπτη διάσταση που δεν μετριέται μόνο με αριθμούς και κέρδη. Είναι το πρόσωπο μιας «μοντέρνας» απολυταρχίας του πλούτου, με ιδιοκτησία ακόμη και επί του χρόνου, της νόησης, ολόκληρης της ανθρώπινης ζωής. Ιδιωτικοποιεί την δημόσια πολιτική με τρόπο ανώτερο από τις παραδοσιακές μορφές διαπλοκής της οικονομικής εξουσίας με την πολιτική. Το κράτος αποβάλει πλήρως τον ρόλο της κοινωνικής προστασίας, μεταλλαγμένο σε ένα αντιδραστικό «στρατηγείο» στην υπηρεσία των πιο επιθετικών δυνάμεων του κεφαλαίου.
Η είσοδος του Μασκ στο επιτελείο του Λευκού Οίκου δεν αποτελεί μια «εξαίρεση», αλλά σηματοδοτεί μια νέα εποχή κρατικής στήριξης της κερδοφορίας των επιχειρήσεων σε μια περίοδο κρίσης και αστάθειας. Οι παρεμβάσεις του στην εξωτερική πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις αναδεικνύουν το πιο κυνικό και αποκρουστικό πρόσωπο των σύγχρονων ανταγωνισμών, όπου ακόμα και η κοινοβουλευτική δημοκρατία και οι διακρατικοί θεσμοί θεωρούνται περιττά. Το μόνο που μετράει είναι η πολιτική-στρατιωτική ισχύς και η βίαιη κλιμάκωση της πολεμικής απειλής, η οποία πλέον δηλώνεται χωρίς ενδοιασμούς και διπλωματικές συστολές.
Η συμμετοχή του Ίλον Μασκ στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ αγγίζει δεκάδες τμήματα και υπηρεσίες σε άμεση διασύνδεση με τις επιχειρήσεις του. Η Tesla «αναλαμβάνει» το υπουργείο Μεταφορών, η SpaceX το Υπουργείο Άμυνας, η Neuralink το υπουργείο Υγείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών. Η μετοχή της Tesla εκτοξεύτηκε κατά 40%, με τη χρηματιστηριακή αξία της να είναι μεγαλύτερη της υπόλοιπης παγκόσμιας αυτοκινητοβιομηχανίας. Φθάνει σήμερα τα 1,25 τρισ. δολάρια, παρά το γεγονός ότι κατατάσσεται στη δέκατη θέση σε έσοδα και στην ένατη σε κέρδη στον κλάδο. Η αποτίμηση της μετοχής είναι προϊόν προσδοκιών που αφορούν την κατάκτηση μεγαλύτερου μεριδίου αγοράς, την ίδια στιγμή που η Εθνική Υπηρεσία Ασφάλειας Οδικής Κυκλοφορίας διερευνά το σύστημα αυτόματου πιλότου της Tesla, κάνοντας αναφορά σε 13 θανατηφόρα περιστατικά.
Την ίδια στιγμή, η αγοραία αξία της SpaceX έχει διπλασιαστεί τον περασμένο χρόνο, έχοντας λάβει περισσότερα από 15 δισ. δολάρια σε συμβάσεις της ομοσπονδιακής κυβέρνησης επί προεδρίας Μπάιντεν. Έχει ήδη αναλάβει την αποστολή της NASA στη Σελήνη, υπηρεσίες δορυφορικών επικοινωνιών του υπουργείου Άμυνας και την παροχή ευρυζωνικών υπηρεσιών της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Επικοινωνιών, μέσω της θυγατρικής της Starlink. Η δε Neuralink, μια εταιρία βιοτεχνολογίας, σκοπεύει να αναπτύξει εμφυτεύματα ανθρώπινου εγκεφάλου για να επιτρέπει τον ασύρματο νοητικό έλεγχο ηλεκτρονικών συσκευών. Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων αρχικά αρνήθηκε να της δώσει άδεια για πραγματοποιήσει πειράματα σε ανθρώπους, αλλά τελικώς υποχώρησε.
Η αγορά του Twitter/Χ ήταν προϊόν ρύθμισης μετά από χειραγώγηση μετοχών που προκάλεσε έρευνα της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Το Χ μπορεί να έχει χάσει δισ. δολάρια σε αγοραία αξία, καθώς οι διαφημιστές και οι χρήστες εγκαταλείπουν την πλατφόρμα, αλλά η επιστροφή στην κερδοφορία θα γίνει με την εκμετάλλευση των δεδομένων των χρηστών, τα οποία, λίγο μετά τις εκλογές, ενημέρωσε ότι σκοπεύει να πουλήσει σε τρίτους για σκοπούς εκπαίδευσης μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης. Ήδη, τα δεδομένα αυτά τροφοδοτούν το xAI, την startup εταιρία τεχνητής νοημοσύνης του Μασκ, που αποτιμάται σε περίπου 50 δισ. δολάρια και ανταγωνίζεται την OpenAI που είχε ξεκινήσει ως μη κερδοσκοπική εταιρεία.
Οι επιχειρήσεις του Μασκ αποτελούν όλες αντικείμενο ομοσπονδιακών ερευνών και ρυθμιστικών μέτρων, ενώ κατηγορούνται για διακρίσεις στις προσλήψεις, περιβαλλοντική ζημιά και ελλείψεις ασφάλειας. Η xAI σκοπεύει να κατασκευάσει τον μεγαλύτερο υπερυπολογιστή στον κόσμο, στο Μέμφις του Τενεσί και έχει ήδη αναπτύξει 14 μεγάλες γεννήτριες αερίου για την τροφοδοσία του κέντρου δεδομένων. Η εγκατάσταση στο Μέμφις βρίσκεται σε μια κυρίως μαύρη κοινότητα και οι γεννήτριες λειτουργούν χωρίς άδειες, επιβαρύνοντας ένα ήδη υποβαθμισμένο περιβάλλον. Τα εργοστάσια της Tesla και η εκκένωση ρύπων στις εγκαταστάσεις εκτόξευσης του SpaceX ήταν επίσης αντικείμενο έρευνας από την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος. Η Tesla αντιμετώπισε επίσης νομικές προκλήσεις σχετικά με τις εργασιακές πολιτικές της. Είναι η μόνη αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία που δεν έχει εργατικό σωματείο, απειλώντας τους εργαζομένους με απώλεια δικαιωμάτων αγοράς μετοχών αν συνδικαλιστούν. Το Εθνικό Συμβούλιο Εργασιακών Σχέσεων ερευνά και την απόλυση υπαλλήλων της SpaceX που είχαν ασκήσει δημόσια κριτική στον Μασκ – ο οποίος, παράλληλα, απειλείται και με ποινικές διώξεις για περιπτώσεις επενδύσεων σε κρυπτονομίσματα (Bitcoin, Ethereum και Dogecoin) και πληρωμή με αυτά σε υπηρεσίες εταιριών του, πιθανά μετά από ξέπλυμα χρήματος, για αποφυγή κυρώσεων και χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
Η ανάληψη, όμως, πολιτικής εξουσίας από τον Μασκ ακυρώνει σχεδόν άμεσα κάθε έρευνα και πιθανή δίωξη, ενώ του εξασφαλίζει ανεξέλεγκτη κερδοφορία με κατάργηση κάθε ελέγχου και κανονισμών. Το αμερικανικό κράτος παρέχει στις επιχειρήσεις του κάθε δυνατότητα έναντι εργαζομένων, προμηθευτών και πρόσβαση σε διεθνείς αγορές. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν ακόμα και την απειλή οικονομικής και στρατιωτικής βίας. Η απειλή προς τη Γροιλανδία, εκτός από την στρατηγική της αξία, αφορά και την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων σπάνιων γαιών, απαραίτητων για μπαταρίες, ηλεκτρικά αυτοκίνητα, αεροναυπηγική, των κλάδων δηλαδή που δραστηριοποιούνται οι εταιρίες του.
Όμως, η δύναμη του Μασκ δεν αφορά κυρίως τις παραδοσιακές μορφές εμπλοκής της οικονομικής εξουσίας στην πολιτική. Έχουν αμφίδρομη επίδραση, καθώς μεταφέρουν τις πρακτικές του αδηφάγου καπιταλισμού άμεσα στην κυβερνητική πολιτική. Ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι προτεραιότητά του είναι η απόλυση δεκάδων χιλιάδων δημόσιων υπαλλήλων και η κατάργηση κρατικών υπηρεσιών. Πρόσφατα, μετά την απόλυση απεργών εργαζομένων, σε συνομιλία τους στο X ο Τραμπ απέδωσε τα εύσημα στον Μασκ χαρακτηρίζοντας τον ως τον «μεγαλύτερο κόφτη» και συνεχίζοντας: «Κοιτάω τι κάνεις. Απεργούν, μπαίνεις μέσα και τους λες: Δεν πειράζει. Έχετε φύγει όλοι». Σημειώνεται πως πολλές εταιρίες τεχνολογίας και ηλεκτρονικού εμπορίου βάζουν και στους εργαζόμενούς τους ψηφιακές συσκευές παρακολούθησης, ελέγχου του χρόνου και εξαναγκασμού για μεγαλύτερη παραγωγικότητα. Ο Μασκ και μια ομάδα καπιταλιστών που προέρχονται από αυτούς τους κλάδους δίνουν την κατεύθυνση, όχι μόνο στις νέες σχέσεις εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, αλλά και στην κρατική πολιτική.
Ο Μασκ μπορεί να αποδειχθεί ευάλωτος, όμως το μοντέλο του ήρθε για να μείνει
Ο αυταρχισμός και ο κυνισμός του κεφαλαίου δεν είναι κάτι νέο στον καπιταλισμό, ωστόσο η εφαρμογή τους από το κράτος με ανάλογη έκταση και τρόπο συνιστά μια επικίνδυνη τομή που δεν έχει προηγούμενο, ούτε σε περιόδους στρατιωτικών πραξικοπημάτων. Η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία, ένα από τα υπόβαθρα του δυτικού καπιταλισμού μέχρι σήμερα, αυτοαναιρείται στη νέα εποχή. Η άνοδος της Ακροδεξιάς, της οποίας ο Μασκ θέλει να εμφανίζεται ως παγκόσμιος «καθοδηγητής», είναι η κορυφή του παγόβουνου. Η διεθνής ενίσχυσή της, με μεθόδους ασύλληπτης και τρομακτικής επιρροής, είναι μια πλευρά – η πιο επιθετική – της αντεπανάστασης σε βάρος της εργατικής τάξης που εξελίσσεται εδώ και πολύ καιρό. Αυτή δεν έχει μόνο ένα πρόσωπο, είναι «νόμος» του σύγχρονου καπιταλισμού. Το «φιλελεύθερο, προοδευτικό» στρατόπεδο, παρά τη δαιμονοποίηση του Μασκ, αντιγράφει τις μεθόδους που χρησιμοποιεί.
Η τομή που ο συγκεκριμένος καπιταλιστής εκπροσωπεί είναι υπαρκτή και δεν αποτελεί θέμα ενός ή μιας ομάδας προσώπων. Τα άτομα είναι αναλώσιμα και αυτό μπορεί να αφορά ακόμα και τον ίδιο τον Μασκ σε βάθος χρόνου. Όμως, το αντιδραστικό πλαίσιο που εκπροσωπεί ήρθε για να μείνει.
Ο Αμερικανός Μπερλουσκόνι με παγκόσμια επίδραση
Η αγανάκτηση αρκετών Ευρωπαίων ηγετών και «προοδευτικών» δεξαμενών σκέψης αποκρύπτει το παγόβουνο, μένοντας μόνο στην κορυφή του. Στις ίδιες τις ΗΠΑ, η προεδρία Μπάιντεν στάθηκε εξαιρετικά γενναιόδωρη προς τον Μασκ, παραχωρώντας στις εταιρίες του μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού της NASA.
Ουσιαστικά, τα πλοκάμια του κεφαλαίου βρίσκονταν σταθερά μέσα στον Λευκό Οίκο από τον 19ο αιώνα, όπως και στις αυλές των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Στελέχη της Goldman Sachs και άλλων χρηματοπιστωτικών κολοσσών κατέχουν τεράστιο ποσοστό σε θέσεις υπουργών Οικονομικών σε όλο τον πλανήτη, εδώ και δεκαετίες. Η Ευρώπη προσπαθεί να εμφανίζεται ως «οχυρό δημοκρατίας», ωστόσο στην πρόσφατη ιστορία της, ο μπερλουσκονισμός στάθηκε πρώιμη μορφή της άμεσης εισόδου μεγαλο-καπιταλιστών στην πολιτική εξουσία. Είχε, μάλιστα, παρόμοια επίδραση στο ιδεολογικό και πολιτιστικό πεδίο, έστω και με πιο «πρωτόγονα» εργαλεία, όπως τα παραδοσιακά ΜΜΕ.
Ο Ιταλός μεγιστάνας είχε αντιμετωπιστεί τότε κυρίως με ηθικολογικούς όρους. Σήμερα, επίσης, πλήθος αναλυτών ψάχνουν να βρουν ειδικούς ψυχικής υγείας για να μελετήσουν τον εκκεντρικό χαρακτήρα του Μασκ. Ο Μπερλουσκόνι δεν θα μείνει, όμως, στην ιστορία ως ένας έκφυλος ρατσιστής, αλλά ως ο άνθρωπος που μετατόπισε ολόκληρο το ιταλικό πολιτικό σύστημα, με το παλιό ΚΚΙ να μετατρέπεται από το πλέον ισχυρό κομμουνιστικό κόμμα της δυτικής Ευρώπης σε αμερικανικού τύπου Δημοκρατικό, με αποκήρυξη ακόμα και της ευρω-σοσιαλδημοκρατίας. Σήμερα, κατ’ αναλογία, ο Μασκ εκπροσωπεί την διάθεση της αμερικανικής ελίτ για μια ακόμα πιο επιθετική στρατηγική στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Η Σίλικον Βάλεϊ ήταν τελικά αυτή που επέβαλε τον Τραμπ σε ρήξη με την παράδοση της να στηρίζει τους Δημοκρατικούς. Η σκληρή στάση απέναντι στην Κίνα και σε εταιρίες όπως η Huawei και το TikTok είναι μόνο μια πλευρά της ανάγκης του πιο επιθετικού τμήματος του αμερικανικού κεφαλαίου να θωρακιστεί. Στους πολέμους της Ουκρανίας και της Γάζας δεν κερδοφορούν μόνο βιομηχανίες όπλων, αλλά και εταιρίες όπως η Google, η Amazonκαι οι λεγόμενες BigData. Σφαγές και γενοκτονίες χρησιμοποιούνται ως πεδίο δοκιμών για τα προϊόντα τους.
Φαινόμενα όπως ο Μπερλουσκόνι και ο Μασκ δεν αποτελούν «εξαιρέσεις» ή «παρεκτροπές». Είναι οι αιχμές των τάσεων όλου του συστήματος, ακόμα κι αν αυτό εμφανίζεται διχασμένο ή σε εσωτερική σύγκρουση. Ο εφιαλτικός νέος κόσμος δεν γεννήθηκε με τον Τραμπ και τον Μασκ. Η «Επιτροπή Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας» της οποίας ηγείται ο δεύτερος έχει ήδη καταφέρει τους στόχους της πριν αναλάβει καθήκοντα. Η επιτάχυνση της αντιδραστικής θωράκισης και η πολεμική οικονομία είναι κοινός τόπος «εχθρών» και «φίλων» της.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν στο φύλλο 18-19 Ιανουαρίου
